[1276]

Commune d'Aroue

Canton de Saint-Palais

Haour prodigoua

[1] voir Notes à la fin

        1. Guizon batec etziçun bi seme baicic. Gaztenac erran ciçun be[r]e aita[r]i. «Ordu diçu izan nadin ene naousi eta ukhen deçadan dihau. Behar da joan ahal nadin eta ikhous deçadan bazter [2] . Phartiçaçu çou[r]e hountarçuna, eta eman eçaçut ukhen behar duana. — Bai, ene semia, erran tzin aitac; nahi dia beçala. (Haour, s. entendu) [3] gaisto bat iz eta punituic içanen iz». Gue[r]o çabaltzen ci[e]laic tieta bat, phartitu ci[a]n be[re] hountarçuna eta eguin bi pharte bardinac.

        2. Egun guti[e]n buian, seme gaisto[u]a jo[u]an çuçun herritic eguiten cielaic fieraena eta adioic erran gabe nihou[r]i. Trebesatu cin mendi hanitch, oihan, uhaitz eta jin hi[r]i handi bateta[ra] noun igorri beitzian be[r]e dihaya oro. Hilabete çonbaiten bu[r]ian, behar ukhen citiçun saldu bere arropac emazte çahar bati eta be[re] buia eman mouthiltzat: igorri cicien elguetat astouen eta idien beguiatcea.

        3. Ordian, içan çuçun hanitch male[r]ous. Etziçun habo[ro] oheic gayiaz lotzeko, ez suic beotzeko hotz eguiten cianian. Çombait aldiz hayn gosse handia ciçun noun ja[n]en beitzutian gogo hounez ourdec jaten duzten azça ostouac eta fruta hiotiac; bena nihourkec etzakocien deuse[re] emaiten.

        4. Ulhuntze batez, sabela huxic, utzi ciçun be[r]e buia eortea kacheta bateta[ra], so[e]guiten cilaic leyhotic ahinzki hegaltatzen cien tchoiac. Gue[r]o ikhoussi citiçun aguertzen celian arguiçaguia eta izçarrac, eta nigarrez a[r]i celaic erran ciçun be[r]e buiai «Hantche, ene aitaen etchia betheic duçu mouthilez çougnec beitute ogui eta ardou, araoultze eta gazna nahi duten beçain beste. Ber dembo[r]an ni heben gossez hiltzen nuçu».

        5. Eh bien, jeikico nuzu, jouen aytaen [4] edieytea eta erranen dakot «Bekhatu bat eguin niçun, kitatu nahuken çuntudanian. Hanitch oguen ukhen niçun eta behar nuzu punitu, badakit ounxa. Enezazula habo[ro] deit çou[r]e semia, trata nezaçu çou[r]e azken mouthila beçala! Izçan nun duçun oguen dun bena soffritzen niçun çutaic hurrun».

        6. Ayta be[r]e ba[r]atzian zuçun, bere lilien arrosatcen finitzen; bisitatcen citiçun — sagartziac eta mahaxac. Ikhousi zianian biden gagnen jiten be[r]e semia oro izcerdiz eta — erhaouxez koukoutuic herrestatzen cilaic zankhoua doy doya sinhexi ahal izan cin. Be[r]e beithan igan cin behar cinez punitu ala behar çakon pharcatu... Azkenian nigarrac beguietan, hedatu çazkotzun besouac eta haen lephoa jaouzten celaic eman çakoçun pot handi bat.

        7. Gueo jarazi cin be[r]e semia, deithu citizun be[r]e jentiac eta aizouac: «Nahi dit maythatu lehen bezala, haour gaichoua, erran zakocien bildu cien bezçain sarri. Izçan duzu aski punituic, nihourkec orayi etzako ciela eguin erreprotchuic. Çaiste ikhoustea; ekhar ezakocie behala besta propi bat; ezakocie ehaztun bat ehian eta oski beriac zankhouetan. Hartzen ahal ducie ere ollar, ahate eta ekharten ehaiteko houn den aetche bat edanen diçugu, ja[n]en algarreki eta eguinen besta handi bat».

        8. Mouthilec sinhexi zicien be[r]en naousia eta ezari tahalla eder bat mahagnan gagnen. Ber mementouan seme guehiena heldu zuçun ihicetic be[r]e tchakureki. «Cer da arren azçantz ho[r]i? oihu eguin cizun juatzen ci[a]laic. Ouste dit khantuz ari ciatela heben; eztuçu goizegui arra jin nadin. Ehotuik ci[r]eia, ene ayta?».

        9. Ez, ene semia, enuc hala, ihardexi cin zaharrac. Bozta[r]ioz betheic nizalacoz diat eguiten ho[r]i. Khantatzen diagu eta irous gutuc ceren badiagu ounxa certzaz. Nahi al[a]' ez — behar dukec hic ere khantatu eta goureki alague[r]atu ce[r]en eta hi[r]e anaye hilic cena arajin beita — bizilat. (Orai, sous-entendu) sorthuic bezala baliz duc atzo galduic cia, egun horra arra edienic.

L'Instituteur,

J. L. Basterreix

Notes

        [1] La traduction haour prodigoua est écrite selon la prononciation, comme d'ailleurs tout le morceau; l'orthographe serait: haur prodigoa. Les lettres ou sons entre crochets [a], [r] ne se font pas entendre.

        [2] «Il faut que je puisse m'en aller» est une expression qui ne se traduit littéralement que par un mauvais basque (behar da joan ahal nadin). On dirait plutôt: il est necessaus que je puisse m'en aller.

        [3] «Tu es un méchant» ne se traduit que par (enfant, sous-entendu) tu es un méchant.

        [4] «Eh bien, je vais me lever» nous ne connaissons pas d'exclamation qui rende: eh bien.

        [5] Dans ounxa - erhaouxez - sinhexi - ihardexi le x équivaut à ts (fort) on dit ounts.

        [6] Dans ollar - tahalla, le double l équivaut à ill, on prononce o-illar.

        [7] Dans nahi al[a] ez il y a élision de a, on dit: nahi al'ez.

        [8] «C'est comme s'il venait de naître» expression où venait de naître ne se traduit que par: comme s'il était né maintenant.