GIZON PHERESTU BAT

        Ellande, Bordaxuriko semia, Ameriketatik itzultzekoa zela, herri guziko ahotan zen, berria hedaturik suia lastoan bezain laster.

        Batzuek erraiten zuten aberats okhitua, urrez hantua zela. Bertzeek, sos puska bat eginik, funts baten erosterat, eta emaztegai baten bilha heldu zela. Bekhaitzkorrek, aldiz, arditik ere etziela...

        Horra mihian zabiltzan erran-merranak, zonbaitetan ahapetik, bertzeetan goraki eta deplauki.

        Bazterretxetako eta karrikako nexkatoak inharrosiak zauden, eta etzuten beste solasik berri hori entzunezkioz.

        Ametsetan zabiltzan arrakastarik izain othe zuten amerikanoaren begietan. Karrikakoak, lakrikunak eta aberastu nahiak, hasi ziren panpinatzen, ba eta ezpainak poxiño bat gorritzen ere arrotzaren behakoa finkarazi nahiz beren begitartean.

        Eta horra nun udaberriko igande atsalde eder batez agerzen den herriko plazan, gazteria dantzan ari zelarik, gizon galant bat, gorphutza lerden, berrogoi bat urthetakoa, xapelduna eta soineko ederretan.

        Ostearen behakoak harenganat zoatzin, eta hea nor othe zen denak ari ziren galdeka.

        Yin berria hurbiltzen da eiharazainari, gizon lodi bat, pipa ahoan, izterrak zabalduak, besoak kurutzatuak, dantzarier so zagona.

        Eskiak haren sorbaldetan ezarririk, erraiten dako, bat batian:

        —Ez nuka ezagutzen, Piarrex?

        —To, debrien arima! Ellande othe hiza? Erraiten dako eiharazainak.

        —Ba, ba, ber-bera, ihardesten du besarkatzaileak.

        —Baginakian, ba, yin beharra hintzala, bana hain yaundua ikhustean burutik ere ez nikan pasatuko nor hintzan.

        —Ba, gizona, hemen nuk, eta bethikotz, ez itzultzekotan yina.

        —To, haugi pinta baten edaterat, ze debru, hire agertzia behar diauk ohoratu.

        Ostatutik itzultzian Ellandek, hogoita bi urthez ikhusi etzituen dantzak nahi izan zituen erreberritu eta Yantza yauzia hasi zelarik bera ere sartu zen lerroan, ba eta ederki yantzatu, herritik lekhutus ez balitz bezala, bere gazterian bezain trebe eta arinki.

        Ellande hemezortzi urthetan yuana zen Argentinako zelaietarat, begiak nigarretan, eta Buenos-Aires-tik urrun sarthu zen artzain-muthil eskualdun Baigorriar batekin.

        Muthiko pherestua eta langilea, ilhabethe bakotx altxatzen ahal zuen dirua bere ama gaixoari igortzen zakon, sekhula huts egin gabe.

        Emeki, emeki, sos pilixta bat bildurik, arthalde baten yabe egin zen, eta gerla haundiaren denboran ardiak nahi zituen prezioan saldurik, itzultzen zen bere sort-xokorat, ez aberats okhitua, bana bizia aiserian iragaiteko doian, eta etxalde baten erosteko xedean, bere bethiko ametsa ardiesteko.

        Bazen herrian bazterretxe baten ontasunak saltzekoak zirenak, yabeak biziaren gora-beberen ezinbertzeak lekhuarazten zituztenak, eta erosi zituen funts eder batzu, phentze eta alhor nasaiak, oihan puska bathekin, bazterretxe pollit bat erdian.

        Ellande etzen bathere haundi-nahi horietarik, aitzitik, lañoa eta langilea, aitzurrari lotzeko losatzen etzina. Eta xapel hegalduna eta yaun soinekoak alde bat utzirik, athorrahas, hasi zen bere funtsen lantzen eta zaintzen, ardi eta behi hazten larretan eta phentzetan, hur-bideak eginik hauen ontzeko eta edertzeko. Hots: Ameriketan ikhasi zituen erakaspenak yarraikiz.

        Herri guziaz maitarazi zen, bana gure gizona etzen etxalde baten nausi bakharra izaiteko sorthua. Donadogoa hits zaio, eta huts bat khausitzen zuen bere inguruan, eta azkenian ohartu zen dohatsu izaiteko emazte bat behar ziela, etxea haren eskutan ezartzeko.

        Eta hasi zen xede hortan emaztegai bathen bilha, bana etzien nolanahika berexi bere laguna.

        Azkenian bere begiak finkatu zituen auzoko nexkato adin bathetako plantako batian, langilea eta etxe baten xuxen ibilarazteko diteken emazte hauta.

        Ezteiak ospe haundian egin zituzten, eta gain hartan kokatuak, Argainberriko bazterretxian, xuri, xuria, ithurriño bat sahetsian, intzaurrondo baten itzalian, phentze eta alhorren erdian, bere funts ederretan bizi dira senhar-emazteak (lohatsuki, Pariserat manatu etxeko premiaren igurikan...

(La Voz de Navarra, 1934/4/27)