IZARREN BIDETAN

Ekiñaldi bakarra — Lenengo Agerraldia

1.— KATI TA IGON

        (Oiala jasotzerakoan, neska-mutillak, alde banetatik sartzen dira. Nexka, eskui-aldetik, eta mutilla ezker-aldetik. Aurrekaldean, pixka bat albora, mikrosoiñu bat dago zutikako baten muturrean. Beste aldean, zerbait atzeratxoago, mai txiki bat, paperez eta beste lanerako gauzez betea. Emen ere, mai-gañean mikrosoiñu bat.)

KATI: Ai, au bizitza illuna! (Antzi luzea egiten du...)

IGON: Aidea, izarrak utzitako argi-autsez betea zegoen. (Beren kaleko lepokoa, esku-larruak, txapel eta kapelak eta gaiñerakoak esegi-leku batetik zintzilik uzten dituzte.)

KATI: Ametsetan bizi zera, Igon.

IGON: Ametsak, egoak dituzte, kati; ta nai degun lekura eramaten gaituzte. Begira, begira! Leio-aldera egiñaz, laiño argi arek, goiz-agurra bialtzen digu.

KATI: (Ondoratuaz...). Ta ez al dezu ikusten odol-gorriz jantzia datorren beste ura?

IGON: Gorri bizi orrek, odolaren irakin pozgarria dakar. Egun berria, maitasun-lurriña, lore-izkuntza, eztaiak aidean.

KATI: Bideak, larrak artuak dauzkagu; maitasuna, zauriz urratua: loreak, arantzez itoak; eztaiak, eriotz larriz minduak.

IGON: Aur-jolasez beteak daude etxeak.

KATI: Arnasaz bete ezinda utzi det amona etxean. Eriotz-laiñoz lausotuak zituan begiak.

IGON: Ai, kati! Orrela, eztezu bizi-eztirik beiñere gozartuko.

KATI: Zure ametsak, eskuetatik igesi dijoazkigun itzalak besterik ez dira. Eguneroko burruka astera goaz, Igon. Aidea giza-emakumeen zorion-egarriz astundua dago.

IGON: Nik egoak ditut biotzean. Goizero, egunsentiari argi berria xurgatzen diot. Iturrien kantak, ixuri gozoan datozkit muiñetara. Basoak ostoz aberastu dira; ta txorien kantak, ez dute itzalen kezkarik. (Bitartean, bildu bitzate mikrosoiñu-ondoan, mai-batean-edo, beren lanerako paper eta lan-tresnak.)

KATI: Erlojoak, zortzirak gaiñean ditu, Igon... Gure lan-burrukan sartzeko ordua degu. Etxetatik, gure soiñu ta esan ariñak jasoko dituzte; gure biotzetan, eguneroko lan itoak, esan bear larriak, tarterik gabeko arretak, galduko digu goizeko poza. (Erlojoak, zortzirak joko ditu... Dan-daneko bakoitzak, mutillari arpegia argitu ta neskatxari naigabea zorrozten dio. Au, burua makurtzen geroago ta geiago; mutilla, burua geroago ta jasoago duala ta ames-girotan bezela...) (BAT-BATEAN... Soiñu-alaiak urratzen du aidea...)

IGON: (Zutikako mikrosoiñu aurrean izketan:) Egun on, jaun-andreok!... Entzun, entzun!... Emen E.A.K. 20, ARGIBIDE irratia!... Egunak ez du illunik ez biotzak itzalik!

KATI: Egun on, irratentzuleok!... Entzun, entzun;... Emen ARGIBIDE erradioa! Argiak, laiñoak ditu etsai; eta zorionak, naigabea oe-lagun. Egun berriak, kezka berriak!

IGON: Orain aste gera, gure lenbiziko saioa, egun-argiari gure agurra bialduaz. Bazter guziak, eguzki-urrez jazten ari dira; ta etekoak, maindire artetik atera nai genituzke soiñu alaiz. (Entzun bedi: «Jaiki, jaiki, etxekoak...»)

        (Orain mutillak, maira alde egiten du, ta an zerbait idazten edo paperak begiratzen egon ondoren, kanpora irtetzen da. Nexka bakarrik mikrosoiñu-ondoan.)

2.— KATI BAKARRIK

KATI: Entzun dezue, egun-argiari jo diogun goiz-agurra: «Jaiki, jaiki»... Orain... Zeruko Erregiñari bijoakio gure biotzetako arnasa! Or dijoa aidean... ANGELUS!... AINGERUAREN AGURRA!... (Asi bedi: «Aingeru batek Maria'ri...» Gora ta bera soiñua, azpipe jarraituaz... Doñua xotildu ta nexkak onela dio:)

KATI: Zer du amaren biotzak, gure oroitza onela gozatzeko? (Eresia tartetan indartu ta ixilduaz...)

        Zer du amarik-ezak, umezurtzen begiak orrela lausotzeko? (Eresia gora ta bera...)

        Zerua, zeru oso izateko, Jainkoak Amarik eztiena eman digu kristauoi. (Eresia tartetan beti, indartuaz eta ixillagotuaz...)

        Ta euskaldun biotzak, ba-daki zer dan Abe Marikoa'ren gozotasuna.

        Eguzkia errege da zeruetan, eta soro-erdian, txapela eskuan duala, Anjelus errezatzen du nekazari zailduak.

        Lanak, zeruko usaia artzen du, ta bekokiko izerdiak goitik darion intza dirudi. (Eresia gora ta bera...)

        Zeruko Amaren gogorapenak, urrezko argia zabaltzen du zelai ta mendietan. (Eresia indartuaz... Mutilla, nexkaren ondora etorriko da berriro, bertsoak biak txandan esateko:)

3.— KATI TA IGON

IGON: (Eresiak azpitik lagunduak:)

                Mendi-axala, goiz-argiz zillar, egun-atari denean;

                lotan zegoen baso-itzala txori-soiñuz esnatzean;

                mendi-gallurra, eguzkiaren laztan beroz gorritzean...

                nere gogoan zaitudala, Ama, asten naiz ni otoitzean.

KATI: (Eresia indartu ta xotilduaz:)

                Eguzki jaunak, urre ta sutan, galda-jaia duenean;

                zeru-gaillurra argi bizitan irabazi ondorean;

                egun-erdian, lana utzita, itzal-gose naizenean...

                kanpai-otsera, Ama laztana, berriz zaitut biotzean.

IGON: (Eresia gora ta azpipe:)

                Arratsaldera, egun-argia logaletzen zaigunean;

                eguzki jaunak argi-opilla ogera daramanean;

                illunabarra, Ama Maria, laiño gorritan galtzean...

                nere lanari agur egiñaz, otoi dagizut pakean.

KATI: (Eresia tartean gora ta azpipe...)

                Gau amak lurra maindire beltzez izkutatzen digunean;

                sasi ta lore, illunpe bildur, kuxkurtzen zaizkigunean;

                txori-soiñurik, Ama Maria, basoak ez duenean...

                Zuri otoika lo artzen det nik, Ama, zure magalean!

(Eresia gozo-gozo berritu ta indartu...
Gero ixillago... Urrutitik...
Abe Marikoaren kanpai-otsa dator.
Entzun bedi kanpaia.)

KATI: Atertu dira gizonen lanak eta kezkak. (Kanpai-otsa berriro...)

IGON: Griñak pake-aldia dute. (Kanpai-otsa biziroago...)

KATI: Ames dagi aurrak... Ba-zala bein erregin bat... (Kanpaia urrutira.)

IGON: Nazaret-eko errixkan... (Berriro: «Aingeru batek Maria'ri...»)

KATI: Eta tximeletak... (Eresia indartuaz...)

IGON: Eta aingeruak... (Eresia bete-betean...)

KATI: AGUR, Maria, graziaz betea... (Eresia indarrean bukatu: «Aingeru batek Maria'ri...»)

(Argiarekin jolas egin diteke Anjelus-saio ontan.)

* * *

(Soiñua aldatu bizi-bizi... Gora ta bera...)

IGON: Orain, Zeruetatik lurrera jetxiaz, gure sukaldetako lanei, poz pixka bat txertatzeko...

KATI: Bijoa aidean... «MAITE!»

IGON: «MAITE!», euskeraz abestua. Gure biotzak aukeratutakoari esateko itz eztia.

KATI: Maitasuna! Jainkoak zeruetatik lurrera jetxi-arazi zuan

indarra!

IGON: Maitasuna! Mundua darabillen ego-aize barneatzaillea!

KATI: Entzun: «MAITE!»

IGON: Soiñu-joille... (izena esan.)

KATI: Abeslari... (izena esan.)

(Asi bedi «MAITE»...
Mutillak neskatxaren eskua
berearen artean artuta, entzuten du.
Poliki-poliki, neskatxaren burua,
mutillaren sorbalda-aldera makurtzen da.
Biak, maite-giroz entzuten geldituko dira.)

                Gabak zabaltzen ditun

                izarren bidetan,

                zure irudi maitea

                dator ametsetan.

                Egunak galtzen ditu

                izar eta amesak.

                Ala ondatzen nau ni

                zu nerekin ezak.

                Maite; Eguzki eder,

                eguardi beteko argia!

                Neke-miñen artean

                nere zorion iturria!

                Noizbait illuntzen ba-da

                nigan zure irudi eztia,

                kontu egizu, Maite,

                galdu dedala nik bizia.

                        Maite!

KATI: Igon, ametsa dirudi!

IGON: Ta nolako ames ederra, Kati! («Maite» bukatzerakoan, berriro asten dira izketan.)

KATI: Entzun dezue...

IGON: «MAITE», euskeraz abestua. (Doiñua aldatu... Arin-arin bat...) Oiñak dantzan asten zaizkit... Zertan gaude emen soiñua dantzatzeke, Kati?

KATI: Ego-aizerik ez da sortu oraindik, Igon.

IGON: Baiña emen biotzean sortzen ari zaidana ikusiko ba-zendu, Kati...

KATI: Zer dezu arri-koskor orretan?

IGON: Ari zait biguntzen... Eztakizu asko, Kati...

KATI: Zer eztakit?

IGON: Zurekin dantzatzeko dedan amorro bizia!

KATI: Ai au aize-buru! (Asi bedi «Arin-arin» bat.)

IGON: (Nexka besotik eldu ta erdira darama...) Atoz nerekin, luzatu gabe... (Biak dantzan leiatzen dira.)

KATI: Soiñua bukatzera dijoa. (Dantza utzi. ta mikrosoiñura dijoa.)

IGON: (Lepoa Kati'ren atzetik luzatuaz:) Entzun dezue...

KATI: «Arin-arin!» (Kati'k iges egiten du kanpora.)

IGON: Arrapatuko zaitut, Kati. (Ura joan dan aldera deadarka.)

4.— IGON BAKARRIK

(Doiñua aldatzen da, ta
Igon mikrosoiñura dator presaka:)

        Irrati arraioa! Eztu betarik ematen nexka-ondoren biotza bialtzeko ere. (Mikrosoñuan orain:) Zuekin... ARGIBIDE irratia! E.A.K. 20; ARGIBIDE erradioa!... Ameslari guzien irratia!... Biotz maitale guzien laguna!... Zuekin ARGIBIDE irratia!

        Eta orain asten da, gure antzerki-saioa; gure teatro-sailla: (Abotsa aldatuaz, jolasti:)

        Gure sukaldetako etxekoandre guziak bear duten sendagaillua... Ankak zuzentzeko, makilkada bat berna-ezurrean!... Sendabide au asmatuu duten sendagilleak, millaka ta millaka makilla bialdu dizkigute gure irrati-entzuleen onerako... Salgai dago sendakindegi guzietan... botika guzietan... Makilkada bakoitza duroan!... makilla, utsean ematen da... Botika baztar guzietan... ankak zuzentzeko, makilkada bat berna-ezur-ezurrean!... Eztago geiago errenik!... Er betokerrik!... Eskatu gaurtik... «Makilixka» sendagaia!

        Orain emen ditugu zuekin... GAZTE-AIZEAK! Jarrai taldeko lagunak esanak... (Soiñua indartu ta xotildu...) Gure gaurko teatro-saillean, Amillaitz'en GAZTE-AIZEAK entzungo dituzue... Zuen aurrean dira:

        Matilde, (antzelariaren izena...). Zezili, (izena...). Niko, (izena...). Iztuna, (izena...). Jarrai-taldeko gazteak, beren lanetarako prest... Jaun-andreok!... AIDEAN, GAZTE-AIZEAK! (Igon'ek alde egiten du kanpora ta mikrosoiñura iztuna aurreratzen da... Soiñua: «Maitetasunak bai-nerabila» edo beste maite-kantaren bat.)

5.— IZTUNA. GERO, MATILDE TA ZEZILI

ITUNAK: «Daka» etxeari eskerrak, gure teatro lanari asiera ematera goaz. Aurretik esan nai dizuegu, Daka etxea dala MAKILIXKA sendagaillua asmatu duana. Oni eskerrak, millaka dirala anka zuzenduak, betoker sendatuak. Eta orain, besterik gabe zuekin... GAZTE-AIZEAK! (Soiñua indartu ta ixildu...)

        Neska-mutillak bere sasoian... Elgorria dutela biotzean!... (Soiñua piztu ta il berriro...)

        Lengoan, bizi-bizi ari ziran elkarrekin, Matilde ta Zezili. Bi Mari Puntta moda-modakoak. (Soiñua gora ta bera... Atzean, Matilde ta Zezili azaitzen dira alkarrekin izketa bizian:)

MATILDE: Ago ixillik, Zezili. Ori ez den legea. Ori gizon petralen batzuek beren alde asmatutako txatxukeria den.

ZEZILI: Baiña, Matilde; nola joango gaitun, ba, oitura orren kontra?

MATILDE: Ederra kontua!... Mutil bati neskatxa bat gustatzen ba-zaio, joan da, zapla! botatzen zion arpegira bere barruko gogoa... Ta neskatxa bati mutil bat gustatzen ba-zaio, ezin ezer adierazi. Mutil kaiku oiei burura etorri-zai egon bear guk, ezer aurreratzeke.

ZEZILI: Orrela ditun kontuak, Matilde.

MATILDE: Ba... ezten orrela izango nerekin, Zezili.

ZEZILI: Ez aiz, baiña, mutillei aurrea amen asiko!

MATILDE: Bai! ta ez naun ixillik prijitzen egongo, Zezili.

ZEZILI: Ire gustoko norbait ba al-den?

MATILDE: Zerbait egin bearra zegon; eta amua bota gabe ez naun geldituko.

ZEZILI: Neska, neska! Irekin ibiltzen ere, bildurtu egiten naun. (Bijoaz.) (Eresia gora ta bera...)

IZTUNAK: Urrengo jaian, an dijoaz neskatxa biak, zein baiño, zein, erriko pasia-lekura. An dabiltz gazteak, nexka ta mutil, elkarri begiak zorrozten. (Soiñua indartu ta xotil gelditu...)

(Berriro Matilde ta Zezili atze-aldean agertzen dira...)

MATILDE: Ikuste al-den ura, Zezili?

ZEZILI: Zein?... Altzigarr'eneko Niko?

MATILDE: Ber-bera! Orixe bear diñat, itoko ezpanaiz.

ZEZILI: Iretzat zegon!... Aize onak dizkin mutillak!

MATILDE: Ba... aize ta guzti bera diñat.

ZEZILI: Mokau goxoegia aukeratu den, Matilde.

MATILDE: I, mikatz-zalea al-aiz? Zezili? (Eresia gora ta bera...)

IZTUNAK: (Neska biak beren artean ixillik diardue izketan...)

        Nolabait asi bear zuala, Matilde'k; eta an ezertan ez asteko, Zezili'k... Baiña ortarakoxe zegoen Matilde! Gora ta bera dabiltzala, (Pasia-lekuan neska-mutillak alde batetik bestera ikus bitez.)... ustegabean mutillak; eta ondotxo neurtuta, Matilde'k, mutil-taldearen aurrean, bidea itxita, aurrera eziñik gelditzen dira nexka biak... Ain zuzen ere, Niko pare-parean du Matilde'k. Mutillak tentari diotsa:

6.— LENGOAK ETA NIKO

NIKO: Baratzeren batean al-gera?

MATILDE: Zer baratze ta ze porru, gero?

NIKO: Onelako loreak aurrean izateko...

MATILDE: Etzaude zu lore txarra. Orrelakoak esaten al-dizkiezu neskatxa guziei, Niko?

NIKO: Guziei, ez. Zu bezelako pertxentei bakarrik.

MATILDE: Orduan, ez nau arritzen ezerk...

NIKO: Zerk etzaitu ezer arritzen?

MATILDE: Jendeak aotan artzeak.

NIKO: Ni?

MATILDE: Zu ta orrelako loreak entzun bear dizkitzuen neskatxak.

NIKO: Zein neskatxek, Matilde?

MATILDE: Ez emen asi iñoso-plantarik egiten, Niko.

NIKO: Egia! Ez dakidala ezertxo ere.

MATILDE: Ederra dago, ba, jendea ixillik egoteko!

NIKO: Baiña, zer esan du jendeak, eta zeiñi esan dio?

MATILDE: Onoko oni; emen nagoen oni. Beraz, ezer ikusi baiño len, berriketan asten ba-dira; emen ikusten ba-gaituzte, zer ez dute esango?

NIKO: Zuri berriketak, eta neregatik? Nola izan da ori?

MATILDE: Zezili, goazen. Geiegi luzatu diñagu egon au.

NIKO: Zaude, Matilde. Ori ezin diteke erdizka utzi.

MATILDE: Bost ajola dizue mutilloi neska errukarrioengatik.

NIKO: Zuk uste dezun baiño geiago, Matilde.

MATILDE: Pikuak ez dira Ilbeltzean etortzen, Niko.

NIKO: Nai al-dezu gauza bat, Matilde?

MATILDE: Zer?

NIKO: Jendeari musuan emateko, gaur arratsaldean elkarrekin ibilliko gera.

MATILDE: Jolas polita zuretzat, Niko; baiña ez neretzat. Neskatxok, asko galtzen degu gezurrezko jolasetan.

NIKO: Jendearen kontura parre egingo degu. Atozea arratsaldean Zezili'rekin eta egundoko jostaketa asiko degu elkarrekin.

MATILDE: Ederki eman ere!

NIKO: Zergatik ez? Bostetan ementxe itxoingo dizut. (Bijoaz kanpora.) (Eresia gora ta bera...)

IZTUNAK: Joan ziran, bai, neskatxok. Besterik nai al-zuan, ba, Matilde'k?... (Niko agertzen da berriro alde guzietara begiaa...)

        Etziran joan, baiña, bost-bostetan... Ordu laurdentxo bat mutilla zai euki ta gero, noski... (Neska biak azaltzen dira, ta Niro'rekin izketa ixillean izkutatuko dira alde batera... Soiñua berriro bizi...)

        Ta... jolasean asi zana, benetan bukatu zan andik sei illabetera. (Soiñua luze... Bitartean Matilde andregai-soiñekoz edo buruko agergarrien batekin jantzi bezate... Eztai-soiñua entzun bedi eliz-barruan...)

7.— LENGOAK, NIKO GABE

        Elizako eztai-Meza bukatu-ondoren, Zezili'k txokora deitu Matilde, ta galdetzen dio: (Orain agertu bitez antzokian biak.)

ZEZILI: Zorioneko al-aiz, Matilde?

MATILDE: Nola ez, Zezili?

ZEZILI: Pozten naun. Eta gauzatxo bat jakin nai niken...

MATILDE: Ze gauzatxo, Zezili?

ZEZILI: Niko'rekin lenbiziko aldiz itzegin genduanean, gogoratuko aiz, nola esan ionan, norbaitek berriketan jardun zuala bioi buruz.

MATILDE: A, bai!... Asmaketa polita!

ZEZILI: Nola asmaketa?... Gezurra al-unan, ba?

MATILDE: Gezurra... gezurra... Amua nolabait bota bear nitxionan Niko'ri-ta...

ZEZILI: Eta bete-betean arrapatu unan arraia, Matilde!

MATILDE: Zertarako asi nintzala uste unan, ba?

ZEZILI: Orra bertan itxura gabeko trastea! (Eresia bizi-bizi...)

IZTUNAK: Ta lagun biak parre-algara batean joan ziran, gertu zegoen eztai-bazkaritarako ostatura. (Parre-algarak entzungo dira... Gero soiñua indarrean bukatu.)

        Entzun dezue, jaun-andreok, Amillaitz'en GAZTE-AIZEAK! Jarrai-taldeko antzezlariak, teatrogilleak eman dizuete saio au.

        Matilde, (antzezlariaren izena)...

        Zezili (izena)...

        Niko (izena)...

        Iztuna (izena)...

        Soiñu ta zaratak...

        Eta eztegu emendik aldegin nai zuei auxe gogorazi gabe: Anka okerrak eta errenak sendatzeko, ezta berna-ezurrean makilkada bat artzea bezelakorik. Sendagaillu miresgarria, sendagaillu azkarra, utsegiten ez duan erremeioa... MAKILIXKA!... Eskatu botika guzietan. Makilkada bat berna ezur-ezurrean... Makilla utsean emango dizue.

        Gu gera!... Atzerreka'ko Foil Bergé!... Mundu osoan ezaguna! Zer dira gure aldean Paris'ko Lido ta Newyork'o Metropol?... Utsa, ezer ez!... Gu gera... Atzerreka'ko Foil Bergé.

(Soiñua indartu...
Ba-dijoa Iztuna ta berriro or dator Kati.)

8.— KATI; GERO IGON ETA EZTAITARRAK

KATI: Entzun dezue... Jarrai taldeko antzezlariak esanda, GAZTE-AIZEAK. Emen E.A.K. 20, ARGIBIDE irratia...

IGON: (Laisterka mikrosoiñura etorrita Kati'ren atzetik, lepoa luzatuta, onela esango du:) Lixiba jotzeko... okerrena, OMO!... Zapiak ikatz biurtzen ditu istan batean... SUTIL!... zikintzaille ixil!

KATI: Zuekin, ARGIBIDE irratia... (Soiñua, nolanaikoa tarterako...)

IGON: Biotz alai guzien irratia!

KATI: Gogo lanpetu guzien aringarri!

IGON: Ta neska-mutillen eztaiak aitatu-berri geran ezkero, urra dezagun aidea, eztai-soiñu berriz... Kanta berriak euskeraz!

KATI: Entzun!... IRU ALABA!... rumba aidea...

IGON: Rumba aidea... Aprika-aldeko soiñu-aide beroa!

KATI: Soiñu-joille... (izen-abizenak).

IGON: Abeslari... (izen-abizenak).

KATI: «IRU ALABA» aidean!... (Asi rumba...)

IGON: Orain ez dizut barkatuko, Kati. Nerekin dantzatu bearko dezu rumba au. (Eztaitarrak atze-aldean dantzan agertuko dira...).

KATI: Itxoizu pixka bat... Emakumeen leporako apaingarririk egokiena...

IGON: Arkakoxo-tantoak!... Ia oraintxe, Kati!... (Besotik eldu ta badarama dantzara nexka.)

9.— KATI TA ICON

        (Doiñua bukatzerakoan, eztulka norbait. Igon, nexka utzita mikrosoiñura dijoa lasterka:)

IGON: Eztula ta eztula, norbaitek ba-dula... (Eju! ta eju!...)

KATI: (Mutillaren ondora joana:) Eztula kentzeko biderik zuzenena...

IGON: Lepoa ebakitzea!... Ritx eta kito!... (Eskuz, lepoa ebakitzeko kiñua egingo du.) Ori da sendagaillurik onena!... Senda-etxetan agintzen duten sendagaia!

(Doiñua indartu ta ixillagotu...)

IGON: Kati, ez al-dezu ametsik egiten?

KATI: Bizitza, estuegia daramagu amets egiteko.

IGON: Neri ari zait, ba, amets bat gabero-gabero, itzul-inguruka buruan.

KATI: Nolako ametsa?

IGON: Pozezko ametsa, Kati... Zaude, zaude!... Izar bat agertzen zait oso goi... Ba-nago ta ba-nago... ta izarrak dei egiten didala iruditzen zait... Ontan, laiño biurtzen naiz eta aize bizi batek bultzata, ba-noa gora ta gora... ta izarra gorago... Alako batean, eskua luzatu ta izarraren jabe egitera noala... ametsa bertan bera galtzen zait...

KATI: Amets bitxia orixe!... Ta izarrak zeren antza du, Igon?

IGON: (Besoa nexkaren lepa-gaiñetik jartzen duala:) Eztakit, ba; baiña oso oker ezpanago, izarra besartean det oraintxe.

KATI: (Mutillaren besoetatik lepoa askatuaz:) Igon, nungoa zera?

IGON: Amets errikoa, Kati; ta bizitzari, bere ederra eskatzeko egarria det biotzean.

KATI: Eztezu euskal-mutillen antz aundirik.

IGON: Zer, ba?

KATI: Euskal-mutillak ez dutelako neskatxentzat orrelako itzik... Ardoa ta tripa-festarik ba-da, an dituzu gure mutillak; baiña emakume

bati itz samurrak esateko, eztago alako traketsik.

IGON: Orrenbesteraiño?

KATI: Gutxitxo esan det oraindik... Ezagutu nuan mutil bat... Bere andragaiari esaten zizkion itz gozoenak auek oi-ziran: «oraintxe tripakiak jango nituzke, ba!...» Kaiku zarra, alakoa! Ori da nexka bat urtutzeko bidea!

IGON: Nexkari malko gozoak aterako zizkion, noski?

KATI: Ba-dira areagoak, Igon. Ba al-dakizu erri batean neskak nola loxinkatzen dituzten?... Itz gozo auek esanda: «Ederra aiz, txarri ori!»

IGON: Ta erri ortan ba al-da ezkontzen dan neskatxik?

KATI: Ez mutil kankaillu oiek merezita, baiña ba-dakizu... Jainkoak ipiñitako legea dala-ta, ezkondu egin bear, ala ta guziz ere... Ta kontu neskatxen bat mutil erdaldunekin ezkontzen ba-da!... An ditu guziak gaizki esaka... Zer egingo dute, ba, euskal-mutillak alako trauskillo jartzen ba-zaizkie neskatxei?

IGON: Erdaldunen bat begiz jota al-dezu, Kati?

KATI: Merezi bai, beintzat, ardoarekin ezkonduta bizi diran ainbeste mutil kaikuk!

IGON: Ene bada ta!... Gure jardunean, olerki-ordua iritxi zaigu...

Asi gaitezen lan ontan ere, Kati... Ikusiko dezu nolako bertso goxoak ditudan gaur zuri botatzeko!

KATI: Ez gero tripakirik aitatu!

IGON: Biotza xaltxan eskeiñiko dizut. (Laisterka mikrosoiñura dijoa... Nexka ere ondora dijoakio...)

        —Emen ARGIBIDE irratia!... Biotz maitale guzien laguntzaille!...

KATI: Zuekin, gure olerki-ordua!

IGON: Bertso-saioa! (Soiñua aldatu... gora ta bera...)

        (Kati'ri belarrira:) Asi zaite zu lenbizikoarekin... (Papelak aukeratzen ari da...)

KATI: Entzun lenbizi...

IGON: Amillaitz'en «ARGATIK»! (Soiñua azpitik gozo...)

KATI: «ARGATIK!»...

                Eguzkitara zabaldutako zapi urdin zan zerua,

                Izarraiz'tik Ernio'ra;

                argia, urrezko ogean, etzatera zijoan

                Keixeta-aldera.

                Argatik alkar maite izan gendun

                iñular-girora.

                Eguzkia, odol zan, arrats-malkoetan;

                laiñoak gorri ziran, argi-zotiñetan.

                Argatik gure biotzak

                lenengo miña

                izan zuten egun artan.

                Zerua, auts-kolore, ego-aldetik;

                argia zikin zetorren, zeru-sapaitik.

                Argatik gure ametsak,

                lausotzen asi ziran

                atsalde artatik.

                Zerua goibel, aizea nasi;

                argia, ekaitz-bildur,

                joan zan igesi.

                Argatik gure maite-usteak,

                (zorion-azi),

                gau aretan ziran ausi. (Soiñua indartu ta xotildu...)

IGON: Kati, zer dira malko oiek?... Bertso illunegiak aukeratu dituzu, izan ere. Pozezkoak bear ditugu, pozezkoak!

KATI: Barruak lagundu bear du orretan ere, Igon.

IGON: Eta nere barrua, argitan dago zure ondoan.

KATI: Entzun orain... Amillaitz'en «IRRISTAN»!

IGON: «IRRISTAN»!...

                Biok giñoazela, besotik bidean,

                begiak urdiñean;

                sagar ustel batean

                irrist egin niñan;

                ta nerekin ankaz gora

                zalapartan,

                laster intzanan lurrean.

                uste gabeko laztan aretan,

                izarrak nastu zitzaizkigunan

                oiñetan!

KATI: Ai, zoroko! Nork asmatu dik ori?

IGON: Biotza nik bezela zuan batek... Ia bota urrengoa!

(Soiñua illun eta geldia orain...)

KATI: «EZTEK ATZOKOA»...

                Bart nere gelan sartu intzanean,

                negarrez billa nindukan.

                Ire arpegi maiteak, izu-ikara,

                ildakoen itxura artu zikan.

                Baiña, exeri adi... Eztek atzokoa

                nere malkoa.

                Ik eztakik, maitea,

                zein leize sakona dan nere gogoa;

                Etzaidak galdetu. Ailperrik uke.

                Eztik iñork galdetzen,

                zenbat ur-tanta ditun itxasoak.

                Alperrik dek, izarrak zenbat diran

                kontatzen astea.

                Beti zegok, zeru beltzean, arutzago...

                beste bat gordea!

IGON: Baiña, Kati!... Berriz ere, negarrari eman diozu!... Zabalduiozu atea pozari!... (Soiñua jolasti ta pozgarri...)

KATI: Bijoa ondoren, Amillaitz'en «DEIA»!

IGON: «DEIA»!...

                Lendik zetorrenan deia:

KATI: Aizak, i!...

IGON: Burua liburutan nastua niñan.

        Aren otsa kezketan galdu unan.

        —Urrutitik berriro:

KATI: Aizak, iii!...

IGON: Etxean opor-aldiak poza zerionan.

        Udaldia, itxasoa, mendia nizkiñan.

        —Berriro urbillago:

KATI: Emen ni!!!

IGON: Ta agertu intzanan!!!

(Soiñua pozez lertzen gora ta bera...)

        Kati!... Konturatzen al-aiz?... Biok, i ta to ari gaitun!... Eta gero esango diñate, i ta to aritzea, ijito-izketa dala!... I'ka ere, gozo itzegin ziteken, bai!

KATI: Ala dek, Igon!... Baiña oraindik ez diat nere beazun guzia ustu. (Soiñua geldiro ta itun berriz...)

IGON: Ustu lenbailen barruko illuna, ta eman leku argiari...

KATI: Zer ederragorik, al ba-nu?...

IGON: Irratentzuleok, KATI, gure izlari yayoak...

KATI: Bere naigabea ustuko dizue, Amillaitz-n ILLUNBARRA esanaz:

IGON: «ILLUNABARRA!»

KATI:

                Etzekiat zer duan illunabarrak...

                Ezkuturen bat gordea ba-dik,

                laiño gorrixken arrebak.

                Atsaldearen negarra!...

                Zerua, auspez dagon katillu-barrua,

                argi-intziritan zijoak galdua.

                Ta ni, aren aurrean, laiño-lits bat nauk,

                        beltzean urtua.

                        Utziok arratsari estaltzen mundua!

                        Biotzak negar egiteko,

                        naiago dik ezkutua!

(Soiñua indartu ta xotildu...)

IGON: Ta orain, biotz-arantzak aizatzeko, esan dezagun biok beste au.

KATI: Ia ikusi?... Zuekin orain, IGON, iztun bikaiña...

IGON: Ta KATI, eguzki egiña! (Soiñua ameslari...)

KATI: Entzun... «AIN URRUTI TA AIN URBIL»...

IGON:

                Au izan den gure gurpil.

                Iru urte dizkiñagu, alkarren albo lanean.

KATI:

                Nik ire gose biotzean.

                Ik, nere egarri ixillean.

IGON:

                Begiratu niñan bildurrez beingoan.

                Ik, bestera begiratu unan.

KATI:

                Begiratu idakan beste bein bildurrez.

                Nik, jetxi nizkian begiak samiñez.

IGON:

                Ain urruti ta ain urbil!

KATI:

                Iru urte onen ixil!

IGON:

                Asperen bat nik.

KATI:

                Ik: gaixo al-ago?

IGON:

                Burua astun diñat. Ez diñat geiago.

KATI:

                Itzegin nai uan; baiña sorgin batek

                alda zian ire itza:

IGON:

                Aidean laiñoak zeuden.

KATI:

                Ain urruti ta a!n urbi!.

IGON:

                Orrek din gure biotza il!!

(Soiñua indartu ta pozera aldatu...)

KATI: Igon... oraintxe sendatu nazu.

IGON: Zabal dezagun poza aidean zear, Kati.

KATI: Gaur da gure biotzen eguna.

IGON: Betoz estai-soiñuak! Bijoa illuna! (Soiñua pizkor eta ezti... azpitik lagunduaz...)

KATI: Entzun orain:...

IGON: «AMESTI!»

KATI: «AMESTI!»

IGON:

                Laiño gorrixka baten / nai zinduzket atxi,

                ta izarrik gorenean / izkuta zu, Kati;

                an neretzat bakarrik / zaitzadan amesti;

                ene jostaillu zeran / biotzeko antsi.

KATI:

                Zure biotz-lapurren / bildurrikan gabe;

                kate gozoz lotuak, / alkarren mirabe;

                biotzak eztaietan, / maitezko bi labe;

                antxe argitan biok / gindezke poz-jabe.

IGON:

                Zeruko Jauna bedi / gure poz-ikusle.

KATI:

                Ez beza iñork zeleta / gure maite-zale.

IGON:

                Ez iñoren bekaitzak / jan gure logale.

KATI:

                Ixil-ixillik biok...

IGON:

                Amesti!...

KATI:

                Maitale!!!...

(Soiñua indarrean...
Papelak artu ta aidera botatzen dituzte.)

IGON:

                Nastu bitez aidean!

KATI:

                Gure biotzak bezela!!!

Antzoiala bera.

AZKENA

Donostian, 1963'go Ilbeltzak 17