Garagarrillaren 14.an
San Basilio andia Doktore

        1. S. Basilio andia, eliza katolikoaren Doktore ta pilare fuertea, herejeen mallua, jaio ze Helenoponton: bere jendaki guzia izan ze sandu, ta bera agitz sandu. Atenasen estudiaturik S. Gregorio Nazianzenoreki egin ze txoil adiskide, ta biak bat bekala zire, biak agitz sandu, ta agitz jakintsu. Jerusalengo peregrinazioa bukaturik, itzuli ze Basilio Antiokiara, non ordenaturik Diakono asi ze predikatzen asko lekutan: ellegaturik Zesareara ordenatu ze sazerdote, ta askok nai zute egin obispo orduan ere: baña bera S. Gregorioreki erretiratu ze desertura, non bizitu ziren obratus, ta erakutsis santidade guzia. Andik iten ziote gerra herejeei, argitus ta agertus iruzki batek bekala aien erroreen ilunbeak. Baña jakinik iten zituela herejiak kalte andiak Zesarean, atra ze zoko gartaik konfunditzeko herejeak, ta konfirmatzeko katolikoak ziudade gartan. Eta faltaturik ango obispoa, obligatu zute izatera, nai ezpazue ere. Bear-izan ze alako bat, zeren agiturik goseketa erru bat denbora gartan, sanduak zuen guzia saldurik ta emanik, exenplu ta itz oneki kuidatu zue erremadiatzea al guzian: ta inarazi zue hospitale bat, non kuidatzen zuen pobrees ta heries bere eskus ere zerbitzatus. Etzire falta murmuratzen ziotenak, ta karidadea deitzen banidade: baña etzue ajolarik, klaro zelaik ageri Jangoikoai plazer iten zekiola, zeren ezi sandu gontan beti distingitu ze petxo bat andia, korajea, ta konstanzia Jangoikoaren zerbitzuko gauzetan.

        2. Progatu ze fede katolikoaren defensatan. Juliano Apostatak tratatu zuenak estudioetan Atenasen, enperadore eginik gastigatu zio nai bazekio joan ikustera, nola adiskidea adiskideagana. Errespondatu zio ausart kristio katoliko zela bera, ta zegola prest iltzera fedeagatik. Julianok artu ziote oposizio berai, ta S. Gregorio Nazianzenoi, baizekie zirela bi defendazale fedearenak garai etzezazkenak arrazios, ta nai zitue ilarazi Persiako gerra bukatu ondoan, baña an bukatu ze bera heriturik zerutik, eta diote ezi S. Basiliok orazio eginagatik Ama birjinai. Baña Balente enperadoreareki izan zue geiago iteko. Arrek desterratu zitue anitz obispo katoliko, laur ogei sazerdote eramanik itsasan dira onzi batean, su emanarazi zio, an erre edo ito zeizen, berze sobra gaixtakerien gañetik, nola baize Hereje Arrianoa. Joan ze Zesareara ere, eroriarazteko S. Basilio, baize iago erresistitzen ziona guziek baño. Baña nola baize ain estimatua ta errespetatua guzienganik, batzutan bialtzen zitio bere konsejukoak irabazi zezaten loxentxus, berze batzutan kapitanak lotsa zezaten meatxus: baña tieso beti sandua, nola peña bat. Enperadorearen Prefektoak, Modesto deituak, baña inmodesto zenak ta moldegaitz, presentarazi zue bere alzinean: eta deskortes desatento erran zio lenbiziko itza, zer atrebenzia da orrena ala oponitzen baita enperadorearen Majestadeai? Uste du badezokela erresisti? Errespondatu zio sereno emekiro, nik eztakit zergatik deitzen nauen atrebitua ni, eztutelaik egin gauzarik izen goi mereji duenik. Prefektoak suber dio, ene keja da, zeren guziek obeditzen diotelaik enperadoreai, orrek sollik desobedienzia ta desprezio iten baitio. Sanduak tieso, nik bear diot obeditu zeruko ta lurreko enperadoreari, ta arren kontra niori ez. Prefektoak emen, nik nai dut obedi nazan. Eztagokio ongi gure lagun izatea profesatzen dugun artan? Sanduak, gauza ona da izatea berori lagun, ez Arriano bekala, bai Kristio katoliko bekala, orrek nai baluke izan, ezi kristioa estimatu bear da fede egiaskoagatik ta konzienzia garbiagatik. Berori uste dut dela enperadorearen Ministro ona, ta gizon andia; baña orgatik eztut uste dela Jangoikoai kuadrableago ni baño. Sutu ze oneki Prefektoa, ta asi ze meatxu egiten inen ziola au ta ura, desterru, tormentu eriotze. Sanduak errepausa andiareki erraten dio, Modesto Jauna; ez pensa lotsatu ni meatxus. Eztut beldurrik kentzeas ondasunak, ezpaititut; eztaere desterruas, ezi mundu guzia da desterru enetako, paraisoa patria: eztaere tormentues, ezi ene gorputz gau dago flakurraturik, golpe gutireki ilen da: eriotzeas gutiago dut beldur, baitakit idikiko didala ataria, pasatzeko Jangoikoagana. Arritu ze Prefektoa korajeas, ta erran zio, eztut aurkitu nior mintzatu didanik ain libre ausart, nola orrek. Sanduak, on bide da, zeren eztuen tratatu obisporik, ezi obispo garenok gara obligatuak izatera humilago guziak baño gañarakoan, baña Jesu Kristoren fede ta honraren asuntoan animoso ausart. Azkenean Prefektoak erran zio, gau gau ematen zaio, pensa dezan ongi dagokiona. Sanduak, ni oroat izanen naiz biar, nola egun.

        3. Kontatu zio Prefektoak enperadoreai pasatu zena Basilioreki, ta admiratus konstanzia manatu zue enperadoreak utzi zezatela geldi. Eta ikusi daien sanduen jenioa nola en, Prefekto gura ain gogorki tratatu zuena agitu ze gero erortzea gaitz trabajoso batean erremediorik etzuela niondik: eskatu zio S. Basiliori, nai bazekio joan ikustera: joan zekio sandua boladan; ark eskatu zio barkazio: sanduak ez barkazioa solamente, baita osasuna ere eman zio bere orazioareki; adiarazis nola Jangoikoaren alde zen leon bat bekala, ta bere agrabioetan axuri bat mansoa pagatus gaizkia onareki. Errege-egunean, edo Epifamaren festan joan ze enperadorea tenplora, zeudelarik zelebratzen katolikoak beren obispo Basilioreki, sandua guzien erdian atento erreberente orazioan mogitzen etzela iago ezi arri bat, eta guziak inguruan ixil modesto deboto: ellegatu ze enperadorea ofratzera bere ofrenda preziosoa: nior etze mogitzen errezibitzera, ezpaizekite nai ote zuen sanduak errezibi zeien arren eskuetaik, etzelarik katoliko: Arriturik zego enperadorea, ta turbaturik burua, bear izan zue iduki zezaten eskus, ez erorzekos. An mintzatu ze sanduareki atento, ta beraren itz sandueki beraxturik asi ze tratatzen katolikoak amoltsuago: baña bere konpañian zituen herejeak zire ainberze, ta ain porfiatuak, ezi emanarazi ziote manamendu desterratzeko S. Basilio. Ia prestaturik guzia, kunplitzeko sentenzia, etorririk gaua, atarian karroa eramateko, alegranzias herejeak, katolikoak tristuras akonpañatu naiez beren Artzaia, Jangoiko onak nai izan zue agertu bere esku poderosoa: Gau berean enperadorearen seme bakarrai eman zio gaitz bat ain errua, ezi medikuak etsiturik, enperatriza klamatzen on zela Jangoikoaren kastigoa sanduari iten zioten agrabioagatik: enperadoreak lotsaturik deitu zue Basilio, ta erran zio, zure fedea barin bada egiaskoa, egin zazu orazio, eztaien il ene semea. Sanduak errespondatu zio, Jauna, baldin orrek sinesten badu nik sinesten dutena, ta uzten badu bakean eliza, biziko da orren semea: bataiarazi bez katolikoen eskus. Oneki bereala asi ze obera ematen, ta atra ze andik sandua: baña o herejeen seta gaixtoa! Etzeien pensa sendatu zela S. Basilioren orazios, bataiarazi zue herejeen eskus, eta bereala iltzekio: protxun dakiola.

        4. Lastimaturik gelditu ze enperadorea, baña ez emendaturik. Berriro adiskide ta obispo herejeen porfiaz, aien errelijioneak etzukela iraun, zegon bitarteo Basilio Zesarean, determinatu zue desterratzea. Formatu ze ia manamendua, eraman ziote firmatzeko, ta katedra, zeintan jartzera zoeien ortako, autxi ta urratu ze derepente, irur pluma arturik eskribitzeko, ezin markatu zue letrarik bates ere; alaere segitus porfian, eskuieko eskua perlesiaturik ikaratu zekio: orduan autxi zue papera, ta utzi zue geldi sandua. Berze milagro bat ere egin zue Jangoikoak sanduaren kasos fede katolikoaren progutan. Nizean Balente berak manatu zue katolikoei kendu eliza bat ta emateko herejeei. Ango katolikoek eskatu ziote S. Basiliori, nai bazue enpeñatu enperadoreareki itzularazteko beren eliza katolikoei. Joan ze, eskatu zue, baña ezin deus atra zue. Orduan sanduak fede ta libertade andiareki erran zio, Jauna, iduri bazaio, para zagun pleitu gau Jangoikoaren eskuan. Mana bez ertxitzeko fuerte eliza: berorren sektakoek in bezate orazio, ta berez idikitzen badire atariak, biz aiendako eliza: ezpalire idikitzen, guk katolikoek inen dugu orazio, ta gure oraziora idikitzen bada, biz guretako. Artu zue ontzat enperadoreak. Ertxiarazirik atariak, egon zire goiz guzian herejeak orazioan, baña atariak geldi: Paratu ze gero S. Basilio katolikoeki orazioan, eta bereala zerroju guziak urraturik idiki zire parean-par atariak. Orreki anitz hereje desengañatu zire, baña bere teman beti Balente, zein andik guti Godoek garaiturik batalla batean, iges doaielaik, altxaturik agoztegi batean erre zute bizirik hereje bekala.

        5. Berze Prefekto bateki ere izan zue iteko. Arren Asesore edo Abogatuak nai zue ezkonarazi bereki Andre alargun noble abrats bat, etzuena nai baizik mantenitu kastidadean. Ortako errefujiatu ze tenplora, ta anparatu zue sanduak. Prefektoak nai zue atrarazi tenplotik: estorbatu zio sanduak. Berzeak hereje bekala eman zue sanduaren kontra iduriarazis zela gaixtoa. Eramanara zizue bere alzinera, urratu zio gañeko mantoa, meatxatus tormentaraziko zuela. Sandua sereno, in zezola nai zuen guzia. Jendeak jakinik agitzen zena, joan zire guziak lasterka, gizon, emasteki, gaste, zar, pobreak ta abratsak armaturik nola zuketen, libratzeko beren Artzaia otso garren aztaparretaik. Sanduak sosegatu zitue, ta libratu zue Prefektoa, emanez ongi gaizkiaren ordañaz. Andre honesta gura paratu zue monasterio batean, non zen Abadesa sanduaren arreba S. Makrina. Berze lanze bat gogorrago agitu zekio. Kaballero prinzipale atek, deituak Proterio, zue alaba bat nai zena egin errelijiosa. Deabruak inzitatu zue beren nirabe bat pretenditzeko bere Andretako. Ze klaro etzukela logra ones, ezi ez berak, ez bere Aitetamek etzute naiko, zelarik ain desbardin. Baliatu ze arte gaixtos sorgin baten medios, errenegatus Kristoren fedea, ofrezitus Deabruari bere arima, eginik zedula bere eskus firmatua. Jangoikoaren permisios Deabruak tentatu zue dondella maneraz, ezi ia zego ansiatzen ezkondu naiak bere nirabe garreki: eskatzen zio negarrez bere Aitari ezkon zezan arreki. Zenbat egin zuen Aitak, ta berze ongi nai zutenek, kentzeko burutik erakeria gura, niork etzuke. En fin ezkondu ze: ta gero ikusirik bere gura etzela sartzen elizan, ez zeñatzen, ta ez Kristio urrinik, azkeneko aberiguatu zue tratu egin zuena Deabruareki. Emen zire arren urrikiak, eta negarrak, eta lamentuak, eta ikaradurak. Joan ze, ta joanarazi zue S. Basiliorengana: sanduak animatu zue, ta konfiarazi Jangoikoaren miserikordian. Anitz baru, anitz orazio eginik sanduak, eta gizonak: azkenean jendea bildurik elizan, ta guziak sanduareki orazioan zeudelaik, utzi zue Deabruak eror zera zedula sanduaren alzinean, zeñek zatikatu zue an, eta absolbitu gizona manaturik zer in bear zuen urrengoan. Berze bat eman ze luxuriara txoil itsuki ta itsuski: baña biotza ukiturik Jangoikoaren eskuas akorritu ze, konfesatu ze, emendatu ze: eta seguratu naiez barkamenduas, eskribiturik bere bekatuak papel batean eman zio sanduari eskatus logra zezan Jangoikoaganik aien borratzea, entendatzeko barkatuak zirela. Sanduak egin zue orazio, ta aurkitu zire borraturik gañarakoak, sollik ez bat, baize enormea. Segi ark bere teman eta penitenzian: iltze bitarteo sandua, eta zeramatelaik orzitzera, paratu zue paper gura gorputz sanduaren gañean, eta geroxago aurkitu ze ura ere borraturik. Berze asko milagro agitu ze sandu gonen birtutez, ezauntzeko zein maite zuen Jangoiko onak, nola berak ere baizue maite bere Majestadea guzien gañetik.

        6. Onen progu on bat eman zue iltzerakoan. Zue adiskide Mediku Judio bat agitz entendatua, zein beñere ezin erreduzitu zuen in zeien Kristio. Ia iltzeko zegolaik deitu zue, pulsa zezan. Galdegin zio sanduak, zer iduri zaio ene disposizioas, Josef? Josef deitzen ze. Onek errespondatzen dio, Jauna, on iltzen da: ta gaur berean. Sanduak erraten dio, eta zer errain duzu, ikusten banauzu biar bizirik? ori ezta posible, dio Medikuak. Sanduak berriz, eta zer, ikusten banauzu joaten elizara? Orduan Medikuak, on agi baledi, ni obligatzen naiz errezibitzera bataioa. Sanduak Jangoikoai eskatu zio luza zezon bizia, emateko Judioari arimaren bizia: ta logratu zue. Biramonean jaiki ze Jangoikoaren indarrez: eta Medikua admiraturik bereala ofrezitu ze bataiora: eta sanduak joanik bere oñes elizara, berak bere eskus bataiatu zue ura ta arren familia guzia: eta orreki kontent graziak emanes Jangoikoai, itzuli ze goatzera iltzeko. Jendeak jakinik peligroa akuditu zue otoies eta negarres, al balezakete deteniarazi, naiz beren bizien kostus. Baña ia Jangoikoak eta zerukoek nai zute bereganatu: eta ala exortatus guziak amatzera ta zerbitzatzera Jangoiko ona, erran zue, Jauna, berorren eskuetan enkomendatzen dut ene espiritua. Iltze Kristoren 378 urtean. Eztaike pondera guzien sentimentura ta pena, diot, Kristio katolikoena, faltatzeas elizari alako muralla, eztare konta jendeketa akuditu zuena honratzera, ta ukitzera gorputz sandua, ta beraren edozein errelikia. Guzien ertean Mediku gura, Kristio berria, etzeike apartarazi, baizik apatus sanduaren eskua, erraten zue, O Basilio, Basilio, oraño ere etze ilen, berorrek nai ezpazue. Deitzen dute egiaren pregonari, Kristioen begi argia; bizitza ta doktrina bardin izan zituena, Espiritu Sanduaren interprete, Kristoren soldado baliente, elizaren defendazale garai eztaikena: eta kristiandadearen tortxa argia, egiaren iruzkia, Jangoikoren kolumna, jakindearen hume proprioa, Aitaren enbajadorea, Semearen tronpeta, Espiritu Sanduaren dispensadorea &.