86.

Basoko auzi okerra

                        (J.A. Uriarte, Poesia bascongada, 24)

Bein batian

basotar askoren artian

egin zan mendi baten batzar andija.

Imiñi bere, erabagija,

ez egiteko iñori gatxik,

lapurreta, ez beste kalterik.

Onetan zirian aurrerenak

gaizkilletariko andijenak,

katamotz eta basaurdia,

eta otso gaizto lotsabagia.

Batu bere zirian azerija,

ogigaztai ta basakatu erpekarija,

kata mielga eta Mixua

eta kata-epel otatua.

Alkarren irudikuak:

lapur, eralla ta asmo gaiztokuak.

Deitu zituezan batzarrera

an egin zan legia entzutera

Basauntz bildurti eta idija,

ardi, mando eta zaldija.

—«Nor izango da gure burua?

Nori emongo deutsagu eskua

kastigetako gaiztakerijak?».

Alan itaunduten eban azerijak.

Burutzat artu eben otsua,

salatzalletzat basakatua,

eta zelatarija

izango zala azerija.

Katamotza gelditu zan ixillik,

basaurdiak ez eban egin txistik.

Imiñi eben auzi-aulkija

eta jarri zan auzi-epallia..

Inguratu zituezan aldamenak

aragizale an egozanak,

onretako otso sotilla

ta izateko irabazijetan partilla.

Mendi ganera juan zan zelatarija

azeri begi argi, mausarija.

—«Idi batek bidetik —diño—...O pekatua!

eruan eban bere burua

gari bedarrera:

beste bagarik juan zan aurrera.

Ardi bat sartu zan soluan:

beste kalterik an egin ez eban,

ezpada jatia muga bedarra,

baña ez gari, ez garagarra.

Zaldija urreratu zan sasira.

Ta basauntza arin iturrira.

Eta gure azerija

eguan ikusten guztija».

Juan zan otsuaren aurrera

ikusi ebana esatera.

Esan eban agintari jaunak:

—«Gaizto orreek ete dira ezagunak?».

—«Bai, bai —diño zelatarijak—:

basauntz, ardi, idi ta zaldijak

izan dira legia ausi dabeenak».

Esan eban otsuak:

—«Datozala gaur ona gaiztuak».

Bialdu zituezan bere gordetzalliak

ezarteko gazkillai katiak.

Eruan zituezan Entzutegira..

Otso Jauna egoken begira

itzalez ta aserrez

arpegi astun, bekoki izurrez.

Azerijak egin eban kontazinua,

basakatuak salaziñua,

bere beriala,

gogor eta sendo onela:

—«Idijak jan dau soluan garija,

zeñegaz egingo zan ogija;

eta au ostiatua

izango zan gero sakramentua.

Pekatu au ez da parkagarrija,

biar dau kastigu latzgarrija:

jan dabenak garija

emon biar dau bere aragija.

Ardija sartu zan soluan;

an zerbait jaten eguan.

Azerijak ez dau esaten guzurrik,

ez dago beralako testigurik.

Emon biar dau ardijak narrua,

dalako lotsagalduko ta arrua;

bere lana ederragaz astindurik

itxi dau solo guztija mutildurik.

Zaldija ikusi da sasionduan;

onek bere sartu nai eban soluan.

Asko da borondate gaiztua

oni bere kenduteko lepua.

Basauntza iturri batera

juan zan ura edatera.

O gaiztakerija!

Nok emon ete eutsan oni baija?

Nun da basoko penitenzija?

Nun Agintarijarentzat obedienzija?

Eremutar ta buruzalia? burugina;

Gorputzaren eregutzallia?

Ill biar dau onek urka batian

Buruzaliak izan ez gaitian».

Berba egin nai eben katiguak,

bigundu negarrez zeruak.

Baña alperrik

ez jakelako emoten entzuterik.

Otsuak emon eban erabagija:

partildu bedi oneen aragija

zelatari ta biargiñetan,

zuzentasuna izan dedin bazterretan.

Katamotzak ikusi ebanian

Jarririk gaiztakerija Aditzañian,

diño aserrez:

—«Ez dira gaur oneek illak izango, ez,

ganadu on ta obengabiak.

Ez dau onelakorik aginduten legiak.

Ikusijago!

Jakingo da nor dan gogorrago.

Ator ona —diño—, azeri guzurtija.

I az ain on eta bildurtija?

Gari bedar apur bat jatia

bidez, eta aurrera juatia

ain dok pekatu andija?

Parkagatx eta itxusija?

Zetako ardija ik salatu,

dalako bein solo baten sartu

muga bedarra jatera?

Ez dok, ez, salatuko ostera».

Atrapetan dau azerija;

itxiten dau guztiz eratzija.

Bildurrez eguan basakatua;

oin ikaraz otso aulkitua.

Bere gordetzallak erdi illik,

katamotza alan ikusirik.

—«Ondo, ondo —diño basaurdiak—,

Katamotzak daukaz bidiak

guztijok ilteko,

eta oben bagakgaitik begiratuteko.

Lagunduko deutsat nik pozik

ez itxiteko zuetatik bat bizirik.

Billatu dozube testigu gaiztua,

guzurrez estaldu salaziñua;

eta utskerija

egin dozube pekatu andija.

Izanik zuek guztijok lapurrak,

andijagorik ez daukanak lurrak.

Katamotza, il zuk aulkikua;

ori da zure kontukua.

Niretzat beste pistitegija:

justizijak biar dau justizija.

Zan ikustia

katamotzagaz batera basaurdia,

amorruz guztijak puskatuten

eta oben bagakuak zainduten!

O ipuin berariz egiña!

Eta ipuin guztijen erregiña!

Zenbat ete dituzu agertuten!

Zenbati begijak idigiten!

Zenbat azeri lurrian

oin bi baño ez daukezanen artian!

Zenbat basakatu gose,

nai dabeenak ederto ase,

azurretan ezpada mamiñetan

begijak imiñirik diruetan?

Arriak dakije baltzituten,

zurijak barriz arretuten;

eta utskerija

egiten da pekatu andija.

Gero dira ardijak mutilduten,

eta oneek neguan otzak ilten.

Jakitunak diranak

adituko ditue erdi-esanak;

eta berba estalduak

geldituko dira agertuak.