ESKUARAREN ABERASTASUNA

        Anitz yendek uste dute hitzkuntza bat aberatsa dela hitz anitz dituelarik. Hortan bakharrik daukate frangok aberatstasunaren izaria edo neurria. Eta hori ez da osoki eta arrunt egia.

        Yakhina, hitzez xuhur eta murritz balinbada hitzkuntza ez daiteke adimenduan ditugun oldozmen eta gogoetak garbiki eta xeheki adiaraz.

        Diote mintzairetan sartuak diren yakhintsuek hitzkuntzaren erroan eta aditzan dela bere egiazko aberatstasuna. Eta badakigu ze goresmen eta laudorioak egin dituzten yakhintsun horiek, phundu hortaz, denen arthian eskuara lehenbiziko lerroan eta hazkan ezarririk. Hitzkuntzak aberasten eta emendatzen dira gizonak yakhitatian aitzinatzen eta argitzen diren araberan.

        Gehiago daki gizonak eta gehiago behar ditu hitz berriak sarthu bere elhean. Ikertzetan ikhasten dituen argientzat behar ditu asmatu ezagutza berrieri dohazkon hitz egokiak.

        Horra zertako erresuma gibelatuetan, yakhitatearen hurratsetan uzkur eta hurri ibili direnak, bere hitzkuntzak ere hein berean doatzin.

        Eskualherrian izan ditugu behialako denboretan, ta oraikotan ere baditugu, nun-nahi bezanbat gizon argituak eta yakhintsunak, bainan denak zorigaitzez mintzaira arrotzetan eskolatu dira, beren hitzkuntza guthietsirik.

        Bainan aithor dezagun ere ez direla gizon argitu horiek hobendun bakharrak eskuaratik ihes egin balinbadute.

        Eskualdun guzien hobena izan da, zeren eta Eskual-herrian bethidanik ez dugu den gutieneko axolarik izan gure mintzaiaren altxatzeaz eta goresteaz. Aitzitik, zangopilatu dugu guhaurek. Ez dugu sekhulan griñarik izan Eskual herrian eraikitzeko haur-eskolak, ikhastetxeak, eskola nausiak: hots, gure mintzaira besteen lerroan ezartzeko yakhitate mota guzietan erdararen herrunkerat helarazteko.

        Bainan mail hortarat altxatzeko ezinbertzeko beharra litake gure mintzairan sarraraztea greko-tik eta latin-etik behar diren hitz berriak bertze hitzkuntza guzietan egin duten bezala.

        Eta hitz horiek, ene ustez, ez ditake tarrapatan eta tupustan eskuararat bihurtu, «uzkurtza» eta «urrutizkiña», erreligioa eta telefonaren ordez bezala. Ez: aski da, oraikotz, hitz arrotzak « eskualduntzea» erran nahi dut, eskualdun eite poxi bat emaitea.

        Bertzenaz izigarriko nahaskeria litake «quimica» edo holako zerbait ikhasteko... Ikhasliak enhea litazke, etsituak bethikotz, beren buria erle kofoin bat bilhakaturik...

        Hasi niz mintzatzen eskuararen aberatstasunaz, eta yarraik giten.

        Eskualdun gehienek uste dugun baino anitzez hitz gehiago baditugu gure eskuaran. Elemeniaka badira ezagutzen ez ditugunak eskualdun guziek. Frango tokitan hitz arrotzaz ibiltzen dituzte, eskuarazkorik ez direlako ustean.

        Bainan gerthatzen da herri edo eskualde bathian ez dutenak bertze lekhutan khausitzen direla. Eta ze hitz ederrak eta egokiak!

        Zonbat eta zonbat ezagutzen ez direnak! Harrigarri da inobreka hedatuak eta barreatuak daudenak Eskual-herriko xoko bazter guzietan. Zer lan ederra litaken hitz horien xekatzea, biltzea eta hedatzea, denek ezagut ditzaten!

        Zonbat etzen edertuko, aberatstuko eta batetaratuko gure eskuara zaharra!

        Behialako gure idazle haundien liburuan eta Azkue yaunaren hitztegi ederrian ehunka kausitzen dira ez ezagutuak, ahatziak edo baztertuak diran hitz horietarik, bereziki Duvoisin-en idazkietan, hau izan baita eskualtzaleen arthian huts eta garbiena, ene ustez.

(La Voz de Navarra, 1936/3/3)