uztailak
Urr 03 10
Donostiako Koldo Mitxelena Kulturuneak antolatutako Poesia eta Kantua egitarauan hiru emanaldi izango dira: urriaren 4an (astelehena) 19:30ean Juan Kruz Igerabide eta Iñaki Telleria; ordu berean baina urriaren 5ean (asteartea) Itxaro Borda eta Pierre Paul Berzaitz; eta urriaren 6an Harkaitz Cano eta Xabi San Sebastian.
Ira 28 10
Ur Apalategik Fikzioaren izterrak ipuin liburu berria aurkeztuko du Donostian urriaren 1ean (ostirala) Susa argitaletxearekin. Zazpi narrazioak fikziozkoak izan arren, errealitate hurbilaren ispilu dirdiratsuak dira; sarritan irudi olgetari eta trufatzaileak islatzen dituztela irudituko zaizu, baina gertakariak eta gertagarriak gertu daudela erakusten dute beti. Bikotea batetik, idazletza bestetik, horra Fikzioaren izterrak liburuan obsesiboki txirikordatzen diren hari nagusiak. Maitasun konpartitua, naziotasun zoriontsua eta arrakasta literarioa benetakoak al dira?, edo geure buruak zigortzeko sortzen ditugun kimera eskuraezinak? Serioski irri egiteko kontakizunak dira, baita frustraturik gozatzekoak ere, edo haserrez baketzekoak… hori posible baldin bada.
Ira 22 10
900 aldizkarian argitaratu zituen bere lehen ipuinak Alberto Moraviak, eta jarraian aurreneko nobela: Gli indifferenti (1929). Bigarren Mundu Gerraren ondoren idatzi zuen Erromako emakumea (1947), gerra aurreko faxismo garaian girotua eta Adriana daukana protagonista, zineman Gina Lollobrigidak egingo zuena Luigi Zamparen filmean (1954). Alberto Moraviaren nobeletan oinarrituta pelikula asko egin izan dira: Vittorio de Sica, Jean-Luc Godard, Mauro Bolognini, Damiano Damiani, Francesco Maselli, Dacia Maraini, Bernardo Bertolucci, Gianni Barcelloni, Aldo Lado, Giovanni Soldati, Doris Dörrie. Erromako emakumea nobela Koldo Bigurik euskaratu zuen 1993an.
Ira 16 10
Biltegi batean lan egiten du Marcovaldok. Porlan, ke eta trafiko handiko hiriaren erdian izadiaren bila abiatuko da. Ba ote da izadirik oraindik? Hogei ipuineko liburua da Marcovaldo edo urtaroak hirian, 1963ko azaroan argitaratua, nahiz eta Italo Calvinok 50etako hamarraldi hasieran idatzi izan zituen liburuko lehen kontakizunak. Alegien antzeko istorioak dira, baina galdutako mundu zoragarri batekiko nostalgiarik gabeak; zibilizazio industrialari egiten zaion kritikarekin batera, paradisu galduaren inguruko ametsen aurkakoa ere egiten du. Koldo Bigurik 1992an ekarri zuen euskarara, Literatura Unibertsala bilduman.
Ira 15 10
Ander Aranbaltza adiskideari eskaini zion Lauaxetak bere bigarren poema liburua, Arrats beran, 1935ko ekainean Bilboko Verdes etxean argitaratua. Berrogei poemako bilduma zen, pieza oso ezberdinez osatua: “Itxaso orren narru nabarra pantera batena dirudi” hasten den Espetxekuarena, edo “Etzunik edan daidan neurri-barik” dioen Kanta ariña, edo “Billoxik noruntz ua mutil?” (Narkis), edo “Dana emon biar yako matte dan azkatasunari” amaitzen den Mendigoxaliarena. Lauaxeta honela mintzo zen hitzaurrean: “Elerti-zale nazan onek ziarkeri ta pirtxilleritzat daukodaz olerkijok. (…) Baña ele lander baten seme jayo nintzan ezkero, bertso ñimiño oneik be argittara datorz”. Bide barrijak liburuak zalaparta handia sortu zuen lau urte lehenago, baina Arrats beran gutxi hartu zen ahotan duela 75 urteko udan.
Ira 09 10
Manuel Mujica Lainez idazle argentinarra nobela historikoengatik zen ezaguna. Baina bestelakoa da euskaraz daukagun haren eleberri bakarra: Zazpi demonioen bidaia, 1973ko udazkenean idatzi eta 1974an argitaratua, eta Joxe Migel Esnaolak Literatura Unibertsala bildumarako 1998an itzulia. Luzifer, Mammon, Leviatan, Beeltzebul, Satan, Asmodeo eta Belfegor demonioek infernutik mundurako bidaiak egingo dituzte, zazpi bekatu handiak gizakiengana zabaltzera. Umorezko kontakizunak dituzu, turismo bekatarian diharduten alproja batzuenak.
Ira 01 10
Parisen kontsul zela, orain 110 urte hil zen Jose Maria Eça de Queiros, Amaro aitaren hilketa nobelaren idazlea, Portugalgo eleberri modernoaren aitzindaria. Bere obra naturalismoaren barruan kokatu behar den arren, fantasiari ere bidea egin zion, deabru eta mamuzko Mandarin zaharra (1880) nobelarekin. Gobernazioko Ministerioan eskribatzailea zen Teodorok ez zuen Deabruarenganako sinesmenik, Jainkoarenganako ez zuen bezalaxe; baina ustekabean bisita egin zion, proposamen berezi eta aberasgarri bat egiteko. Mandarin zaharra Jesus Mari Lasak itzuli zuen euskarara 1992an.
Abu 26 10
Jaroslav Hasek idazle txekiarra Austriaren kontra borrokatzen zen Legio Txekoslovakiarrean sartu zen Lehen Mundu Gerran, eta 1917az geroztik Armada Gorrian. Etxeratutakoan, Xveiken abenturak idazteari ekin zion: lau zati izatekoa zen nobela, baina amaitu gabe laga zuen, Hasek bat-batean hil baitzen berrogei urte ere ez zituela. Karlos Cid Abasoloren itzulpenez, bi liburukitan argitaratu zen euskaraz Xveik soldadu onaren menturak: 1992an lehen zatia (Atzeguardian) eta 1993an bigarrena (Frontean), biak Josef Ladaren irudiekin apainduta. Ergelarena egiten duen Xveik literatura unibertsaleko pertsonaiarik ederrenetako bat duzu; hainbeste maite zuen Bertolt Brechtek, ezen Xveik Bigarren Mundu Gerran antzezlana idatzi baitzuen 1943an.
Abu 18 10
Euzko Gogoa aldizkarian argitaratu zen 1950ean Jon Etxaideren lehen antzerki lana: Amayur! (1949ko abuztuaren 28an idazten amaitua). Gaur beste bi obra eskaintzen dizkizugu, Teatro testuak webgunean jasoak: Markesaren alaba (1956an idatzi eta 1958an Egan aldizkarian plazaratua) eta Begia begi truk (1959an idatzi eta 1962an argitaratua). Baina baita ere Arturo Kanpionen Pedro Mari kontakizuna, Etxaidek euskaraz antzerkirako moldatua (1981ean).
Abu 14 10
Jose Manuel Lujanbio 1860ko abuztuaren 14an jaio zen Ereñotzuko Latze baserrian, duela 150 urte. Familia Errenteriako Txirrita baserrira aldatu zen 1873an, eta hurrengo urtean, hamalau urte zituela, plaza agerikoan lehendabiziko aldiz kantatu zuenean hartu zuen Txirrita deitura. Antxoko huelga eta Alemaniako gerra eta Norteko trenbideari bertsoen egilea bertsolari gogoratuenetakoa da gaur egun. Txirritak paperean jarritako guztiak dituzu hemen emanak.
Abu 10 10
Egan aldizkarian 80etan argitaratutako hiru antzerki ekarri ditugu Teatro testuak gunera: Jean Etxeberriren Arroltze ohoina; Alejandro Tapia Perurenaren Kattalin umezurtza, gerra aurrean idatzia baina 1985ean plazaratua; eta Xabier Gereñoren Euskal Ikastola, 1970ko abuztuan idatzia eta 1983an argitaratua. Datorren astean Jon Etxaideren hiru antzerki digitalizatuko ditugu.
Abu 05 10
Gaurko egunez duela 160 jaio zen Guy de Maupassant idazlea, 1850eko abuztuaren 5ean, Normandian. Bere adiskide Gustave Flaubertek aurkeztu zion Emile Zola, eta honek 1880ko apirilaren 16an argitaratu zion Mari Gizen kontakizunari esker oso ezaguna egin zen Parisen. Harrezkero, hamabi urtetan, 300 ipuin baino gehiago idatzi zituen, sei eleberri, hiru bidaia liburu, bi antzerki eta ehunka kronika. 1893ko uztailean hil zenean, Zolak egin zuen Maupassanten hileta hitzaldia. Joakin Balentziak, Felipe Juaristik, Xabier Monasteriok, Jesus Mari Mendizabalek, Juan Kruz Igerabidek, Mikel Garmendiak, Periko Diez de Ultzurrunek, Matias Mugikak euskaratu izan dituzte idazle frantsesaren ipuinak, eta Josu Zabaletak 34 narrazio ekarri zizkigun 2000. urtean, Fantasiazko ipuinak liburuan, orain osorik sarean emanak.
Uzt 27 10
Sidonie Gabrielle Colette idazlea 1906-1912 urteetan komediantea ere izan zen; ezaguna da 1907ko urtarrilaren 3an Parisko Moulin Rouge-n sortu zen eskandalua, Mathilde de Mornyk eta Colettek elkarri musu eman ziotenean. Mimo, dantzari eta komediante bizitzaren berri ematen du Mari-Alderrai nobelan (La Vagabonde, 1910), taularik taula eta tren batetik bestera alderrai dabilen Renée Néré music-halleko artista protagonista duela. Liburuaren zenbait egokitzapen zinematografiko egin zituzten: lehenbizikoa Italian (1917) Eugenio Peregok zuzendua, eta bigarrena Frantzian (1931) Solange Térac-Bussik zuzendua, Colette beraren parte hartzearekin elkarrizketak idazten. Periko Diez de Ulzurrunen itzulpenez 1998an argitaratu zen euskaraz Mari-Alderrai.
Uzt 20 10
1878ko uztailean The Atlantic Monthly agerkarian plazaratu ziren Henry James idazle amerikarraren (1843-1916) Europarrak nobelako lehen kapituluak, eta aldika hamabi atalak eman zituzten urrira bitartean. Gazterik Europara bizitzera joandako Eugenia eta Felix anai-arrebak Bostonera itzuli dira, beren senide puritanoengana; amerikarrek eta europarrek elkarrekiko dituzten uste okerrak, aurreiritziak, gaizkiulertuak eta gutxiespenak dira komedia giroko nobela honen gakoak. Europarrak Irene Aldasorok euskaratu zuen 1997an. James Ivoryk eleberrian oinarritutako filma egin zuen 1979an Lee Remick aktoresarekin.
Uzt 18 10
“Gaur, 18 de julio honetan –hala gertatu baita– zure eskuetan paper zuri mordo hau ipini dizugu, irakurle hori”. 1985eko uztailaren 18an sortu zen, duela 25 urte, Literatur Gazeta aldizkaria, Donostiako Konstituzio plazan zegoen La Primitiva Casa Baroja inprimategian egina. Erredakzio idazkariak Koro Baroja eta Koldo Etxabe ziren, eta lehendabiziko alean idazle hauen lanak agertu zituzten: Mikel Lasa, Felipe Juaristi, Joxerra Garzia, Nerea Azurmendi, Mikel Azurmendi, Joseba Sarrionandia, Juan Antton Zubikarai, Bernardo Atxaga, Esteban Antxustegi eta Patri Urkizu; bai eta ere: Miguel Delibes, Mark Twain, Ernesto Sabato, Michel Tournier eta Ernst Bloch. Denera hamaika zenbaki kaleratu ziren: hiru ale 1985ean, urtebeteko geldialdiaren ostean 1987an lau ale, 1988an hiru eta 1989ko apirilean azkenekoa.