Maiatzaren 15.an
San Isidro Nekazaria

        1. S. Isidro jaio ze Madrilen, zein baita Españako erregeen Korte erreala, eta baitu Jangoikoaren probidenzias Patrono Nekazari etxamaxter pobre izana, entenda daien Jangoikoai zerbitzatzea ori dela errealki errematzea, ta Jangoikoaren zerbitzukoak direla iago ezi errege mundukoak. Izan ze ezkondua bere gisako bizikide sanda bateki, deitzen dutena Maria de la Cabeza: eta ala bizitu zire bake onean. Kanpo lanean enpleatzen ze irabazis ogia bere kopetako izerdiareki, Adani Jangoikoak erran bekala: eta zori onekoa zarela, dio Dabidek, ta ongi joanen zaizula, jateareki zeure eskuetako lanak. Agitz ze deboto, ixil, ta humil, ez entremetitua berzeren joanetorrietan, baizik gogoa beti Jangoikoan. Agitz goiztarra ze, ta lanera baño len bisitatzen zitue Madrilgo elizak, orazio egines, enkomendatus Jangoikoai, ta enzunes mezak. Afizione on gonen kasos askotan berantkara joaten ze alorrera, baña gero aitzen ze lanean ain gogotik, ezi komunkiro arratseko arren lan egina atratzen ze iago berzeena baño, ia zeren aitzen zen ixil ixila segi ta segi, ia zeren Jangoikoak bedeikatzen, ta Aingiruek laguntzen zioten. Iban de Bargas ango kaballero batek zue kaseria bat bere heredajeareki Madrildik kanpoan: alokatu zue Isidro, kuidatzeko, ta lantzeko: Angoek inbidias kontu eman ziote Nagusiari, berant laneratzen zela Isidro. Sumindu ze ortas Nagusia, ta erreprehenditu zue ziola, obligazioa dela lenago ezi debozioa; ta etzela ongi erdi bat lan egin ta egun guziko alokairua eramatea. Sanduak humil humila errespondatu zio, etzuela uste galdu Jangoikoak emanez: beira zezala ongi ia perjuiziorik zanzuen orgatik; inen ziola errestitu zio gogotik ere: ta kalterik etzuelaik, utzi zezala kunplitzera bere Jangoikoareki. Sosegatu ze Nagusia ikusirik bere maxterraren ona: baña ikusi naies zer garaiez asten zen lanean, zego altxaturik an urbil: ikusi zue joan zela berant idieki; bazoeie akar egitera, baña ellegatubaño len, ikusi zitue berze bi idipare elurra bezain txuri alzinetik ta gibeletik, ta erdian Isidro bere idieki lana egiten: admiratu ze xakinik etzuela Isidrok posibilidaderik alokatzeko berzeren idiak: ellegatu ze, ta aurkitu zue sollik bera: iago admiratu ze, ta galdegin zio, nor ziren lentxago ai zirenak berareki lanean? Errespondatu zio sanduak, nior ezta egon emen, baizik ene Jangoiko ona, beti laguntzen baitida nik mereji baño iago, ta beñere ez faltatzen bere pobretto goni. Ezaundu zue Nausiak Jangoikoa zela arreki, ta erran zio in zezala nai adiña orazio goizetan, etziotela kasorik men enbusteroei, ta bera beñere etzuela despeituko. Ala segitu zue.

        2. Jai-arratsalde batez joanik bisitatzera S. Magdalenaren eliza Karamantxela urbil zegona, utzirik kanpoan bere astokoa, bera elizan zegon bitartean, otso batek iltzio: mutiko batzuek lasterka joanik abisatu zute, orren astoa otso batek dauka arrapaturik. Sanduak sereno geldi errespondatu ziote, zoazte bakean, ene humeak, kunpli bedi Jangoikoaren borondatea. Bukatu ondoan orazioa, atra ze, ta aurkitu zue astoa sano, ta aldakan ilik otsoa. Berze aldi batez joanik gizon batzuk sanduaren billa alorrera, etzute aurkitu bera; idiak bai buztarturik lanean nior gabe: abisatu zute Nausia: joan ze ikustera, ta arriurik egin zue sospetxa, bide zegola bitarteo Isidro elizaren batean, ta ala ze: itzulirik Madrila aurkitu zue S. Andresen elizan. Berze egun batez ezin enzun duzue mezarik: pena izan zue: ta arratserat lanetik itzulirik joan ze S. Andresen elizara, baizego ia ertxirik: eta an atarian paraturik belauriko, elebaturik espiritua Jangoikoaren graziaz, ikusi zitue idikirik zeruko atariak, eta an zelebratzen meza solemnidade andiareki, zein enzun ondoan itzuli ze berebaitan konsolazios beterik. Alako miragarriak iten zitue Jangoikoak sanduaren amorez, zeren sanduak amatzen zuen bera sinez.

        3. Jangoikoaren amoreari darraio proximoen amorea; eztaike aurki bata berzea gabe. Entenda daien obeki persona pobrees zuen konpasionea, aipa zagun zuena animalettoes ere. Zoeie bein neguan errotara iotzera gari guti bat, kanpoak elurres zeudelaik estalirik: ikusi zitue arbole batzuetan uso batzuk, eta pensaturik bide zeudela goseak, garbitus lurra oñes eta eskues, an bota ziote gari zemanetik, jan zezaten. Gizon batek ikusi zuenak ori, akar iten zio, eta burla: baña errotara ellegaturik, ain oso aurkitu zire kostalak faltarik gabe. Zoeielaik eraikitzera, ematen ziote aurkitzen zituen pobreei gari zeramanetik, baitare zenbait eskualdi egasteei ere, ziola, ar zazie, Jangoikoaren txorittoak, ezi Jangoikoak argitzen duelaik, guziendako argitzen du. Eta naiz bidean zakua erdi usturik, alorrean aurkitzen ze beterik; eta eraikitzerakoan erraten zue, Jangoikoaren izenean au Jangoikoaren: au gure: au txinurrien. Agitu ere zekio, emanes bidean anitz, ellegatzea errotara erdi-usturik kostalak: eta iorik guti gura, atratzea ainberze irin beteartaño mukuru. Goart eginik errotazaiak erran zio, nola ain gari guti ekarri, ta darama ainberze irin, ezpada ebatsis berzerena. Sanduak erran zio, ni ez naiz lapurra: baña iduri bazaio ebatsi dutela, ez dezoket eman berze satisfakziorik, baizik utzi irin gau, paratus orrek gari ekarri nuen adiña. Ala egin, ta iorik atra ze oroat irina bete arteo zakuak Jangoikoaren milagros. Pobreei ematen ziote bere agoko amena ere: Bein bere otamen eskasa bukatu ondoan berak eta pobreek, ellegatu ze bat peregrino gisa, zela Aingiru, zela Kristo, limosna eske. Sanduak erran zio emasteai, ene arreba, ala deitzen zue, zeren arreba bekala zeuka ia, beira zazu gelditu den zerbait pobre gonendako. Ark, etzela deus gelditu. Sanduak dio, eztu Jangoikoak naiko doaien deus gabe gure etxetik bere pobre gau. Zoaz zoaz, ikusazu. Joan ze sukaldera, artu elzea, ta erakusteko nola zegon utsik. Baña Jangoikoaren probidenzias aurkitu zue beterik. Larunbatoro usatzen zue paratzea elze bat pobreen Ama Birjinaren honratan. Ze sandua kofrakide kofradia batean, non zuten kostunbre bazkaltzea, ta bazkaltzera ematea pobreei zenbait egunez. Alako batez sandua bere debozioen kasos ellegatu ze berant, ta eraman zitue bereki pobre aurkitu zituenak. Kofrakide lagunek erran ziote, zertako zekarran ainberze pobre? bukatu zela guzia: berarendako utzi zutela bere partea doi doia. Sanduak arresti erran zue, guzien ertean partituko dugu ori, ta Jangoikoak ematen duena: betor dena. Joan ta elze guzia aurkitu zute beterik, mostratus Jangoikoak, zenbat kuadratzen zekion bere sanduaren karidadea.

        4. Nagusia bein alorrean egarriturik zego ur naiak: S. Isidrok eskuas mostratu zio leku bat, an aurkituko zuela. Joan, ta etzue aurkitu. Deiturik erran zio asarre, non dago diozun ura? Nai nauzu burlatu? Sanduak pertikas jo zue peña bati ziola, emen Jangoikoak nai duelaik bada ur. Momentu berean sortu ze iturri bat ur garbis, dirauena orai arteo sanduaren hermita batean, sendatzentuena anitz heri. Beñere ez omen da agortu iturri gura, baizik solamente 1575 urtean, noiz Moriskoek saltzen zuten ango ura. Berze asko iturri ta butzu kontatzen dire asko lekutan atra zituenak ala milagros. Baña andiagokoak ere obratu zitue sandu bedeikatuak. Zue bere Nausiak alaba bat agitz maite, ta il zekio heritasunes. S. Isidrok lanetik etorri zelaik aurkitu zitue negarres Aita ta Ama, prestaturik ia mortaxa, ta argizaria. Konpasionatu ze aien penas, ta orazio eginik Jangoikoak, joan ta ukitu zue aurpegis ila, ta bereala biztu zue Jangoikoak, emanes guziek alegre bere Majestadeari ta sanduari esker milla milla.

        5. Berze Nausi bateki ere egon omen ze Karakiz deitzen den erri batean. Eulzi denboran berexirik agotza alde batera, garia berze alde, erran omen zio arrek, gari guti dugu. Bego, erran zio sanduak, ez penarik izan: aizeratuzue berriz agotza, ta atra zue asko gariketa, guziak zudelaik arriturik. Eskatu zio Nausiari lizenzia aizeratzeko berriz agotza, pobreendako gari atra zeiena. Badezagezu, erran zio, baña or ezta gelditu gari pikorrik ere. Aizeratu ta atra zue doble. Il zekio Nausiari zaldia alorrean; joan ze sandua, ta eman zalaparta bat, ta erran zio, jaiki adi; ta jaiki ze sano ta sendo. Izan zute S. Isidrok ta bere andreak seme bat, zein mutikoa zelarik, erori butzu batean, ta ito ze. Paratu zire biak orazioan, ta butzuko ura joan ze iganes, ta gañean mutikoa bizirik, atra zutena besotik. Demonioak nai izan zue inkietarazi sandua eraikis diskordiaren zizaña: bizitzen ze sanda erri baten hermitako Ama Birjina kuidatzen eskatus limosnas, ta mantenitzeko lanpara itxekirik: pasatus egunoro ugaldea, itxekitzeko lanpara, zubirik gabe, ta urak andi zoezilaik, ur gañean oñez. Gizon zenbaitek Deabruaren inspirazios, ta Deabruak berak ere gizonaren idurian kontatu ziote sanduari, bere emastea zebilala gaizki pausu aixtoetan. Etzue sinetsi, baña nai zue inormatu egias: Altxatu ze leku soil batean; andik ikusi zue nola eldu zen sanda bakarrik, ta ellegatu zelaik ugaldera, nola edaturik mantilla ur gañean pasatu zen oñez berze aldera hermitara. Oneki seguratu ze orduan. Baña berze aldi batez oroat akusatu zute: sanduak desengañatzeko jendeak, ta ixilarazteko mi gaixtoak, disponitu zue zoezin asko testigo ikustera milagroa. Ikusirik arritu zire, ta korrejitu iten zuten sospetxas.

        6. Ellegaturik plazoa joateko mundutik, disponitu ze berri berritan errezibitus txoil ongi sakramentu guziak; ta ala Jaunaren besotan pasatu ze bizi obera Azaroaren 20.an: 973 urtean. Ortzi zute S. Andresen elizako zemeterioan, non egon zen berrogei urtes atzendurik bekala, urak En pasatus, alik eta abisaturik zerutik bein ta bi aldis joan ziren Madrildarrak zemeterio gartara, ta idikirik obia, aurkitu zute gorputz sandua oso, mortaja ere bai, atratzen zela fragranzia zeruko bat. Andia izan ze debozio artu ziotena orgatik, eta iago, soñatu zirelaik Madrilgo ezkila guziak bere kabo, pasatzerakoan gorputz sandua elizara. Ori aiturik, asko itsu ta estropeatu zeudenak bide errealean, ukitus obiako lurras sendatu zire. Andik onat egintuen miragarriak nork konta? mostratus ala Jangoiko andiak, eztela nioren bear bere Majestadea, eta berak maite duena dela ditxoso, dena dela gañarakoan. S. Isidro, zeren Jangoikoak duen maite, naiz izan Nekazari pobre bat, beira zein poderoso! nola erregeak ere paratzen zaizkion belauriko! nola diren beraren bear! Nola berek ez dezaketena logratzen duen sandu gonek! Alonso VIII.ak zio anitz debozio, zeren ezi joan zelaik peleara Moroen kontra Nabas de Tolosa deitzen den lekuan, non irabazi zuten Kristioek triunfo bat miragarria 1212 urtean, zelebratzen dena Garillaren 16.an iles berreun milla moro, ta kristioetaik galdurik ogeitaborz persona sollik, zeudelaik batalla-alzinean irur erregeak, Kastelakoa, Nafarrokoa, ta Araguakoa arrixko erruan, nai igan oian batera, ta ezin, ta etxakin nondik edo nola, Artzai iduri batek kidatu ta iganarazi zitue poliki; ta gero nai zutelaik premiatu, mereji bekala, etze ageri nion. Au pensatu zute izan zela S. Isidro zerutik jautsi zena. Bada erdexteko euriak, ta eguraldiak bearrorduetan, eztute izan Madrildarrek Patrono obeagorik. Anitz milagro klaro kontatzen da genero gortan. Alako idorte batez zeudelaik prestatzen atratzeko sandua, erran zue Moro batek, nik ofrezitzen dut bataiatzea, baldin S. Isidrok ematen badu euri, ta ezpadut kunplitzen, il nadiela gaizki. Atra zuteneko sandua, autsi zire erauntsiak: ez ordea arrek kunplitu ofrezitua: bada Jangoikoaren permisios iltze puñaladaka.

        7. S. Fernandoren denboran ellegatu ze Madrila Ministro erreale bat, zeñek aiturik S. Isidroren milagroak, zio etzuela sinesten Nekazari pobre maxter bat izan zela ain sandu. Gau gartan etzinik sentitu zitue biotzeko miñ ta aflikzio eriozkoak. Ezaundu zue Jangoikoaren eskua: Deitu zitue bere zerbitzukoak: konfesatu zue bere gaizki errana: eta eramanarazi ze goizean akonpañamentu andiareki sanduaren obiara: an eskatu zio barkazio, ta libratu ze bereala; ta izan ze gero sanduaren pregonari perpetuo. 1270 urtean Cordobako bezino bat deitua Juan Domingo Moroen kautibo zegolaik, zego otoi ta otoi libratu naiez. Agerturik an S. Isidrok erran zio, ea, eman graziak Jangoikoai, zeñek biali nauen zure libratzera. Istante kateak erori, ta sanduak kidatus aurkitu ze libre leku seguroan. Inzue boto, joateko Madrila bisitatzera sanduaren obia: baña deskuidatu ze kumlitzeas; ta berriz in zute kautibo. Oroitu ze orduan bere deskuidoas: berriz ofrezitu zue: berriz sandu onak libratu zue len bezain milagrosoki. Libraturik kontatu zitue sanduaren milagroak, kunplitu zue botoa; ikusirik imajina ezaundu zue gisa berekoa zela agertu zekiona. Berze bat Pedro Garzia deitzen zena preso zeukate akusaturik falsuki egin zuela moneda falsua: gizagaizoa kulparik gabe zego klamatzen S. Isidrori. Agertu ta erran zio, Pedro, ez lotsa, biar izanen zara libre. Ala izan ze. Lanpara bat zegona sanduaren obia-alzinean larunbatoro itxekitzen ze Aingiruen eskus. Senarremaste batzuek eraman zute beren seme il zekiotena sanduaren obia gañera eskatus biztu zezan; eta itzuli ziote bizirik sano, ta sendo. Gizon bat deitua Hernando Domingez itsutu ze arras: eramanik sanduaren obiara laster bi begiak argiturik itzuli ze gozoso: eta sanduaren gustora deitu zitue asko pobre, ta eman ziote jatera: eta montiatus milagro milagroain gain, ardo ta irin gastatu zuena etze ezaun gastatu zen, gelditu ze len adiña. Maxter bat obligatu ze lanzera lurrak kaballero bati urte guzian: ortako nai zue eman zezon alokairua berladanik: Jabeak eskatzen zio fiadore: ark ezin aurkiturik fiadorerik, eman zio itz sanduaren obia alzinean, inen zuela kanpo-lana urte guzian: orreki eman zio arrek soldata guzia fiara. Baña berze esker-gaitza kunplitu gabe zoeie iges. Pasatzen ze gauas ustekabean S. Andresen zemeteriotik, ta an ibili ze gau guzian ingur ingur ustez bide luzea pasatu zuen. Biramonean kaballeroa, kontatu ziotelaik eskapatu zela maxterra, doaie sanduagana kunpliaraztera fianza; ta ara non aurkitzen duen gizonoi inguraka, zeñek eskatu ziote barkazio sanduari ta kaballeroari, ta kunplitu ziote gero itza.

        8. Arimen protxutan in tuenak dire asko: Bere deboto izan bat iltzerakoan inguraturik zeukate Demonioek, zeren baizego bekatu mortalean. Zego ura iziturik otoi ta otoi sanduari. Sanduak agerturik bota zitue andik Demonioak, ta bera konfesarazi zue. Berze bati amets-idurian agertu zekio Demonioa lotsagarri zeramala eskutik botatzera butzu batean. Sanduak agerturik orduan erran zio gaixtoari, eztuk eskurik onen gain, bainaiz ni fiadore. Gaixtoak, nolas ez, dagolaik bekatu mortalean? Sanduak zio, Jesu Kristoren graziaz libratuko da: ta gizonari, zoaz bereala, ta konfesa bekatuak ongi. Argi-astean joan ze prisaka; konfesatu ze sines ongi, ezaun baize goitiko abisua. Moro bat zego Jaun baten zerbitzuan: kostunbre zute atratzea sortez sanduak, enkomendatzeko bakotxa sortean atratzen zekionari: Moroai erran ziote ia nai zuen para zezaten arren izena ere: ark burlaz, in zezatela nai zutena. Atra zekio sortean S. Isidro: erraten ziote enkomenda zeiela kristiatzeko. Nausiak ere erraten zio, utziko zuela libre, iten baze Kristio. Ark zio, naiago dut Moro izan, naiz esklabo, ezi Kristio, naiz libre. Zer agitu ze? Gau batez lo zegolaik, aditu zue bere izenas deitzen zutela, Amete. Jaiki ta ganbara guzia ikusi zue argiturik. Asi ze beira ia niork deitzen zuen: ta ez ikusteareki etzintze berriz. Berriz aitu zue boza, ea Amete, in zaite Kristio, ezi S. Isidrok manatzen dizu. Jaiki ze lotsaturik, ta aurkitu zue ganbara oroat argis. Baña atrarik kanpora ikusteareki etzela eguna, itzuli ze berriz. Baña irugarren aldian agitu zekio oroat. Ia ezaundu zue milagrosko gauza zela, ta goizean berla eskatu zio Nausiari, in zezatela Kristio, ta etzuela berzerik eskatzen. Ta kontatu zue agitu zekiona S. Isidroreki.

        9. Milagro betirokoa da egotea gorputz sandua galetsi gabe barratzen atxon zerukoa, ta ain oso sudur, begi, ta aurpegi guzia. Erregina D.a Juanak D. Henriko bigarrenaren andreak nai izan zue trasladatu korputz sandutik beso bat: baña ezin atra ze kapillatik, gaitz andi batek emanik: oneki ezaundu zue, Jangoikoaren borondatea zela ez apartatzea beso gura bere gorputzetik; eta itzultzeareki gelditu ze sendaturik. Erregina D.a Isabel Katolika sendaturik sanduaren medios joan ze graziak ematera sanduari: eta beraren konpañazale batek apatzerakoan sanduaren oñak, kendu zio eri bat ozka, ermateagatik errelikia: baña Dama gura ezin atra ze kapillatik; eta Erreginak aditurik agitzen zena itzularazi zue eri gura bere oñera: ta orreki libre berzea atra ze akonpañatus &.

        10. Kanonitzatzeko sandu gau egintu Jangoikoak milagroak. Juan Lopez Portugaleko batek manatu zue emateko amar dukat, egiteko dilijenziak, kanonizatzeko sandua: eta konfesa-komekaturik, ta oliaturik zegolaik ia iltzeko etsirik, noiz uste zuten ilen zela, aurkitu zute sano ziola, etzuela Mediku-bearrik, ezi zeruko Mediku batek sendatu zuela. Zer Medikuk? galdetu ziote: ta ark zio, gau gartan egon zirela an aur batzuk, ta aieki gizon bat: ta berak ustez eldu ziren mezasari manatu zituenen eske, erran ziola gizon garrek, ezgara eldu eske, baizik ematera osasuna, ezi ni naiz S. Isidro: ta ordu gartaik gelditu zela sano. S. Maria de la Cabeza sanduaren bizikide izanak bisione batean obligatu zue meatxus D.a Maria Remesal pagatzera manda bat ofrezitu zuena S. Isidroren kanonizazioaren &. ib. n. 25. Azkenean Aita Sandu Gregorio XV.ak deklaratu zue sandu, edo kanonizatu zue solemneki S. Isidro Nekazaria Martxoaren 12.an 1622 urtean, laur sandu andieki bateo, zein baitire S. Ignazio Loiola; S. Franzisko Xabier: S. Felipe Neri: eta S. Teresa de Jesus: baita laudatzeko ontas ere Jangoiko andia, honratu baitu nekazari pobre bat honra andien garreki alako sanduen konpañian. Biz bedeikatua bere Majestadea. amen.