50
ANDUTZ'EKO GIZON GAXOA

        Itziar'ko sendagilleak Donostira juan bearra izan zuan bi egunerako, eta Deba'ko osagilleari esan zion bera Donosti'tik zan bitartean Itziar'en iñor gaxo-tzen ba'zan juan zedilla. Deba'koak bayetz esan zion, juan zeikiala ardura gabe, eta ondo ibilli zeitela.

        Eguardiko amabiak inguruan or dator ate joka, zalaparta bizian, Itziar'ko gizon bat sendagillearen etxera: —Jauna, ariñ Andutz'era juateko, gizona ia illian dago ta.

        —Noiztik dago ba gaxorik?

        —Gaur goizaldean, bat batera gaxotua izan bear du. Atzo arratzaldean beintzat layetan gogor ari zala neuk ikusi nuan. Gurera mutil koskorra bialdu dute, ari sendagillearen billa juateko bat, ta nengoan modu-moduan, alkandora garbia jazteko ere astirik gabe juan naiz geure sendagillearena eta neskameak esan dit kanpotik dala, ta onera etortzeko.

        —Nun dago, ba Andutz ori?

        —Urruti, jauna; Itziar'tik lenengo Lastur'era jo bear degu, eta andik ere pausuak daude. Itziar'ek daukan etxerik urrutiena da.

        —Guazen ba, —esan zuan sendagilleak; eta ez bazkaldu ta ez ezer ekiñ zieten biak bideari.

        Itziar'era eldu ziranean sendagilleak pentsatu zuan, bada ezpada ere, apaiza berekiñ eramatea izango zuala onena, eta ala, apaizari deitu zioten eta irurak noizpait eldu ziran Andutz'era, arratsaldeko irurak inguruan.

        Sartu ziran barrura, eta gaxoan emazteak, osagillea eskallerak gora asi zanean: —«Emendik jauna, emendik», esanda sukaldera eraman zuan. Sutondoan exerita bi gizon eta beste emakume bi zeuden.

        —Nun dago ba gaxoa? —galdetu zuan osagilleak.

        —Neu naiz, jauna, erantzun zuan gizon lodi batek. Oraiñ pasatu zait, baña gaur goizeko iruretan uste nuan nere azkena zala.

        Eta andreak geitu zuan: —Bai, gaur goizeko iruretan txakur txiki bat eziñ eman zeikean beragaitik.

        —Ara, jauna —zion gaxoak—. Atzo gure andria Elgoibar'en izan zan eta piper aundiak ekarri zituan, eta ni itsua naiz ba piper aundientzat, eta bart apaitan kasuelkada aundi bat neuk bakarrik jan nuan. Ez nuan ba lenengoa, baña, nonbait gorputsa beti ez da berdiñ egoten edo... beñepeiñ gaur goizeko iruretan sabeleko miñez egon eziñ; gero asten naiz gora ta bera... lertu ez naizanean pozik. Eta eguna zabaldu duanean, gure andriak bialdu du mutilla Korotzarri'ra (auzorik urrenak oyek ditugu ba) «mutil, juan ari axkar Korotzarri'ra eta esan egioek dijuala ariñ Joxe Antonio osagillean billa, aita gaizki daukagula ta». Baña, orra ba, alperreko biajia egiñ du berorrek, nik oraiñ ez daukat ezer da.

        Sendagilleak bere artean zion: «Kirten aundia, alakua. Iru orduan iru gizon aldapa gora ekarri gaituzte mingaña txintxilika degula, ta ikusten aldituzute danak sutondoan exeri ta kontu-kontari nola dauden...! Ez ba, nik ez det au onetan utziko; gizon kirten orreri ta andre ganbertzi orreri erakutsi bat eman biar dietet.»

        Pultsoa artu zion «gaxoari» ta mingaña ikusi ere bai, eta andreari sukaldetik atera ta esan zion:

        —Begira, oraingoa igaro zayo zure senarrari, baña ba'leike, biar edo emendik bi edo iru egunera atzera len bezelaxe gaizkitzea, ez da segurua, baña, bada ez bada ere esaten dizut, apaiz jauna etorri dan ezkero konpesatzea izango leukeala onen-onena, Eleizakorik ekarri bearrik ez dago, baña konpesatzea beintzat egiñ dezala.

        —Zer esaten dit, jauna? Ezer ez daukalakoan geunden danok, eta... iAi nere Joxe Andres! Il bear ote du ba?

        —Ez, ez det uste oraingoan ilko danik, baña, ara, apaiza ekarri degun ezkero konpesatzia du onena.

        —Ai! Ama Birjiña Itziar'ko maitia! Zerk eraman ninduan ni atzo Elgoibar'ko azokara?

* * *

        Gaxoa konpesatu zan, euskaldun baserritarrak oi diran bezelakoa zan da, eleizkoia ta Jaungoikoaren eta animaren gauzak bear bezela aintzat artzen zituana.

        Sendagilleak esku biak jakean patriketara eramanaz esan nuan: —Ay! ekarri degun presakin errezetak egiteko papera ta lapitza artzea astu zait, bai alditu berorrek? —galde zion apaizari.

        —Ez; nik ez.

        —Eta etxian bai aldezute papelik eta lumarik?

        —Ez, Jauna, eta Korotzarrin ere ez dituzte izango (au, oraiñ irurogeitamar urte gertatua da, gaur, Andutz'en eta Korotzarrin papera ta luma ez eze erradioa ere ba dute).

        Osagilleak, ukulluko ateari begiratuta esan zuan: —Tira, atonduko gera. Ate laurden onetantxe egingo det errezeta, (iru puzketako atea zan; ate erdika bat alde batean, eta bi ate laurden bestean). Ikatza izangodezute etxean?

        —Bai, jauna, ara emen.

        Etxeko andrian anayak atera zuan ate laurdena bere markotik, eta sendagilleak idatzi zuan ikatzez:

        Despáchese

Agua destilada ... ... ... ... ... ... ... ... ... 100 gramos

Azúcar ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10 ''

        Carlos Bekobide. Licenciado en Medicina y Cirugía

                                Itziar 14, 10, 1884

        Etxekoandrian anayak artu zuan sorbalda gañean atelaurdena, errezeta ikatzakin idatzita, eta Zestua'ko botikara ekiñ zion aldapa bera, Deba baño Zestua urreago zutelako andik.

        Eta osagilleak esan Zion «gaxoaren» emazteari —Botikatik dakarrena artu dedilla bi ordutik bi ordura kollare txiki bat bete; eta edozer gauza jan lezake, piper aundiak izan ezik.