Ira
28
17
Carson McCullers hil zela 50 urte dira irailaren 29an, eta otsailean izan ziren 100 urte jaio zela. Gorka Arresek Jockeya ipuin laburra itzuli du, McCullersek 1941eko abuztuaren 23an The New Yorker agerkarian plazaratua eta hamar urte geroago The Ballad of the Sad Cafe bilduman txertatu zuena. Lehenago egin zen ezaguna McCullers, bi nobelarekin: Ehiztari bakarti bat da bihotza (1940) eta Begi urrekara bateko errainuak (1941), bigarren hau John Hustonek filmerako egokitua, Marlon Brando eta Elizabeth Taylor aktoreekin.
Ira
21
17
Idazle ezagutzen dugu, eragile ere bai, baina marrazkilari fina ere bazen Alfonso R. Castelao. Eta bere herriaren erretratu zorrotza egiteko baliatu zuen marrazkia, hitza baliatu zuen ber gisan. 1920an marrazki erakusketa bat egin zuen, Nos izenekoa, Galiziako herria azaltzen zuela marrazki eta oin-ohar moduan idatzitako komentarioetan. 1931n argitaratu zen liburu gisa, eta 1974an Jucar argitaletxeak egin zuen argitalpen bat, marrazki-albumarena, testuak Gabriel Arestik euskaratuta. Hemen eskaintzen dizuegu.
Ira
16
17
Jean Genet Beiruten zegoen 1982ko irailaren 15ean (duela 35 urte) armada israeldarra sartu zelarik: “Au petit matin, les chars israéliens étaient dans Beyrouth-ouest. Les regardant venir, je vis donc le premier char et les autres, quand ils passèrent près de l’ambassade de France“. Biharamunean hasita, hiru egunez, irailaren 16-17-18an gertatu ziren Libanoko Sabra eta Xatilako sarraskiak: 3.000 gorpu palestinar. Jean Genet Xatilara joan zen irailaren 19an, eta lau orduz egon zen izugarrikeria ikusten. Haren kronika idatzi zuen Revue d’études palestiniennes-en: “Quatre heures à Chatila”, Mikel Antzak euskaratua: Lau orduz Xatilan (Susa, 1991); osorik irakur dezakezu hemen. Ondoren, palestinarrek liburu handi bat egin zezan eskatu zioten Jean Geneti; 1983ko abuztuan idazten hasi zen “Le Captif amoureux”, 1986an argitaratu zena (Genet hil eta bost astera).
Ira
14
17
Disko ederra kaleratu zuen Txomin Artolak 1978an, autoprodukzioan, Belar hostoak izenekoa. Abesti gogoangarriak dituena. Eta tituluak berak aitortzen duenez, Walt Whitmanen Leaves of Grass (Belar-hostoak) poema-liburua da iturria. Liburuko zazpi poema euskaratu zituen Artolak, eta musikatu. Entzutez gozatzen dena bereziki, irakurgai duzu orain.
Abu
31
17
Charles Baudelaire zendu zela 150 urte bete dira abuztuaren 31n. Poeta erreferentziazkoa, « lirika modernoaren aita » kalifikatu du Xabier Bovedak gaur hemen eskaintzen dizkizuegun poemen aurkezpenean. Les Fleurs du Mal obra seinalatuko zortzi poema dakartzagu, Bovedak euskaratuak eta Idatz&Mintz aldizkariaren 56. zenbakian, 2014an, argia ikusi zutenak.
Abu
22
17
Poeta eta antzerkigile irlandar handia ekarri du euskarara, bere azken zenbakian, Idatz& Mintz aldizkariak. Irlandako herriarekiko idazle konprometitua, herri hartako kultura alorrean erreferentzia ezinbestekoa da William Butler Yeats. Xabier Bovedak haren ibilbideko liburuetatik aukeraketa egin eta hamar pieza argitaratu ditu, orain hemen aurkezten dizkizuegunak.
Abu
16
17
Amerikari berriro ere Amerika izaten uzteko aldarrikatzen zuen 1935ean Langston Hughes idazleak; ostera ere beltzena, indioena, pobreena… Ez du gaurkotasunik galdu Hughesen oihuak. XX. mendeko AEBetako ahots ezinbestekoa, herri soilaren, langilearen eta beltzaren aldarria bikain jaso zuena hala literaturan nola bestelako lanetan, Espainiako Gerran eta beste zenbait mugimendu politikoetan, poema hori eta beste dozena erdi itzuli dizkio Iñigo Astizek, hemen eskaintzen dizkizuegunak.
Uzt
28
17
Ehun urte bete dira uztailaren 28an Gloria Fuertes poeta espainiarra jaio zela. 36ko gerra ondorengo lehen idazle belaunaldiko kide, garai ilun haietako gaiak landuko ditu bere poesiak, baina irakurlearengana hurbilduko duen soiltasuna galdu gabe, eta gizonezkoak nagusi ziren inguru batean emakume izatearen kontzientziaz. Telebistak eta haur literaturarekiko loturak haren idazle izaera ostendu bazuten ere, produkzio handiko poeta dugu Gloria Fuertes. Haren jaiotzaren mendeurrenean, Josu Landak bere lanaren antologia mamitsu bat egin eta euskaratu du.
Uzt
26
17
Argentinako idazle handietariko bat da Roberto Arlt, egungo idazle goren askorengan eragina izan duena. Narrazio ezagun batzuen egile (berriki euskaratu du Egan aldizkarian Gillermo Etxeberriak El Jorobadito —Konkorduna—), oso azpimarratzekoa da haren kazetari lana. Errealitateari eta hura osatzen duten pertsonaiei begiratzeko, eta, umore gordinez, haien ezaugarri behinenak detektatzeko gaitasun aparta zuen. Aguafuerte deituta osatu zituen hainbat kronika, horien artean Euskal Herrira 1936an egindako bidaian idatzi eta El Mundo egunkarian argitaratu zirenak. Horietako hiru euskaratu ditu Iñigo Aranbarrik Arlt hil zela 75 urte bete diren honetan, hemen eskaintzen dizkizugunak.
Uzt
16
17
AEBetako FBIren bilatuenen zerrendan egon den lehenengo emakumea Assata Shakur da (2013an bera atzemateagatiko saria bikoiztu zuten, 2 milioi dolar). Poeta, Pantera Beltzetako militantea, errepide-kontrol batean polizia bat hil zuen salaketapean —ebidentziek hori ezinezkoa zela erakutsi arren, lehenik bera tirokatu baitzuten besoetan—, preso sartu zuten 1973an. Assata Shakurrek kartzelatik ihes egin zuen eta 1984an Kubara heldu zen. Kartzelaz kartzela egon zen garaian, AEBetan, torturatu zutela salatu zuen, zoratu zela ia. Baina, berak dio zutitzen jarraitu zuela, eta askoz modu hilgarriagoan. Haren 70. urtebetetzean, Hedoi Etxartek euskaratutako lau poema eskaintzen dizkizuegu.
Eka
20
17
Tea Merzugan eta Unefguko hogeita hamazazpiak Katalunia eta Amazigh herriaren lankidetzaren baitan, katalanez, amazigheraz eta frantsesez argitaratutako bi lan dira. Liburuxka biak 2004an eta 2007an argitaratu zituen Jordi Badiellak, eta orain, Aintzane Galardiren itzulpenean, euskarara dakartzagu.
Eka
07
17
Espainiako literaturaren XX. mendeko izen nagusietako bat da Juan Goytisolorena. Estilo landu eta berezikoa, bide komertzialenei ihes egin zien, narratibako lan oparo eta sendoa osatuz, eleberri eta saiakerak batez ere. Frankismoaren aurkako militantea, Mendebalde uniformizatu eta kolonizatzaileari ere ihes egin zion, Marokora autoexiliatuz. Ahots argi, disidente eta zorrotza, prosa landu bazuen ere, berak dio aldi berean poesia eta hitz lau direla bere eleberriak. 2012an Ardores, cenizas y desmemoria liburua kaleratu zuen, 9 poema dakartzana, katalan, euskara eta portugesera itzuliak. Rikardo Arregi Diaz de Herediak euskaratu zituen poemok, eta orain hemen eskaintzen dizkizugu, Goytisoloren heriotzaren karietara.
Eka
07
17
Duela ehun urte jaio zen Gwendolyn Brooks gaurko egunez, ekainak zazpi zituela. Idazle gisa, 1940aren urtealdiko akademikoen eta 1960 inguruan azaltzen hasi ziren idazleen arteko zubia izan zen, bere eboluzioari esker; beltz gisa bere komunitateari atxikia azaldu zen beti; emakume gisa arta bereziz landu zituen pertsonaia femeninoak: beltz baten aurreneko Pulitzer Saria ekarri zion lehen poema bilduman bertan (Annie Allen, 1949) neska gazte beltz baten garapena erakutsi zuen, inozentziatik kontzientziara. Bere literaturaren maila jaitsi gabe, eta urteetako beltz mugimendu handien zanpaketaren ondorioz, engaiatu egin zen politikoki bere burua afro-amerikartzat gordin aurkeztuz (Selected Poems, 1963). Ospetsua egin zuen “Iraultza osasungarria” leloa, alegia, beltzek ezinbestez egin behar zutena benetako emanzipazioa lortuko bazuten. Bortizkeria sustatzen zuela egotzi ohi zioten, baina bere komunitateak idazle bezala ikusi izan zuen beti, “bere pertsonaiak eta bere poemak egunero daudelako gure artean”, Langston Hughesen iritziz. Bere poemarik ezagunena, The ballad of Rudplph Reed, 1963) ekarri diogu euskarari zortziko handi erdiko bertsotan: Rudolph Reeden balada.
Eka
02
17
Chiapasko lehen emakume idazletzat aurkeztu ohi da Rosario Castellanos. Poeta eta eleberrigilea, familia onekoa inguru behartsuan, indigenismoa landu zuen eta haren lan eta begirada Chiapasko lurrari ez ezik lur horretako bizilagunei eskaini zien. Mexikoren enbaxadore Israelen, hantxe hil zen etxeko istripu baten ondorioz, 49 urte zituela. “Udaberria bezala, berriro itzuliko gara” idatzi zuen. Bera akaso ez, bere poemak bai. Iñigo Aranbarrik euskarara ekarritako hamahiru poema eskaintzen dizkizuegu.
maiatza
30
17
Lisipe bildumak hirugarren liburua argitaratu berri du, Monique Wittig (1935-2003) idazle feministak 1992an argitaratutako saiakera sorta bat: Pentsamendu heterozuzena (The Straight Mind and Other Essays), sarean osorik eskaintzen dizuguna. Teoria politikoak eta praktika sozial-pertsonalak bat egiten duten tokian, hortxe dabil Wittig; militantziaren eta aktibismoaren parte bat dira haren artikuluak. Gaztigatzen digu, erregimen politiko eta ekonomiko bat dela heterosexualitatea. Emakumea, mito gisa; Heterosexualitatea, sistema gisa; biak suntsitu nahi ditu. Ez du planteatzen sistema honetan boterea gizonen eskuetatik emakumeenetara pasatzea, ezta boterea banatzea ere, baizik eta sistema bera suntsitzea.
