[1218]

Canton d'Ustaritz

Commune de Villefranque

Haur [1] prodigua

        Gizon [2] batek ez zituen bi seme [3] baizik [4]. Gaztenac erraiten dio bere aitari: «Ordu du izan nadin ene buruaren nausi eta izan dezadan diru. Ahala behar dut joaiteco eta behar dut ikhusi herri. Parthi zazu zure onthasuna eta emadazu niri heldu behar zaitana. Bai, ene semea erraiten du aitac, nahi dukan bezala. Gaichto bat haiz eta izanen haiz gaztigatua». Gero tiretabat idekiric, parthitu zuen bere onthasuna eta egin bi parthe bardinac.

        Handic egun laburric barnean, seme tzarra joan zen herritic fierrarena eginez eta nehori adioric erran gabe. Pasatzen du ainhitz larre, oyhan, ur handi eta heltzen da hiri handi batetara, nun gastatzen baitu zukeyen diru guzia. Zombait hilabetheren buruan, behar izan zituen bere arropac saldu emazteki zahar bati eta muthil sarthu: Igorri zuten landetarat asto eta idi zain.

        Orduan izan zen ainhitz dohacabe. Ez zuen gehiago oheric gauaz lo egiteco, ez eta ere suic hotz zenian berotzeco. Batzuetan hain gose handia zuen, non janen baitzituen urdec jaten zituzten aza hosto eta fruitu ustelduac, bainan nehorc ez zakoten deusic emaiten.

        Arats batez, tripa hutsa, catcheta baten gainerat uzten du bere burua erortzera, leyhotic behatzen zuelaric choriac airetan arinki hegaldaka. Gero, zeru zolan, ikhusten ditu ilhargia eta izarrac eta nigarrez erraiten dio bere buruari: «Han, ene aitaren etchea bethea dago zerbitzariez zoinek baitute ogui eta arno, arroltze eta gasna nahi bezembat, artehortan ni hemen goseac hiltzen ari nauen demboran».

        Bada, jaikiko naiz, joanen naiz ene aitaren hatzemaiterat eta erranen diot: «Bekhatu bat egin nuen zu utzi nahi izan zaitudanian. Hoben izan nuen handizki eta behar nauzu gaztigatu, badakit arras ontsa. Ez nezazula gehiago zure semea izenda. Trata nezazu zure azken zerbitzaria bezala. Hobendun izan nintzen, bainan zutarik urrun iraungia nintzen».

        Aita baratzean zagon; bere liliac bustiric ari zen bere sagar ondo et mahatsen ikhusten. Ikhusi zuenian bere semea heldu zela bidean, izerdiz eta errautsez oro bethea, sangoa herrestan, ez zezaken sinhets. Behar othe zuen gaztigatu? Behar othe zuen barkhatu? Azkenian nigarra begietan, besoac zabaldu zaizkon eta harren lephotik lothurik, eman zion pot handibat.

        Gero jararazi zuen bere semea; ekhararazten ditu etcheco jendeak eta auzoak: Bildu zirenean erraiten diote: «Nahi dut maithatu ene haur gaichoa lehenago maite nuen bezala. Aski gaztigatua izan da; nihorc orai ez dezola mehatchurik eguin. Zatozte ikhusterat; ekharozue laster jauntzi pullibat, emozue erraztun bat errhian eta zapeta berriak oinetan. Hartzen ahal dituzue oilar, ahate eta ekhartzen hiltzeko on den aratche bat; edanen eta janen dugu elgarrekin eta eguinen phesta handibat».

        Zerbitzariek obéitu zioten bere nausiari eta eman zuten dafaila eder bat mahainaren gainean. Ichtant berean, seme zaharrena heldu zen ihizitic bere chakurrekin: «Zer da bada harrabots hori? erraiten du arneguka. Uste dut kantuz ari zaretela hemen; etzen goizegi itzul nadin. Zoratu othe zare, ene aita?».

        «Ez ene semia, ez nuk hala, ihardesten dio zaharrak. Hori egiten badut, egiten dut bozcarioetan naizelakotz. Cantatzen diagu eta uruz gaituk, ceren eta baitugu holaco kasua. Nahi edo ez nahi, beharco duk hik ere cantatu eta gurekin alegeratu, ceren eta anaia hila zena phiztu baita. Sorthu baliz bezala duk: atzo galdua zuan, egun horra nun den hatzemana».

L'Instituteur de Villefranque,

F. Etchevers

Notes

        [1] La lettre u se prononce ou.

        [2] La lettre z se prononce comme un ç.

        [3] La prononciation de la lettre s est difficile à donner; elle se rapproche un peu de tgé.

        [4] ai se prononcent comme ay.

Nota

        L'orthographe de la langue basque n'a pas de règle fixe.

        Chacun l'écrit un peu à sa façon.