NAHAS-MAHAS

(Baxenabarreko eskuaran)

        Luzaide'ko sort leku goxorat yina (ethorria) niz uda phasatzerat ene heritarren arthian, Sanferminetako kalapita, harrabots haro eta oihuetarik ihes eginik.

        Gaztetasunetik adinak urrundu gituenentzat hastiogarri zauzkin Iruñe'ko egun erho horiek. Nahiago dugu hemengo ixiltasuna eta bakhe eztia, aurkhintza ederren ikhusmenetan loriatuak Astobizkar'ko mendi kaskoa bethi agerian, deneen nausi bere gohoratasunaz.

        Eta ba othe dea gero gauza goxoagorik bethi gure Baxenabarreko eskuara ederrian mintzatzea baino goizetik arratseraino?

        Eskualdun berri guziek behar luteke urthe bakhotx egon aldi bat egin herri eskualdun huts bathian, zeren eta liburuetan ikhasten dena ezta aski gure mintzaiaren zoko mokho guzien zagutzeko, eta guziz hi-ka edo toka mintzatzeko, hortan baita gure elhearen gatz eta edertasun guzia, eta gero aintzez bertzelakoa edo desberdina delakotz. Beraz, gauza beharrenezkoa eta baitezpadakoa da. Hika ez dakienak erdizka bezik ez daki eskuara.

        Yuan den astian ukhan ginuen Luzaideko elizan Donazaharreko (Saint-Jean le Vieux) bi gazteen ezkontza.

        Ezkongaiak benedikatu zituen Donazaharreko yaun erretorak, eta handik ekharri zituzten kantariek ederki egin zuten «Magnificat» kantua mezan.

        Donazaharretik Arnegiko zubiraino ethorri ziren beribiletan, bainan handik ezin phasa, oraiko mugako debeku borthitzekin paperrik gabe ez baititake, eta hunarainoko hiru kilometrako bidia huñez egin zuten berrogoi ezteiliarrek, andregaia bere yauntzi xuriekin eta zapata hertsiekin akhitia eta izerditua, goiz bero hartan.

        Bainan holako nekheak yasanikan ere bozkario haundian eta irrintzinaka yuan ziren gero lerro luzian eta birazka Arnegiraino, eta han beribilak harturik Donazarrerat eztei othuruntza egiterat.

        Donazaharre Garaziko herri eskualdunenetarik da, eta han sorthu zen orai berrogoita bederatzi urthe Eskualherriko kaseta zaharrena gure mintzoan idatzia, «Eskualduna» astekari ohoregarria, Etcheverry, Hiriart Durruty eta Adema yaunek moldatua.

        Eta «Eskualduna»k erein zuen hazia ildo hunean erori baitzen, uzta ederra bildu zuen bere sort lekhuko alhorretan, zeren eta Garazi da Eskual herriko toki guzietarik gehienik saltzen dena «Eskualduna»: bethi lehenbiziko lerroa atxikitzen du. «Ausarta» idazleak erraiten dauku horgo yendeek, ehunetarik hamabiek erosten dutela; % 12. Erran nahi du, zortzien artean irakhurle bat. Haurrak khentzen balin baditugu, bada zerbait.

        Hemen Luzaiden, baditugu berrogoita hamar erosle, herria ttikia izanikan ere.

        Ohore, beraz, Baxenabar Garaztarreentzat!!

* * *

        Bestaberri egunian ethorri ziren Doniane Garazirat lau ehun «komunista», Maule'tik, eta eliza athe aitzinian bildurik bere ikhurrin gorriarekin eta kalapita haundian zintzurrak (eztarriak) urratu zituzten «Internationale» kantatzen eta oihu garrasika «a-bas la calotte» (abajo el solideo).

        Diote gehienak Espainiarrak zirela, Mauleko lantegietarat yuaiten diren horietatik sabelaren bethetzerat, Espainian gosez ez lehertzeko, eta gero, hango nagusi bilhakatu nahiz, Bizkaian eta Gipuzkoan gerthatzen den bezalatsu. Erran zaharrak dion bezala, «Kanpotik yinen duk hire etxetik yabetuko dena».

        Ze kopeta duten yende horiek herri hain girixtino bathetarat yuaiteko, ta han, eliza aitzinian laidostatzeko heien errelisioneko sinesmenak birau okhartagarriekin!!...

        Ba eta, emazteak omen ziren gorrienak eta suharrenak, errelisionaren herra gehiago oihukatzen zutenak.

        Gizon zuhurrek erraiten dute emazte koska, ahuntza bezala kraixtu laburrez atxiki behar dela. Luze eta lazo uzten badakote, phendoitzari behera yuan litakeela.

Luzaiden (Valcárlos), 1936'eko Uztailan.

El Día, 1936/7/18