GAIZO ERRAMUN

(Benabarreko eskuaraz)

        — Ze ari hiz hor, Pettan?

        — To zohi atheratzen hurbide bat egiteko. Phentze behere horrek ez dik sorho hunik emaiten, eta busti-aldi bat behar dikoat eman.

        — Ziek bethi gibelatiak! Aitzurtzen ari zizte, lehertiak, aberiak bezala lanian. Ameriketan laboraria ez duk izerditzen, ez eta eskiak zikhintzen ere. Lan guziak mekanika tresnek iten die.         Gaizuak ziek bethi asto!

        Debru fantesuntzia, Ehialepoko kaskuan, artzaian hindabilanian, marrakuku yaten, ez hintzan urguluz hain hanpotua! Kalifornian ibili zireztenek uste duzie gu harpetan bizi girela, behialako basa-gizonak bezala.

        Ohoit adi hitaz, urde kasko harroa. Gain hartako etxolan artzain hintzalaik hirauk iten hintien taluak, athorrak latsatzen, eta muthurra noizian behin bakharrik ikhuzten, yenderik ikhusi gabe.

        Eta orai horiek dituka? Alaintso, ze puthiko yaundua yin zitzaukun lehengo artzain zirtzil eta xoil hura!

        Enetako eta deneendako, hire soineko ederrekin, bethi izain hiz Errekagain-eko Erramun, artzaingoan biruna bizkarrian ibiltzen zena, arratsetan lastuntzi eta mihise gabeko ofian etzaten zena. Bana, errak, eta zer hintzan Kaliforniako mendietan hire arthaldia saldu artio? To, Luzaidekotan ez hien seurki han bezain bizitze salbaia ibili. Hemen bederen herritik hurran hintzan.

        Denek badikiauk, Erramun, ze ifernuko bizia deramaten Kaliforniako artzainek. Alhapidiak urrunduak, lau bost egunen bidia herri hurbilenetik haraano yuaiteko, arimarik sekhulan ikhusi gabe, mortuan bezala. Hots, hik hire sortherriko bizitza hainbeste gutiesten dukan baino anitzez borthitzagoa.

        Eta noizbait arthaldia saltzen balin baduzie, ah! ordian!

        Juaiten zizte hirirat, eta han, soineko ederrak, xapela eta eraztunak erosirik, iduri zauzie yaun haundi bilhakatu ziztela, tarrapatan, goizetik arratserat.

        Gizagaizo Erramun, ago hire heinean, utzkik alde bat haundikeria horiek, eta bizi hadi lañoki, urgulutan sartu gabe.

        Bestenaz, maltzurrek eta faltsuek lausengatuko eta balhakatuko hute, gero hitaik baztertu bezain laster trufaka erraiteko heen lagunen arthian.

        — To, sekhulan ezinikan sinhetsiko ze heineraino harrotu den gaizo pullo hori. Ai, urde zorri-phiztia, noizbait nahi ez ditienak entzunen ditik, eta lehergarriko irriak inen ditiauk haren gain.

        Beharbada borthitzki eta soberaxko deblauki mintzatu nuk, Erramun, bainan gure haurdanikako adixkidantzak mihiaren lazatzerat bortxatu nik, ez bainezake yasan hitaz in dezaten errakaitu irringarri bat, deneen yostagailu.

        Nahi balinbaduk bizia bakhian iragan, ago hire lerroan, eta izarian, eta guziek maitatuko hute.

        Barkatzen dituka ene hitz ausartak?

        — To, ekharzkik bost horiek, egiazko adixkide bat hiz, Pettan, eta hire aholku zuhurrak yarraikiko ditiat bizi nizeno.

        Holako elheketa funtsezkoek zintzurra idortu baitaukek, gauazen arno zahar buxuinatua dutan bathetaik xortaño bat yastatzerat. Hauta duk, eta bihotza altxatzen dik.

        — Guazen ba, Erramun. Sosduna hortan ageri duk, to!

(La Voz de Navarra, 1936/1/29)