Abu
30
11
Gerard de Nervalen adiskide Theophile Gautier duela 200 urte jaio zen, 1811ko abuztuaren 30ean. Victor Hugoren defentsan jardun zuen Hernaniren Batailan. Balzacek lana lortu zion La Chronique de Paris egunkarian. Sainte-Beuve-ren ustez zutabegilerik onena izan zen. Arte Ederren Elkarteko lehendakari egin zuten. Haxix Zaleen Klubeko kidea zen Charles Baudelairerekin batera, eta Parnasse mugimendu poetikoa abiarazi zuen. Mademoiselle de Maupin (1835) eta Le Capitaine Fracasse (1863) nobelak dira Gautierren ezagunenak, baina euskaraz Onofre, gizon amorrazia kontakizuna (1832) besterik ez daukagu, Gerardo Markuletak itzulia, orain osorik sarean eskaintzen dizuguna.
Abu
21
11
Koldo Izagirrek 1998an argitaratutako Nik ere Germinal! egin gura nuen aldarri nobelaren italierazko itzulpena igorri digu Roberta Gozzik: Anch’io avrei gridato: “Germinale!”, osorik sarean eskaintzen dizuguna. 1897ko abuztuaren 20an Bergarako kartzelan hil zuten Michele Angiolillo anarkista da eleberriko protagonista nagusietako bat, jendaurrean garrotez exekutatu aurretik Germinal! aldarrikatu zuena.
Abu
16
11
Duela 75 urte, faxistek 36ko Gerra abiarazi zutenean, Federico Garcia Lorca idazle espainiarra Madrildik Granadara joana zen opor egun batzuk gurasoekin igarotzera. Primo de Rivera falangistaren adiskidea izan baitzen (ostiraletan elkarrekin afaltzen omen zuten, Gabriel Celayak kontatu zuenez), hasieran ez omen zen larritu harik eta etxea miatzera joan zitzaizkion arte abuztuaren 9an. Luis Rosales poetaren etxeko ganbaran ezkutatu zen, baina 1936ko abuztuaren 16an atxilotu egin zuten eta, Manuel de Falla musikariaren erreguei jaramonik egin gabe, torturatu eta hil egin zuten abuztuaren 18 eta 19 arteko gauean. Lauaxeta, Bitoriano Gandiaga, Juan San Martin, Sabin Muniategi, Gabriel Aresti, Harkaitz Cano… izan dira Garcia Lorcaren poemen euskaratzaile, baina Juan Luis Zabalari zor diogu lan handiena: Poeta New Yorken liburu osoaren itzulpena, 2003an Erein argitaletxeak plazaratua.
Abu
09
11
Beti dantza – Pioner V. eta ni poema izan zen Nikolas Ormaetxea Orixek idatzitako azkena: “Suziri Pioner, / hi baino gehio nauk / egon eta ibil; / nire barrenean / atergabe ari / zaizkidak lau gurpil. (…) Lau hoien izenak: / adimen, nahimen, / irudi ta gale; / elkarri zirika, / maitagarri diren / gauza denen zale”. Gaur 50 urte dira Orixe hil zela, Añorgako Zabalegi etxean 1961eko abuztuaren 9an. Poema gogoangarriak utzi zizkigun, adibidez: Beti lagun, Lizardiren heriotzan; Idorreria, gerratik ihes egin ostean Gursen; edo Amate baten itzalean, Ameriketara joana zela. Gure literaturako idazle handietarik da Orixe: Santa Kruz apaiza nobela, Barne-muinetan eta Euskaldunak poemak, Kiton arrebarekin oroitzapen liburua dira bere lan nagusiak.
Abu
03
11
Eugene Ionescoren antzezlan euskaratuetatik lehena Antonio Maria Labaieni zor diogu, 1964an Egan aldizkarian argitaratua: Neskatilla ezkongai. Esketx hau 1953ko abuztuaren 11n taularatu zen estreinakoz La jeune fille à marier izenburuaz Parisko Théâtre de la Huchette aretoan, eta orain teatro-testuak webgunerako digitalizatu dugu. Andre eta zaldun batek teknologia berriez eta garaiko gizarteaz solasean dihardute parke batean, harik eta obraren amaieran andrearen alaba iristen den arte.
Uzt
27
11
Wilhelm Hauff idazle alemaniarra ezustean hil zen, 25 urte betetzear zela, 1827ko udazken hondarrean. Bere lanen artean dira Gizona ilargian, Satanen memoriak, Lichtenstein, Bremengo ardo-mamuak, Kaiserraren irudia eta Süss judua. Euskaraz bi ipuin dauzkagu, Alexandriako Xekea eta bere esklaboak sailekoak: Abner, ezer ikusi ez zuen judua, esklabo marokoar batek Ali Banu xekeari kontatua; eta Tximinoa gizon moduan, esklabo alemaniar batek kontatua. Feliciano Pelaezek itzuli zituen 1998an.
Uzt
20
11
Istorio hiperlaburrak izenburuaz, lau idazle hegoamerikarren ipuin batzuk batu eta euskaratu zituen Gerardo Markuletak 1995ean, Erein argitaletxearen Milabidai bildumarako. Mario Benedettiren zortzi, Eduardo Galeanoren sei, Augusto Monterrosoren sei eta Julio Cortazarren zazpi, denera 27 kontakizun. Irakurle oso nagiak direnek ere gustura irakurriko dituzte eguzkiaren onenean: gerizpean.
Uzt
13
11
Manuel de Pedrolok 1957an idatzi eta lehen aldiz Bartzelonan 1958an taularatutako antzezlana da Gizonak eta Ez. EZ zaindariak burdinetan giltzapetuta dauzka gela batean gizon-emakume gazte bi eta beste batean beste bi. EZ zaindariak honela esaten die: “Zeuen burugabekerien kontra gordetzen zaituztet”; eta gatibuek arrapostu: “Burdinok gure kolpetatik gordetzen hauten bezala gaitiztek hire kolpetatik gordetzen”. Salbador Garmendiak euskaratu zuen 1969an Egan aldizkarian, eta orain teatro-testuak gunerako digitalizatu dugu.
Uzt
08
11
Codex Calixtinusen Donejakue bidearen gida egin zuen Aymeric Picaudek XII. mende erdian, eta Nafarroatik pasa zireneko pasadizoak idaztean (barbaro halakoak gu!) euskarazko hainbat hitz batu zituen. Codex hori Galiziako Santiagoko Katedraletik ebatsi egin dutenez oraintsu, jakin dezazun euskarazko zein hiztegi tipiri buruz ari garen, Klasikoen Gordailuan duzu testua.
Uzt
07
11
Ez gara musika taldeaz ari, baizik eta 1935eko otsailaren 9an Parisen taularatutako antzerki obra bati buruz: Les assureurs, Gabriel D’Hervilliez eta Claude Rolandek idatzia. Su ta gar izenburuarekin euskaratu zuen Antonio Maria Labaienek eta 1966an argitaratu zen Egan aldizkarian. Lau gizonezkok jokatzeko obra irrigarria duzu, aseguruez diharduena. Teatro-testuak webgunerako digitalizatu dugu.
Uzt
06
11
Gabriel Arestiren Zuzenbide debekatua obra poetikoari buruzko mahai-inguruarekin abiatuko dira Eako Poesia Egunak uztailaren 15ean, ostiral arratsaldean. Biharamunean Beñat Sarasolaren hitzaldia eta Miren Agur Meabe, Mikel Etxaburu eta Jon Benitoren errezitaldiak izango dira. Igandean, uztailaren 17an, Ramon Agirrek eta Inazio Tolosak kontatuko dute Zer egin poema batekin. Asteburuan gainera: Joseba Tapia, The Soul Stompers, Txori mugariak performancea eta Maddi Oihenart.
Eka
21
11
Goethe idazle eta zientzialari alemaniarrak maitasunezko grinak eta zientzia uztartu zituen Hautapen-ahaidetasunak nobelan (1809). Izenburu zientifikoa daukan eleberriko protagonistak lau dira: Eduard eta Charlotte senar-emazteak eta beren etxaldera gonbidatuko dituzten Ottilia iloba eta kapitain adiskide bat. Gorputz kimikoek modu matematikoan elkar erakartzen baldin badute, berdin gertatuko ote da gizon-emakumeen artean? Hara dilema esperimental eta morala! Honela diotso Charlottek senar baroiari: “Utzidazu zinez aitortzen nire sentimendua egitasmo horren kontrakoa dela, nire aieruak ez didala ezer onik iragartzen”.
Eka
15
11
Larunbatean, ekainaren 18an, 75 urte izango dira Maxim Gorki idazle eta iraultzailea hil zela. Zorigaiztoko haurtzaroaren ostean miseria giroan bizi izan zen gaztetan. Mingotsa goitizena hartu zuen kazetari eta idazletzarako 1892tik aurrera. Ipuinekin eta antzerki lanekin arrakasta ukan zuen, eta 1907an plazaratu zuen Ama nobela, literatura unibertsaleko handietarik bat. Jose Moralesek 1995ean argitaratutako itzulpena eta hitzaurre argigarria eskaintzen dizkizugu sarean Gorkiren gorazarrez.
Eka
14
11
Duela hiru urte Axularren Gero, duela bi Mogelen Peru Abarka, iaz Jon Miranderen Haur besoetakoa eta aurten Ramon Saizarbitoriaren Hamaika pauso irakurriko dute Bilbon ekainaren 16an (osteguna) goizeko 8:00ean hasi eta etenik gabe, 12 orduko irakurraldian. Bilbo Zaharra euskaltegiak urtero antolatzen duen klasikoen irakurraldia izango da.
Eka
08
11
Harlem auzunean jaio zen James Baldwin. Richard Wrighten laguntzaz ekin zion eleberriak idazteari eta literatur kritika egiteari. Arrazakeria zela-eta Estatu Batuetan idaztea jasanezina egiten zitzaionez, Parisera joan zen 1948an. Han amaitu zuen Zoaz mendira aldarrikatzera nobela (1953), euskarara Juan Mari Mendizabalek itzulirik 1996an argitaratua eta orain osorik sarean eskaintzen dizuguna. Baldwinek bere gaztaroko giroa dakar kontakizunera, pobrezia eta beltzen aurkako indarkeria eta destaina.
