Abu
07
14
Oihu horrek betetzen du abuztuko lehen asteko Eskualduna. Mobilizazione orokorra deitua izan da eta “bihotz altxagarria” da ikustea nola erantzun duen Frantzia osoak, Eskual Herria barne. Trenak soldadoz beteta, Euskal Herritik gerlara sendi beretik sei eta zortzi kide bidali dituztenen etsenpluak irakur daitezke. Ezkila joka, afixak nonahi, astekaria ere gerlara jarria da, orain arteko formatua ezinbestean utzi eta txikian kaleratuko da, ahal den arte, gerlaren berri emateko.
Italiak ez omen du Frantziaren aurka egingo, eta Errusia eta Ingalaterra, itsas armada indartsuena duena, Frantziarekin dira. Ez daukate lan erraza doixtarrek!
Uzt
31
14
1914ko uztailaren amaieran hasi zen Europa eta mundua astindu zuen gerra, Gerla Handia, I. Mundu Gerra. 4 urte iraun zuen, milioika hildako, milioika zauritu eta triskantza izugarria utziz.
Armiarma proiektuaren baitan badugu efemeridea gogoratzeko asmoa, eta horretarako astez aste argitaratu ziren Eskualduna eta Euzkadi agerkarietako testuak digitalizatu eta on-line jarriko ditugu webgune berezian. Astero argitaratuko dugu duela ehun urteko agerkariek zekartena, Literatur Emailuak webgunearen bitartez. Asteko edukiari aurkezpena egingo diogu, eta honenbestez hurrengo sei hilabeteetan astero komentatuko ditugu duela 100 urteko gertakizunak —agerkariek zekartzatenak—. (gehiago…)
Uzt
30
14
1914ko uztailaren 31n, duela ehun urte, hil zuten Parisen Jean Jaures. Politikari eta idazlea, ekintzaile sozialista gerlaren aurka mintzatua eta jarduna zen, eta heriotzarekin ordainarazi zioten. 10 urte lehenago L’Humanité egunkariaren sortzaile izan zenak, kazeta horretantxe argitaratua zuen artikulua, hil zuten egun berean, gerla saihestearen alde: Odol hotza behar. Gaur mendebete argitaratutako artikulua dakarkigu, Koldo Izagirrek euskaratua.
Uzt
23
14
Nostalgiaren eta bizi-pozaren uztarketa gozoa dugu Patri Urkizuren Zeren azken finean (Kutxa, 1984): Hiroshimako bonba jaurti zuten paradisuan, eta guztizko erbestean bizi beharrak ekarri du gizakia geroztik gizakia izan dena izatera: zeren azken finean, hil eta herio, oro izango garenez haustegi kario… garen liberti, dugun maita! Mendeku handi bat jainko-jainkosen aurka. Irakurle adituak Miranderen lagun irudikatuko du Patri Urkizu Parisen eta Euskal Herrian barrena, haren ezkortasun etsiari munduaren ederra kontrajartzen diola, hedonista eta maitale. Horixe da Urkizu poetaren ezaugarri nabarmenetako bat: kultutik herrikoira, transzendentziatik unean unekora, mintasunetik sentsualtasunera, dolu existentzialetik sagardo upelera egiten duela naturaltasunez, gauzek hozkia ematen ahal badiote ere sentibera delako urtzen den elurrari beha, edo emakume konkretuaren samurrari.
Uzt
18
14
Carmody jaunaren bizimodua bizitzaren gorabehera batek eta burokraziaren lardaskeriak nola nahasten duen erakusten du Mervyn Wallen “Haiek ere zerbitzua ematen dute” ipuinak. 1908an Dublinen jaioa, ipuinak eta antzerkiak idatzi zituen Mervyn Wallek, ezagunenak Erdi Aroko Fursey izeneko monje totel bat protagonista duten bi umorezko narrazio liburu. They also serve ipuina Jasone Larrinagak euskaratu du, eta Xerezaderen Artxiboan eskaini. Armiarman irakur dezakezu orain.
Uzt
09
14
Patri Urkizuren senak, ezagutzak eta inplikazioak sortutako Dorrejilko kanta (Kriselu, 1977) herri xehearen nekeak islatzen dituen balada dela esango genuke gaur egun. Balada, kantore edo erromantze, kantagarri bat dugu inondik ere lan hau, ahozkotasunaren tradizioan kokatzekoa, Arestiren hainbat lan poetiko bezala: gure lirika zaharrak bideratua da. Alabaina, frankismoaren aurkako borrokaren gorienean kokatzen da Urkizurena: zanpaketa, heriotza, kartzela… eta esperantza handi bat, suminduraren adinakoa. Erreforma esan zaion iruzurrak Euskal Herrian ekarri zuen desengainuaren eta sufrimenduaren isla da Dorrejilko garrasia, poema bakarra osatzen duten lauko txiki guztiak lotzen dituen kontzientzia harro baten ahots herrikoia.
Uzt
02
14
Asteburu honetan, uztailaren 11tik 13ra bitartean izango dira Eako Poesia Egunak. Harri eta herri poema liburuari buruzko hitzaldia eskainiko dute Karmelo Landak eta Laura Mintegik lehen egunean. Biharamunean, Eider Rodriguezen hitzaldia eta Koldo Izagirreren Parisen bizi naiz errezitaldia izango dira eguerdiz, eta arratsaldean bost poetek egingo dute irakurraldia: Mariluz Estebanek, Mikel Etxaburuk, Luis Gardek, Jule Goikoetxeak eta Felipe Juaristik. Azken egunean, igandez: Iratxe Retolazaren eta Danele Sarriugarteren hitzaldia Gabriel Arestiren imajinario poetikoari buruz eta, ondoren, “Hondakindegia” errezitaldia Mikel Ayerbe eta Iñigo Astizekin. Asteburuko gainerako emanaldiak: “Gabrielen lekua”, “Etxepare rap”, Laida Azkonaren dantzaldia, eta Joseba Irazoki eta Bide Ertzean taldearen kontzertuak.
Uzt
01
14
Arantxa Urretabizkaiaren Maitasunaren magalean (CAP, 1982) maitasunaren gorazarrea da, promes erotikoen aitortza zurrunbilo sentsual batean: sena libre eta lotsagabe azalduz hartzen dute hitzek indar ebokatiboa. Promesak, hala ere, “zu ez bazaude”, “nirekin bazatoz”, “nirekin hondoratzen bazara” bezalako baldintzek eta hipotetikoan jokatutako aditzek bideratuak dira, eta hainbat traba gainditu behar du desiraren helburuak. Maitasuna, asmazioa ote? Arrazoiak ba ote du etorkizunik izaki bakoitza epaile dugunean? Ez du axola, “ez gaituzte harrapatuko” leloaren aldaera guztiek dakarte elkartasun menderakaitz baten esperantza, magala, festa. Irudi bortitz eta delikatutan emana, hamar urte lehenago Euskal Literatura 72 bilduman argitaratua zuen San Pedro bezperaren ondokoak gogoangarriaren oihartzuna dakar poemen egituran eta erritmoaren kadentzian.
Eka
29
14
Duela 100 urte, 1914ko ekainaren 29an jaio zen Hego Afrikan, artean Britainia Handiko kolonia zela, Ellen Kuzwayo. Militante politikoa, Afrikako Kongresu Nazionalaren gazte mugimenduko buru izan zen 60etan, eta apartheid osteko legebiltzarreko lehen lehendakaria. Call me Woman liburuan jaso zituen bere memoriak, eta narrazioak berriz Soweton kondatuak liburuan. Aintzane Ibartzabalek euskaratua, Txalaparta argitaletxeak kaleratu zuen 1999an, gaurdanik on-line osorik irakur dezakezuena.
Eka
26
14
1939ko ekainaren 26an hil zen, duela 75 urte, II. Mundu Gerraren atarian, Ford Madox Ford idazle ingelesa. Eta hogeita bost urte lehenago, I. Mundu Gerra betean, kaleratu zuen bere eleberririk ospetsuena, eta XX. mende hasierako literatura ingeleseko gailurretako bat: Historiarik goibelena. Gerra aurreko giroan bi bikote “perfekturen” inguruko narrazioa, Markos Zapiainek eleberriari egindako kritikan dioenez, idazleak “artisau artatsu baten arduraz azaltzen du giza harremanen eta, sentimenduen oreka ederra nolatan doan geldika-geldika ahultzen, azkenik era ikusgarrian zapartatzeraino“. Xabier Olarrak euskaratu zuen eta Igela argitaletxeak argitaratu, 1999an, orain osorik eskaintzen dizuegun eleberri bikain hau.
Eka
24
14
1842ko ekainaren 24an jaioa, 1914an desagertu zen Mexikon Ambrose Bierce idazlearen arrastoa, duela ehun urte. Mexikoko Iraultza ezagutzera joana, oraino argitu ez den eran desagertu zen Deabruaren Hiztegia-ren egilea. Xabier Olarrak Literatura Unibertsala bilduman euskarara ekarri zuen bere lan ezagunaz gain, Joanes Urkixok ere Ttu-Ttua aldizkarian eman zuen Gatazka osagabea ipuina, eta Joseba Sarrionandiak eta Mitxel Sarasketak umore beltzeko hiru pieza Hamairu ate liburuan. Azken piezatxo hau ere jarri dugu on-line.
Eka
21
14
Brasilgo literaturako maisuetarik bat, 1839ko ekainaren 21ean jaio zen Rio de Janeiron Joaquim Machado de Assis. Antzerki idazlea eta poeta, eleberrietan sendotu zuen lehenago beste generoetan lortutako ospea, askoren iritziz Hego Ameriketako XX. mendeko literaturaren aitzindarietako bat bihurtuz. Bere eleberririk ezagunena, On Casmurro, Josu Zabaletak euskaratu eta Literatura Unibertsala bilduman kaleratu zen 2009an. 1990an, baina, Igela argitaletxeak euskarari ekarria zion Alienista eleberria, Joseba Urteagak euskaratua, orain osorik eskaintzen dizueguna.
Eka
18
14
XIX. mende amaierako gizarte estatubatuarraren erretratuak egin zituen Willa Cather idazle eta kazetariak, modernotasunak AEBetara zekarren munduak mundu zaharrekin edo atzerritik etorritakoekin zeukan gatazketan begia jarriz. William Tavenerren sentimentaltasuna ipuina euskaratu du Jasone Larrinagak eta Sherezaderen Artxiboa literatur gune entzutezkoan on-line jarri. Hemen irakur dezakezue.
Eka
16
14
Donostian EHUren udako ikastaroetan Txillardegik euskal literaturari egin dion ekarpena aztertuko dute ekainaren 23tik 25era bitartean. Fito Rodriguezek, Ander Iturriotzek, Koldo Izagirrek, Alaitz Aizpuruk eta Markos Zapiainek jardungo dute Txillardegiren saiakerez, nobelez, ipuinez, hizkera literarioaz; eta Dorleta Urretabizkaiak Elsa Scheelen eleberriaren irakurketa dramatizatua egingo du. Ekitaldi guztiak Miramar jauregian izango dira goizetik eguerdira.
Eka
15
14
1924ko ekainaren 15ean argitaratu zen 20 poemas de amor y una cancion desesperada, Pablo Nerudaren liburua, egileak 19 urte zituela. Poeta txiletarraren lanak behin baino gehiagotan izan dira euskaratuak, baita amodio poemok ere. Gabriel Arestik egin zuen lehen saioa, eta bederatzi poema euskaratu, 1986an Susak argitaratutako edizioan irakur daitezkeenak. 1993an Gillermo Etxeberriak XX. poema itzuli zuen, Egan astekarian; eta Annie Etxeberrik bi poema 2000. urtean, Maiatz aldizkarian emanak. 2004an, azkenik, Jose Luis Padronek liburua osorik euskaratu zuen, Amodiozko hogei poema eta kanta bat bakar-mindua, Baigorri etxeak argitaratutako edizioan. Denak eskaintzen dizkizuegu.
