ERRAMUN DONOSTIN

(Benabarreko eskuaraz)

        —Errak, Beñat, zautzen duka Donostia?

        —Zer da hori?...

        —Pitzuna!... Donostia duk izan diteken hiri ederrena, erderaz San Sebastian deitzen dutena.

        —To, entzun ditiat, ba, Erramun, hiri hortaz laudorio haundiak, bainan ez niakikan holako eskuarazko izen pollita baziela.

        —Yuan den astian han izan nindukan, eta seurki etziak dolutu.

        —Aspaldi gogoratia nikan hiri xoragarri hura ikhustea, eta badakik, Beñat, Auritzeko ferian nola saldu nitien bi behi eder hek. Eta ordian phensatu nikan. To, ezpahiz oraikoan yuaiten Erramun, sekhula ez duk ikhusiko.

        Barneko sakhelan diru paperrak untsa gorde eta abiatu nindukan, beraz, bospasei egun goxoki han iragaiterat.

        Gizona! han sartu nintzalaik harritu nindukan. Ze yauregiak, ze karrikak, ze elizak. Eta dena zilharra bezain garbi.

        Han eztuk, ez, ikhusiko, Beñat, xerrien eta astoen zikhinkerik.

        —To, asto bat hasten balinbada buztana emeki, emeki goititzen... berehala han duk herriko-etxeko muthil bat saski bathekin... eta lurrerat heldu baino lehen, han biltzen ditik.

        —Debrien arima, Erramun, hori uk hori, garbitasuna, ez hemen bezala dena... ziztorrez bethea...

        —Itsas-hegi hura bezalakoik, dena ariña, legun leguna eta zelaia, harri koxkor bat gabe, ez omen duk nihon ere.

        Han maiñatzen den yendeketa udan! Ba eta gero ahantxu buluziak gehienak. Trapuño bat gerrian, eta besterik ez.

        —Baiñan errak, Erramun, emaztiak ere?

        —Ba, gizona, ba, eta luze luzeak etzanak, eta gizonekin nahastekatuak. Zerriak ixtiletan bezala han ihaloskatzen dituk denak.

        —Debru emazteak! zoin ausartak diren zonbait, gorde behar denaren erakhusteko. Han banintz, Erramun, eskian dutan zaharo hunekin, ze zafraldiak nik dakitan tokietan!...

        —Haratxago baduk itsas bazterrian mendixka pollit bat. Igeldo deitzen dutena. Ze debrukeriak asmatzen dituzten hiri horietan!

        Nola uste duk, Beñat, iraiten dela yendia gain hartaraino?

        —To, yakina, bidez; berebilan edo huñez. Bestenaz ez ditekek, Erramun.

        —Ai urde astua, ageri duk, ba, ehizala athera zilho huntaik!

        Burdin bide bat egin die mendi kaskoraino, bainan ez zehiarka. Patarrari goiti, xuxen xuxena eta xut-xuta. To, Undarlako zubitik Udiri-eneko gain hartarat bezala.

        —Gizona, bainan nola diteke, hori, Erramun?

        —Nola? to, tiraka, soka bathekin iraiten die karrosa.

        —Eta, ausartatu hinzana han sartzerat?

        —Debrien arima! ez nindukan, ez, fidatzen. Bihotza ikharan abiatu nindukan azkenian, othoitz bat eginikan Andre-dena Mariari.

        —Yinko maitia, phentsatzen nikan Beñat, soka hori hausten balinbada behere hartan, porroskatua, zintzirikatua bilduko hute, Erramun, saski bathian, haragi phusketan!!.

        Behitikoan, atx!, ez nindukan, ez, tresna hartan yautsi. Huñez eta goxoki.

        Donostian badituk hain gauza ederrak eta ikhusgarriak, Beñat! Heietarik bat duk, «Paseo del mar» deitzen duten erregebide zabal bat, itsas hegian. Ze izigarriko lanak eta sosak ez dira gostatuko holako lan gaitza egiteko harroken gainian; itsasoko zalapartak ikusteko!

        Egun batez, nahasia eta marruma gaitzian zukan itsasua, eta yuan nindukan ikhusteat. Sekulan ez nikan sinhetsiko ze indarrak dituen hurak!

        Uhinak heltzen dituk, mendiak bezala, lerroka, aitzinatzen eta hurbiltzen. Bat bathian, burrunban leher eta zaphart egiten die harrokan bidiari hurbil, eta izigarriko gohoratasunerat altxaturik, dena hagunez xuritua, uhaste batek bezala bazterrak estaltzen ditik. Debrien bisaia! ze bustialdia yasan nien!

        Sobera hurbildurik, eta ustegabean, bunba!!, harrigarriko hur meta batek busti nindikan, burustan (sic), hezurretaraino. Eta yendiak, irri karkailan, erraitean zitean, nitaz trufatzeko, «el jebo, jebo!!...

        Berehala yuan nindukan ostaturat, soinekoen aldatzeat.

        Gose hamikatua bainintzan, borthu ondoko yateko etxe batian sarthu eta yan ninditikan bi gauza sekhula yastatu ez nitienak, bainan anitz aldiz entzuna nuela biziki goxoak zirela. «Xipiroiak» eta «angulak» deitzen ditie han, arrainki horiek.

        —Eta nolakoak ziren, Erramun?

        —Itxuraz arras itsusiak, Beñat, bainan ahotik ezin utziak. Xipiroiak beltz beltzak dituk, eta angulak... to zizariak bezelakoak, berdin berdinak, zuri-zuriak.

        —Eta gohaindirik gabe yan hintiena?

        —Uste nikek, eta ezpainak milikatu ere, sagarno goxo bathekin lagunduz. Sekhula ez nindukan itsasoan ibili eta bazkal ondoan egin nikan itzuliño bat. Eta hitzemeiten diat enizala berriz ibiliko.

        Debru itsasu barren harat-hunatak eta goiti-behitiak arrunt nahasi nindikan, eta berehala hasi nindukan barnekoa bota nahiz... uhup!...uhup!...izerdi hotz bat kopetan...

        Eta ikhusi behar hinuke, Beñat, ze zizare meta athera zen ahotik!...

        —To, eni etziak, ez, holakorik gerthatuko, Erramun, Donostirat yuain nizalaik.

Iruñen, 1935'eko Hazilan

Donostiako «El Día»-tik

(La Voz de Navarra, 1935/11/26)