NAHAS-MAHAS

        Dominixe Eiharazaina

        Ene adineko herritarrek ezagutu ginien gizon xahar eta lerden hura, bere eiharan, Baxoa-ko erreka hartan, bethi lanian ari zena.

        Bazterretxetan gaindi ikhusten ginien ardura bere mando herbailarekin, kraixtia besapian, pipa ahoan, batzutan behiti zakhu bihien ehotzerat , bertzetan patarrari goiti, phikorrak irin bilhakaturik etxeetarat eremaiten.

        Sudurra luze, bilhoa xuri-xuria, begiño xorrotxak gorphutz mehaila, bazoan bere bidian ttapa, ttapa, hurrats hurriekin, mandoa behaztopaka bidexka lohitsu eta ixtilduetan eta xakurra sahets-hezurrak agerian, haren ondotik.

        Eta ikhustekoa zen nola Yanpiarreeneko lasterbideko patar xuta iraiten zien dremenden akhidurarik gabe.

        Bana Dominixe, beste anitz bezala, soberaxko emana zen ukhondoaren altxatzerat, eta Luzaide-ko karrikan sekhulan etzen phastuko ostatian phausu aldiño bat egin gabe, hurrupa bat edateko.

        Eta, egun batez, izaria gainditurik, etxeratekoan, oixteñuan aiphatu dutan lasterbidian lerratu eta gain-behera bere mandoarekin yuan zen itzulipurdika erregebideraino. Eta gure gizonttoa, hezurrak oso eta zarramiska batzuekin bakharrik, xutitu eta buria arindurik, makhur gehiagorik gabe sarthu zen eiharan... bere lauetan hogoi urtheekin bizkarrian.

        Mari-kantton

        Haurren arthian arrakasta gaitza zuen atxo hunek. Doniane-Garazin, Plaza gaineko ixkina hartan zien bere sal-tokia. Bixkotxak eta bunbunak saltzen zitien, eta bethi haurrez inguratia, begiak handik ezin baztertuz. Sakhelan bi soseko bat balin bazuten, ze lorian milikatzen, murtzikatzen, eta klikatzen zituzten goxokeria hek!

        Bana, guziz, Mari-Kanttonek egiten zitien kauserak omen haundia zuten. Ihauteritan inhala saltzen zitien, eta harrapaka khentzen zazkoten eskuetaik.

        Udan yuaiten zen herrietako besteetarat, eta Luzaideraino ere heltzen zen. Haurren arthian berehala hedatzen zen berria, «Mari-Kantton yin duk». Eta ze hur zukretia, zitroin yusarekin, saltzen zien, frexko-frexkua! Eta bunbuna gorri hek, sosian sei!...

        Gaixo atxo xilhar hura aspaldian yuana da. Phentsemazie!

        Ene haur denboran yada xaharra zen. Eta ez niz atzokoa...

        Xixtapur eta laxkor

        Zer edo nor dira hok? errain dute ene irakurleek. Zaharrek gauza behialakoetaik lakhet dugu mintzatzea.

        Biak soinulari aiphatiak ziren, orai dela... berrogoita hamar urthe. Xixtapur, arrabitaria, eta Laxkor, tanbur yoilea, aitzineko eskualdun yantzetan nausiak zirenak. Xixtapur ikhustekoa zen Yatza-yauzian! Bere bonet haundiarekin, eta zetazko xamar laburrarekin (orduko gisan), arrabita kokotzpian, soinuarekin bathian emaiten zitien yantzako manuak. «Ezker, eskuin, erdizka, ozka, pika, zote, ebats, lau hurrats»... eta haren oihuen arau denak ibiltzen.

        Bestia, Laxkor, tanburlari gaitza zen. Ze dardarikak, ze burrunbak, aphalak edo ozenak, makil miresgarri heekin, ze harrigarrizko trebetasuna eskutan, Kontra-yantzan, Atxotatupin edo Xilo-xiloan! Bethi bere aitzinian bazen yende multxo bat.

        Napoleon-ekin egona zen tanburlari aiphatua. Etzen nor nahi, gero.

        Nik seurik sekhula eztut holakorik entzun.

        Bakhotxak bere eskuara

        Behin, Doniane-Garaziko merkhatian arno saltzen ari zen oihu kalapitan mendiz hunaindiko arnoketari eskualdun bat. «Milla demonio, erosi ezazute ardo fuertia merienda bat egiteko. Erosi, erosi, ardo onek barrua berotu egiten du, eta ler egiten badezute bildurrik gabe sartuko zarete kanposantuan».

        Eta Izpura-tar bathek erraiten zakon ondoko lagun bathi:

        — «Bana errak, ze debru dio kalakari horrek?»

        — Arno azkarra eros dezagun atsalaskari bathen iteko.

        Arno horrek barnia berotzen diela, eta leher iten balin badugu beldurrik gabe sarthuko girela hilherrian.

        — To, banindiokan, ba, hori etzela Ezterenzubikoa...

(La Voz de Navarra, 1936/4/12)