Gora «Euskal-Esnalea»!

        Atzo emon euskun eguna ederra izan zan benetan.

        Goizean, Meza entzunda gero, Joan giñean «Campos Eliseos» antzokira, gogoa poz-pozik genduala, geure ele maitearen aintzaz egiteko ziran izkaldiak entzuteko asmoz.

        Ara baiño len, bidean, Bidebarrietako ukondoan artu genduan lenengo poza. Antxe aurkitu genduzan abade bi ta josulagun bi, oneetarik bata Lande-tar Kepa zuberotar ospatsua.

        Eldu giñean antzokira, ta arik laster asi zan batzarra. Kanpion jaunak irakurri eban itzeikizun bat, Queiporen elez, baiña zelan? Euskerearen aldezkuntza ederragorik ezin entzun leike; ta irakurri be ain ederto eze, berari begiratu ezik, ezin eikean siñestu irakurten egoanik, buruz itzeiketan baiño. Kanpion maisua da, ta maisua lez agertu jakun.

        Onen urrengo aurreratu zan Azkue abade jauna. Bizkaiaeuskeraz irakurri eban idazki mamintsu bat, bertan esanik, beste gauza eder askoren artean, gure alegin guztiak euskerearen alde, bearbada, alperrik izango dirala, ikastolak sortzen ez badoguz; ta onetarako bear-bearra dala ainbat lenen irastea elezaingo edo academia.

        Irugarrena batzarrean Muxika-tar Gergori izan zan. Onek ez eban irakurri, itz egin eban. Gipuzkera garbiz itz egin arren, an gengozan guztiok ederto ulertu geuntson. Eta zein oldozpen sakon politak esan ebazan berak! Askok itandu euskuen arratsaldean: «Nor izan da irugarren itz egin dauan gaztea?» Erantzuten geuntsen: «Zer ba, atsegin izan al jatzue?» Eta danak iñoen: «Ederto itz egin dau, ta ondo ulertu dautsogu! Luzaroago be pozik adi egongo gintzakiozan berari».

        Urten zan gero iruditokira «Orfeón Euskeria», ta abestu ebazan «Kaiku esnea» ta «Goizeko izarra» berak dakian lez.

        Azkenez Larreta jaunak irakurri ebazan erderaz ta euskeraz batzarrean arturiko erabagiak, Diputaziñoei, Ayuntamentuei, izparringiei ta Eleiza-agintariei egiten jakezan eskariak, ain gatz andiagaz eze, itzeikizun bati baizen atsegin andigaz egon gintzakiozan berari entzuten. Berandu zan baiña (ordu batak urrean), pozarren eta barru-barrutik barreka gengozan. Nor Larreta jauna lakorik areek lako eskariak alako gatzaz irakurteko?

        Txalo andiak jo geuntsezan danai, ta an egon ziran guztiak ziñez goraltzen eben goizeko jaia.

* * *

        Arratsaldean, iru ta erdietan eldu giñean antzokira, eibartar mordo galanta lagun genduala, ta laster jesarri giñean geure lekuetan, jaso eben estalgia, ta agertu zan Bilbaoko «Sociedad Coral»; abesau ebazan lau eusko abesti, guztiz ederto, ta txaloak joaz eragin geuntson barriro abestutzea lautarik bata.

        Oneek alde egin ta irakurri ebezan euren lanak Etxegarai eta Agirre jaunek. Biok dira gorengoak idazten eta euskerea sakonetik jakiten, eta alan erakutsi eben. Zein gauza ederrak entzun genduzan Etxegarai jaunagandik! Eta, Agirre-tar Domeka jaun idazle entzute andiduna? Arratsalde guztian, ao batez, esaten eben antzokian egozanak, abade jaun onen itzeikizuna edertasun eredua izan zala. Batek esan eustan, ia ezin eitekezan euki euron eta goizekoen itzeikizunak, astiro ta nasai irakurteko ta ausnarrean artzeko; ta euskaldunenak erderaz ipiñi, euskotar erdaldunak edo euskaldun motzak be jakin dagiezan irakaste ain ederrak.

        Gero, «Doillorra» ikusi genduan. Mutillak! gauza itzela da gero antzezki au. Doillorkeriari edo zekenkeriai gorrotoa artzeko ez da besterik bear. Grilla gaizto au, ainbeste ta ainbeste gaiztakeriren iturria dana, ederto iruditu dau Elizondok; eta beragaz irakaskizuna emon entzuleei. Onetariko antzezkiak beti datoz ondo, jendeak ikasi dagian esku-zabalekoa izaten eta ez diruari gorputz eta arima josita.

        Antzezlariak ikaratu ginduezan. Ez genduan uste izango euskeraz ain ederto antzezki bat iruditu leikeanik. Altzaga-tar Toribi jaunaren gurendea izan da atzokoa, bada bere ikasleak dira «Doillorra» iruditu ebenak. Neskatilla bi urteten dira, eta biak dira edozein erdaldun antzezlariren aldean jartekoak; amaika barre eragin euskun mirabe egiten ebanak bere gatz andiaz gauzak esateko. Gizonezkoak be ez gitxiago. Agure doillora egin ebanak ikaratuta itxi ginduzan, biotzeko miñagaz eriotza itzela iruditu ebanean; benetan izan zala esan eikean.

* * *

        «Euskal-Esnalea»ren bidez atzoko eguna euskeraz bete-betea igaro genduan. Muta esker eurai. Sarriago etorri bear leukie. Ondo pozik artuko geunkez.

1916-IV-3