Martxoaren 7.an
Santo Tomas Doktore Aingirua

        1. S. Tomas Doktore Aingirua, jaintsu ta sandu agitz señalatua jaio ze Akinoko Kondeetaik Jangoikoaren ta bere zaren gloriatako. Esnean zegolarik, nai zuelaik unideak maiolatu, aurkitu zue zeukala eskuan ertxiturik aurttoak papertto bat; nai zio kendu; baña ark negar ta negar etzue utzi nai; gero Amak edeki ta idikirik leitu zute ziola Abe Maria: baña gabe etzuelaik ixildu nai, eman ziote, ta bereala eramanik agora iretsi zue, mostratus ala Ama Birjinaren debozioa esneareki entrañaturik zeukala. Borz urtetako adinean entregatu zute S. Benitoren Monjeei azitzeko sanduki. Ia ordutik afizionatu ze tratatzera Jangoikoareki orazioan enpleatus ortan bi ordu egunean: ta eskatzen zio kuidatzen zuen Monjeari, deklara zezola zer den Jangoikoa: eta ark erraten ziona inprimitzen zue bere biotzean. Amar urtetan asi ze estudiatzen gramatika ta alzinako estudioak egines guziei abantalla ikastean ongi ta aisa. Amalaur urtetan artu zue S. Domingoren habitu sandua Napolesen Jangoikoaren inspirazios. Murmuratzen zute Frailees, engañatu zutela mutiko gastea zena: eta zeramatelaik Franziara errelijiosoek, bere anaia soldado zirenak, bidera atrarik arrapatu ta itzuli zute Amagana. Zenbat in zioten usteko habitu ta determinazio gura, debalde izan ze: ezin errendiarazi zute ez aideek, ez anaiek, ez Amak, ez arrebaek ere; antes bien ebetaik bata berak konbertitu zue izateko errelijiosa. Ones on etzuketelaik, nai zute bortxaz anaiek, erranes asko itz gaixto, ta emanes golpe ta tratamentu gaixtoak: Enzerratu zute kastelu batean: an zegolaik bein sarrarazi zute emasteki arin bat tenta zezan. Egin zue onek eginala ortako: baña sanduak, naiz gaste zen, errebestiturik Jangoikoaren Espirituas erreprehenditu zue sinki, eta on aski etzela, artu zue sutillete bat sutik, ta arreki joanarazi zue andik. Gelditu ze mutil sandua ikar ikar peligroas, eta sutillete beras formaturik guruzearen señalea paretean, paratu ze belauriko negarrez Jaunari eskatus guarda zezan, ofratus bere arima ta gorputza nai ziola konserbatu garbi ilartaño: Inbokatzen zue Ama Santisima otoi ta otoi, fabora zezan bere humea bekala. Jangoikoaren borondatez artu zue an loiduri batek: artan dagolaik, bi Aingiruek paratu ziote kastidadearen zintoa, ertxitus gerriko bat ain ertxi, ezi oñazearen kasos idatzarri, ta oius asi ze. Galdeginik zer izan zuen, etzio niori nai izan deklaratu bizi guzian, baizik konfesoreai sollik: baña dono andi gura mantenitu zue beti, ta il omen ze ain garbi nola irur urtetako aur bat, mellarik gabe. Baña etze orgatik deskuidatzen bere aldetik egines eginala guardatzeko dono gura, baizio humilki, bazezokela kendu Jangoikoak, deskuidatzen baze bera: eta ala al guzian beti apart igeska zebila emastekietaik; ta on erreparaturik señora batek erran zio, zergatik iten zuen iges emastekietaik, jaioa zelarik batenganik: errespondatu zio agudoki, orgatik iges iten dut guzietaik, zeren batenganik jaio nitzan.

        2. Pasaturik bi urte prisione gisa gartan, bi arrebek atra zute leio batetik, zeudeaik beiti etxideten fraileak, zeñek eraman zute, ta eman ziote profesioa amazazpi urtetan. Estudiatu zue Parisen ta Kolonian. Bere iteko guzia ze orazioan ta estudioan, azitzeko bateo sandu ta xakinsu. Humiltasuna, baita zimendu on guziaren, plantatu zue biotz-barnean, ta ala ze agitz ixila, orgatik deitzen baizute lagunek idi mutua. Baña bear orduan asi ze mintzatzen alako maneran, ezi admiraturik beren Maestruak Alberto Magnok erran ziote, au deitzen didaze idi mutua? Bada bizi bada, alako marroak inen tu, adituko baitire mundu guzian. Asi zire ia guziak admiratzen sanduaren xakintasun soberano gura, zerutik emana iago ezi estudios logratua. Parisen Maestru gisa erakutsi zue ain miragarriro, ezi ez len ta ez gero ezta ikusi alakorik eskola andi gartan: eta guziek beiratzen dute nola iruzki eder bat argitzen duena mundu guzian; solamente eztute herejeek ikusi nai, zeren agertzen ta konfunditzentuen aien erroreak. Beñere etze paratzen eskribitzen, leitzen, disputatzen, predikatzen, egon gabe orazioan, non argitzen baizio Jangoikoak. Aldareko sakramentuaren gain eskribitu zue Aingiru batek bekala, ta konpondu zue beraren festan kantatzen den ofizioa; eta bere ariora berze egia fedeskoen gain, de manera ezi Jesus onak bein baño iagotan erran zio klaro, ongi eskribitu duzu nitas, Tomas. Zer nauzu eman dezazuten premiotan? Errespondatu zue, Jauna, eztut nai berzerik, berori baizik. Ain zego suspenso diskurritzen atratzeko egia, ezi askotan etzue erreparatzen noreki zegon, ta zertan. Bein bazkaltzerakoan S. Luis Franziako Erregeren maian, erreparatu gabe noreki zegon, eskua goraturik eman zue palmada bat mai gañean ziola, arrazio goni ezpaitu errespondatzekorik herejeak. Tiratu zio habitua Prioreak, zegola ixilik, nola zegon Erregereki; zeñek xakinik pasatzen zena, ekarrarazi zue paper ta pluma, etzekion atzen gogoratu zekion arrazio gura. Ain zego elebaturik!

        3. Baña ez solamente entendatu zitue lurreko gauzak, baita berze mundukoak ere, zerukoak ta purgatoriokoak ere: ezi ondatzen ze Jangoikoan arima guzia noiznai; eta bein zegolaik barbera emateko sualeak zango batean, paratu ze sandua orazioan, ta ala elebatu ze, ezi etzue ikusi barbera, ez sentitu deus, ta ez mogitu ere ematerakoan. Ain xakintsu izanik Jangoikoaren argis, ta bere proprios, ze alaere ain humil, ezi sekula bere bizian etzue izan banagloriarik, ezta ere nai admititu Arzobispado, eta dignidade andiak ofrezitu zizkiotenak, sufritu bai desprezio, ta agrabio in zizkiotenak. Etzekie tratatzen gaizki asarre ta itz samiñeki bere kontrarioak ezeta herejeak ere, baizik manso amoltsu bai konbenzitzen arrazio klaroeki: eta inportatzen etzen gauzan, naiz zeukan arrazio, zeditzen ze ixil utzirik porfiak. Etzue niores juizio gaixtorik egiten, ez murmuratzen, ta ez aitu nai ere. Gezurra etzekie pensatzen ere egiaren ain amante zenak. Bein fraile batek erran zio txanzaz, ara ara nola doaien idi bat boladan. Atra ze sandua leiora ikusteko: berzeak irri, bada zer? Sinestatu bear zue idia bolatzen zela? Sanduak errespondatu zio, lenago sinesta nezake bola zeikela idia, ezi ez errelijiosoak erran gezurra. Ain onegia ze ta humila, ezi kontatzen ze guzien zerbitzuko, ta beti zego guziei ongi egin naiak. Ellegatu ze sanduaren konbentura fraile arrotz bat, ezauntzen etzuena, baizik famas: eskatu zue lagun bat atratzeko ziudadea barna bere itekos: Prioreak erran zio ar zezala lenbiziko aurkitzen zuena: aurkitu zue ain txusto S. Tomas klaustroan: ark erran zio nola Prioreak manatzen zuen akonpaña zezala: istantean atra ze arreki, ta segitzen zue: eta iago dena, berzea, zango onak izanes, zebila zalui, ta sandua zango batetik malder zoeie segitus neketan: berzeak zio, igi zeiela: sanduak nai ta ezin segi atsanditurik: Norbaitek goart eginik erran zio berzeari, nor zen lagun zeramana. Ark orduan arriturik belauriko eskatu zio, barka zezola, ezpizekie nor zen. Sanduak irrikos, etzuela arkatzekorik, ezpaze berak, zeren etzen gauza akonpañatzeko ere bear bekala.

        4. Urbildus plazoa, egun batez elebatu ze orazioan, ta iraundu zue irur egun urbil ala elebaturik, eta itzuli zelaik berebaitan suspiroka zio, ainberze erakutsi ziola Jaunak egun gaietan, ezi orduraño ikasi zuena deus guti zela arren aldean, baña etzekiola ematen denborarik eskribitzeko; eta lagunari erran zio sekretoan, fite ilen zela: ta ala izan ze. Aita Sanduaren manamendus zoeielaik Leongo Konziliora, bidean heritu ze, ta indarrusturik ezin artus alimentu angi zegokionik, Medikuak galdegin zio ia etzion gogoak eskatzen zerbait: izatekos, zio sanduak, arenke batzuk, baitire arraitto batzuk, baña etzirenak agertzen leku gartan. Joan ze Medikua plazarat, ta Jangoikoaren permisios lenbiziko aurkitu zuena izan zire arenkeak, ala erakutsis bere Majestadeak nola zuen maite sandua. Akorriturik zerbaitto segitu zue bere bideas; baña ellegaturik Fosanobako Bernardoen konbentura, ezin pasatu ze alzinago. An emanik exenplu santidade guziaren, ta konfesaturik eskatu zue komekadura: ekarri ziotelaik errezibitu zue eroririk lurrean humiltasun ta erreberenzia guziareki: eskatu zio admiti zezala kontu onean eskribitu zuena, ongi iduri bazekio; ta utsin barin bazue, barka zezola ignoranzia, ta ar zezala ontzat bere intenzioa, baize beti Eliza Ama Sandaren konforme izatea. An il ze sanduki 1274 urtean adinaren 50.an. Asko milagroeki adiarazi zue Jangoikoak sandu gonen gloria. Egun berean errebelatu zekio Alberto Magno bere Maestru izanari urruti, zein derepente asko fraileen alzinean asi ze negar ta negar ziola, egun il da nere hume maitea fr. Tomas de Akino, baize Elizaren argia. Gero fr. Alberto de Bresa gizon sanduari agertu zekio bere habituareki guzia ederturik perla preziosoes, lepotik urresko katea prezioso bat dilindan petxora, andik diamante gisa bat argitzen zuena Eliza guziari nola iruzki batek. Kanonizatu zue Aita Sanduak Juan XXII.ak urte 1323.an

        Dire sandu gonen zenbait sentenzia famatuak. Biz lenbizikoa erraten zuena (izanik ain jakintsu admiragarria) etzekiela nola daiken alegra beñere nior dakienik dagola bekatu mortalean. Berze bat, oraziorik gabe arima eztaikela azi, ta ez irabazi, eta dela nola soldado bat armarik gabe. Berze bat, alferkeria dela hamua, zeñeki Deabruak egiten duen bere arranzua, eta arreki edozein zebo dela on. Berze bat, eztuena nai sufritu, dagola urbil erortzeko: eta pazienziarik gabe eztela perfekziorik, eta kostu irabazirik gabe. Berze bat, galdeginik zein gauza den geienik deseatu bear dena bizian, errespondatu zue ezi ongi litzea. Galdeginik arrebak, nola zeiken salba? Nai izan es, errespondatu zio: entenda, biotzez gogotik.

        S. Perpetua ta Felizitas p. 286.