Urr
16
13
Jean Cocteau sarritan izaten zen Euskal Herrian, amarenean Donibane Lohizunen, baina baita Kanbon ere, Rostand sendiaren Arnaga etxaldean. Honela idatzi zuen: “Ezagun ditudan Frantziako paisaia guztien artean, euskal bazter honek egiten dit eraginik handiena barrenean”. Hogeita hiru urte zituela, bere adiskide Maurice Rostandekin Bukolikoak idatzi zituen (pilota partida baten inguruan), Felipe Juaristik itzuliak. Jean Cocteau marrazkilari, zinegile eta idazlearen Ume terribleak nobela ere euskaraz daukazu, J.A. Sarasolaren itzulpenari esker.
Urr
09
13
Guillaume Apollinairek 1913an argitaratutako Alcools poema liburuak modernotasunaren atea zabaldu zion XX. mendeko poesiari. Bostehun aleko tirada izan zuen eta arrakastarik ez; baina surrealistek goraipatu ostean, obra enblematikoa bihurtu zen literatura frantsesean. Alkoholak liburuak bi poema luze eta oso berezi ageri ditu, bat hasieran, bestea amaieran: Inguru (Zone) eta Ardantzila (Vendémiaire). Koldo Izagirrek bi poemak euskaraturik bidali dizkigu, sarrera argigarri batekin.
Ira
26
13
Berrogei urte dira Pablo Neruda (irailaren 23an) eta W.H. Auden (irailaren 29an) hil zirela. Pablo Neruda txiletarraren poemen euskaratzaileak izan dira Gabriel Aresti, Santi Onaindia, Sabin Muniategi, Annie Etxeberri, Jose Luis Padron; eta W.H. Auden ingelesarenak Joseba Sarrionandia eta Juanjo Olasagarre. Azken honek Audenen poemen antologia zabal bat itzuli eta argitaratu zuen 1994an, eta sarean osorik emana dagoenez, asteon bilduma eder hori ezagutzeko gomendioa egiten dizugu.
Abu
14
13
New Yorkeko taxilariek 1934an egindako grebetan oinarritutako obra da Exkerraren zain (Waiting for Lefty), Clifford Odetsek idatzi eta Group Theatre taldeak 1935ean estreinatua Sanford Meisner-en zuzendaritzapean. Koldo Izagirrek itzuli zuen antzezlana 1998an, Joserra Fachadok gidariturik Donostian taularatzeko. Gaur 50 urte dira Clifford Odets hil zela, XX. mendeko antzerkigile nagusietarik bat. Zinemara ere eraman ziren haren lau lan: Golden Boy (1937), Clash by Night (1941), The Big Knife (1949) eta The Country Girl (1950).
Abu
02
13
Gaur 25 urte dira Carver hil zela. Harkaitz Canok euskaratutako Mandatua (1988) ipuina –Txekhov idazlearen azken egunei buruzkoa– eta Jose Mari Pastorrek itzulitako Idazteaz (1981) artikulua irakurtzeko gonbidapena duzue hau. Euskaraz Raymond Carverren bi liburu argitaratu izan dira: Katedrala (1983) Juan Mari Mendizabalek itzulia eta Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean (1981) Koro Navarrok.
Uzt
10
13
“Euskararen goresle bat naiz eta Euskal Herria eta bere jendearen zale gartsu bat”, idatzi zion Salvador Espriuk 1966an Juan San Martini gutun batean. Hain zalea, ezen Espriuren asmoa baitzen Euskal Herriari poema bilduma bat idaztea. Proiektua ez zuen amaitu eta sei poema baino ez dizkiogu ezagutzen, 1965 eta 1970 urte bitartean idatziak eta País Basc epigraferen azpian biltzen hasiak; nahiz eta entzuna dugun ineditoren bat ere badela, noizbait argitara ekarriko dutena. Aritz Galarragak oraingoz ezagutzen ditugun sei ale horiek itzuli eta bidali dizkigu, Espriuren jaiotzaren mendeurrenean.
Eka
05
13
1975eko ekainaren 5ean hil zen Gabriel Aresti. Poetak berak errezitaturik, hemen dituzu 12 poema entzuteko. Ezagunenak hauek dira: “Nire aitaren etxea” eta “Egia bat esateagatik” (Patxi Mujikak 1964an Donostian grabatuak), “Bilboko kaleak” eta “Gizonaren ahoa” (Jesus Mari Olanok 1967an Hernanin grabatuak).
- Egia bat esateagatik [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti01.mp3]
- Nire aitaren etxea [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti02.mp3]
- Marea-gora bizia [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti05.mp3]
- Hibai zabal [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti06.mp3]
- Bilbaoko kaleak [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti07.mp3]
- Gizonaren ahoa [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti03.mp3]
- Cuarta vez Nerea ante el futuro [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti08.mp3]
- Primera vez Nerea ante el futuro [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti09.mp3]
- Euskal harria [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti10.mp3]
- Beira fina [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti11.mp3]
- Arresku eta atzesku [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti12.mp3]
- Azken euskaldunaren heriotzea [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti04.mp3]
Eka
03
13
1963ko ekainaren 3an hil zen Nazim Hikmet poeta turkiarra. Bere bizitza eta idazletza militantzia politikoari estu lotuak joan ziren; Alderdi Komunistako kide, hainbat aldiz kartzelatu zuten. Azken espetxealdian 12 urte iragan ondoren, Varsovia eta Moskura alde egin zuen, eta han idatzi bere azken lanak. Hantxe hil zen, 62 urte zituela. Gabriel Arestik ekarri zion euskarari lehendabizikoz Hikmet, 1971n, Lau gartzelak liburua itzulita. Iñigo Aranbarrik ere poeta turkiarraren 12 poema euskaratu zituen, Susa argitaletxearekin kaier txiki batean 2007an plazaratuak. Horiez gain, poema solterik ere itzuli eta argitaratu denez, denak bildu ditugu.
Api
19
13
Gaur 40 urte dira Eustakio Mendizabal “Txikia” tiroz hil zutela Algortan. Itsasondon jaio zen 1944n eta 28 urte zituela hil zuten 1973ko apirilaren 19an. Galduta ez dauden Txikiaren bertso eta olerkiak bildu zituen Jon Arano poetak 1992an eta Hitz etena liburuan argitaratu zituen, hitzaurre argigarri batekin. Bilduma hura osorik paratu dugu orain sarean. Baina tamalez, Txikiak klandestinitatean idatzitako poema guztiak aurkitzeko lana oraindik betetzeko dago.
Api
11
13
Mikel Lasa, Josu Landa, Edorta Jimenez, Joseba Sarrionandia, Jesus Lete eta Luigi Anselmik itzulitako Cesar Vallejoren poema batzuk bildu ditugu, gorazarre egitearren poeta perutarrari, datorren astelehenean, apirilaren 15ean, 75 urte izango baitira Parisen hil zela. Durango, Gernika, Bilbo ageri dira gerra garaian idatzitako poema batzuetan (“España, aparta de mí este cáliz” bildumakoak). Bestalde, bost bertsio ezberdin ditugu euskaraz “Piedra negra sobre una piedra blanca” poema ezagunarenak.
Mar
15
13
Japoniako literatura proletarioa deitutakoaren idazle behinena da Takiji Kobayashi. Obra laburreko idazlea –29 urte zituela hil zuten torturaturik–, langile klaseak eta mugimendu obrero eta komunistak 1920ko hamarkadan bizi izan zituenak kontatzen ditu bere literaturak. Japoniako historian data lazgarria da 1928ko martxoaren 15a; egun hartan hasi eta hilabete batzuetan milaka lagun atxilotu zituzten, torturatu eta, epaiketa luze baten ondoren, zigor gogorrak ezarri. Senki (Bandera Gorria) aldizkarian 1928-03-15 kontakizuna argitaratu zuen Kobayashik, gertakari haiek azaltzen. Hiromi Yoshidak ekarri du euskarara, ez ingelesez, ez espainolez, ez frantsesez aurki ez daitekeen lana.
Ots
19
13
Gaurko egunez, 1988ko otsailaren 19an, ordu biak laurden gutxitan Rene Char hil zen Parisen. Urte hartako apirilean Maiatz aldizkarian Zazpi poema euskaratu zituen Itxaro Bordak. Eta sarrera lagungarria egin zion Aurelia Arkotxak: “Rene Charrengana lehen aldiz hurbiltzen denak sekulako inarrosaldia sentitzen du (…). Errana izan da idazle zaila dela, baina insistitzen baldin badugu, poetaren munduan sartzen baldin bagara, ohartuko gara hermetismoa gure buruan dagoela bakarrik, guk erabiltzen ditugun hitzen eta hitz multzoen higaduran. Rene Char irakurtzean, kolpez mundu sortu berri baten dentsitatean, bortizkerian, biziaren lehen daldaran, edertasunetik jalgitzen den pindarrean sartzen gara”.
Urt
24
13
Jeinu bat izan zen Denis Diderot. Drama burgesaren sortzailea, nobelagile berritzailea (Jacques le fataliste et son maître), saiogile aparta eta Encyclopédie erraldoiaren arduraduna. Urriaren 5ean beteko dira 300 urte Diderot jaio zela eta Frantzian ekitaldi ugari izango dira urte osoan. Iñaki Iñurrietak lau ipuin itzuli zituen 1995ean Hau ez da ipuina izenburupean (duela lau urte eman genituen sarean). Orain Pedro Diez de Ultzurrunek euskaratutako Teosofoak (“menturaz filosofia mota denik eta bitxiena”) digitalizatu dugu, 1998an argitaratua. Saiatuko gara urrian ekartzen Rameauren iloba nobela elkarrizketazkoa eta satirikoa, Joxan Elosegik 2005ean itzulia.
Urt
10
13
1988ko urtarrilaren 11n hil zen Piarres Larzabal, euskal teatrogile handienetakoa, hogeitaka antzerki obraren idazlea. Haren obra osoa Piarres Xarritonek bildu zuen zazpi liburukitan, besteak beste: Nork hil du Oihanalde? (1950), Etxahun (1951), Bordaxuri (1952), Herriko botzak (1956), Mugari tiro (1959), Ibañeta (1968), Matalas (1968). Kontakizun eta hitzaldiez gainera, kronika oso biziak dira Larzabalen Oroitzapenak, 1922tik 1979 bitartekoak. Denak batuta dituzu Armiarma atariko Klasikoen Gordailuan.
Urt
05
13
Espainiako literaturako XX. mendearen bigarren erdialdeko idazle nagusienetako bat, hainbat idazleren narrazio estiloan eragina izan zuen Juan Benetek, duela 20 urte, 1993ko urtarrilaren 5ean zendu zenak. Madrilen jaiotako idazlea Región izeneko eskualdean kokaturiko bere eleberriengatik ezaguna bada ere, baditu zenbait ipuin eta alegi bilduma ere. Horietako laburtxo bat, Lehenengo alegia izenekoa, Jon Kortazarrek euskaratu zuen 1982an eta Idatz & Mintz aldizkariaren 3-4 zenbakian argitaratu.
