GURE AURKHINTZAK

        Nik ikhusi ditut Eskualherrian toki eder anitz, bainan Luzaiden, ene herrian, Aitzurreko-erreka deithu aurkhintza bezalakorik ez dira nunnahi kausitzen, bere edertasunaz.

        Damuz, erregebidetik ez da ageri, mendixka batek kukutzen duelakotz.

        Ermita-ko larretik ikhusliarrak lehenbiziko aldiz ohartzen direlarik harritzen dira beren aitzinian duten lekhu miresgarriaz. Begien loria da parabisu hura!

        Eta nok erran lezake Luzaiden hain menditsua izanik, badela bi kilometra luzetasuneko bide zelai bat, Aitzurre deithu zokhoraino? Hala da, bizkitartean.

        Ermita-tik ageri den ikhusmena, xoragarria da.

        Beherian, erreka zola, eta bertze aldetik, handik goiti, mendi mazelan, zure aitzinian, Azoleta eta Lezta hauzoetako bazterretxe ederrak, xuri xuriak, eta bakhotxaren sahetsian, zonbait urratsez baztertuak, bere borda xurituak, zeren eta gure herrian, Benabarre gisan, aberiak etxetik kanpo atxikitzen dituzte. Ungarri usainak ez dituzte yasaiten etxe barnari, eta gero garbitasunaz arras minbera dira, behar den bezala yendeen arthean.

        Phentze eta alhorren ondotik, gaineko mendi mazelak alhapide aberatsak dira, eta behi eta ardiek alegeratzen dute mendia ttitta gorri eta xuriez, udaberritik negu aitzineraino.

        Handik landa, ezkerreko alderat, dugu Aitzurreko hauzoa, beste bazterretxe multxo betekin.

        Ze oihanak eta phentziak! Bidea doa urbide edo kanale baten sahetsian, urruneko mendi zokhotik heldu dena Luzaideraino, phentzeen ihinztatzeko.

        Bide luze eta zelhai hori dena estalia da oihanez, zuhaitz ederrez, gaztain, haritz eta phago ondo, heien azpian sekhula iguzkia sartzen ez dena. Eta noizian behin, itzal goxo hartan ithurriño hotz bat. Hots, udako parabisua!

        Yazko uda bero eta idorrian, Iruñeko bazterrak agortuak eta kixkalduak zirelarik, Aitzurreko errekako phentziak (urbide gainekoak ere) pherde edo musker bizi-biziak zauden, egun guziez euri egin balu bezala. Lekhu itzaltsu hartan iguzkia ezta ahantxu agertzen.

        Ze bulta goxoak iragan ditutan lekhu liluragarri hartan, eta Uztailaren lehenbizikotik aitzina iragan behar ditutanak ere aurthen, osagarririk balin badugu!

        Eskuin aldeko mendiek berexten dituzte Luzaideko eta Banka-ko eremuak, eta oren batez heltzen gira mugaraino, Euntzaro-ko lephorat, eta handik behera, gure aitzinian ditugu hedatuak Banka-ko bazterretxiak bere hegats gorriekin, eta urrunago Urepelekoak eta Aldudekoak.

        Eta gain hartan, beren etxolan aurkhituko dituzie bethi karabineruak; bainan Bankako mugazainak nihun ez dira ageri...

        A, ze bazkari goxoa egin ginuen behin kasko hartan, ithurri baten ondoan, xahatoa urian ezarririk, arnoa karroina bezain hotza edateko!

        Nola yakhinaraz, nola erran, irakhurleak, handik begiztatu ginintuen ikhusmen miresgarriak?

        Urrunerat ikhusteko tresneekin hauteman ginintuen Aya-ko mendi-muthur arkhaitzak, urdin urdinak, doi-doia zeruan ageri zirenak. Hain urrun ziren gutarik, ezen bada bide handik Gipuzkoako mugaraino, hogoi ixtape baino gehiagoxo... Gain hartarik botha bagineza harri haundi bat Aitzurreko alderat, zalhu hel litake erreka zolarat. Hain da patar hura xut-xuta nun behiak, behorrak eta ardiak ez diten eror larre lerrakor hartan, egin dituzte hesolak, sasiak eta hari-burdinezko hesiak.

        Ene pidaiako lagun gazteek irri onik egin zituzten nitaz. Asto haundi eta zahar batian egin nuen pidaia, bainan huñez bano nekhe haundiagoak ukhan nintuen.

        Astoak iduri zuen inguru hetako abere-uli guziak bildu zituela. Bazituen ehunka; eta ni, abar aldaskatu bat eskian, ari nintzan yo eta yo uli madarikatuen ohiltzeko. Eta ardura ene eskutan eta begitartean xixtatzen ninduten borthitzki uli tzarrek.

        Azkenian asto bandil eta afer hura etzan zen, edo hobeki erraiteko, belhaunikatu, haur thematsu bat bezala, eskolarat ez nahi duelaik yuan. Eta zalhukara yauzi bat eginik xutik gelditu nintzan, gehiagoko makhurrik gabe. Zaharo ukhaldika xutiarazi ginuen abere etzankorra.

        Asma zazie ze irriak eta ihakintzak aditu eta yasan nintuen ene lagunenganik!

        Barkha poxi bat baztertu baniz hastapeneko xedetik. Luzaiderat yuaiten direnak ez ditela itzul Aitzurreko erreka ikhusi gabe.

        Artola, Etxalarrekoari

        Esker beroenak emaiten dauzkizut zure amultsutasunaz, ene idazkiak soberaxko begi onez goresten dituzulakotz.

        Ni mintzatzen niz lañoki ene herriko eta Garaziko elhean; eta idazten dutalaik, ahal bezanbat molde arthoski batekin, erdaraz deitzen den, forma literaria emaiteko. Hori da guzia; eta es da anitz.

        Ez dakit irakhurtu duzun untsa nik erran nuena eskuaraz, Axularrez mintzatu nintzalaik. Ez nuen erran zuen eskuara, Etxalarrekoa, Luzaidekoarekin iduriago zela, ezenez Axularrekoarekin.

        Ez. Aitzitik erran nuen Axularrena eta Luzaidekoa berberak zirela, eta Etxalarrekoa (hain hurbil izanikan ere Saratik) haundizki baztertzen zela.

        Barkha nezazu, eta milesker berriz.

(La Voz de Navarra, 1934/6/6)