Ipuin 27.a

Zaldi ta astuarena

        Zaldi eder bat, dana apainduba, kate zidarrezkoz, jarleku ugal ta anka-estalkiz urrez bitxituz, arrotuba, ugazaba aberats batena, bidian joiala, ediro eban asto gaixo bat pisubaren pisuz makurtu ta obenduta, atzeti makillada gogorrak emoten eutsazala astazainak. Ikusirik zaldijak ez eutsala bideti beinguan alde egin, ezin ebalako nekatubaren nekatuz, dinue esan eutsala ak oni:

        —Arrituta nago, zelan ostikadaz aseten ez zaitudan, alde egin ez dozulako bazter batera niri bide erdija largateko. Baztertubaz ostian, egon biar zenduban geldi neu igaro artian. Nor nazala deritxazu? Nago nakutsun baxen apainduba, zidar ta urrez bitxituba. Nire egontoki edo kortia garbijago dago gizon askoren etxeetako gela ta etzantegijak baño. Nire ugazabak egiten deutsee agiraka mutil otseinai egunoro garbituten ezpadabe egon biar dodan lekuba ta jan biar dodan garagarra askiaz batera. Ez da autsik topauko nire gorputzian; garbitu ta leundu daruedaz oñak, lepua, ankia, ta zer ez? Nire uliak argi egiten dau: begira zein mardo, gizen ta mamintsuba naguan. Zu, barriz, buruti oñetara edo austuba edo basatuba zagoz: agiri dituzu bizkar azurrak, jostorratz edo eztena dirudije zure berna-azurrak; buruba jaso ezin, belarrijak zauritu ta makaldurik; bideetan nekia ta etxian gosia. Alangua izanik, ez zeustan lotsa geijago gordeko? Lenengua gaiti parketan deutsut; begira beste bein onelangorik egitiaz. Zurturik astua zaldijaren arrotasun ta agirakiaz, joian aurrera erneguka, madarikatuten bere bizitzia. Arik urte batzuk igarota, izan eban astubak ugazaba obago bat, zeñek emon eutsan obeto jaaten ta biar gitxiago eragin, zerbait gizendu ta biar egiteko indartu zedin. Besterik jazo jakon zaldijari: urtiak geiturik, saldu eutsan ugazabak errotari bati, zeñek eragiten eutsan biarra irme, ta emon jaateko gitxi. Alan jausi jakon mardotasuna, laaztu ulia, agertu saiats azurrak, miatu ankia, leena zana ondo igarri ezin zan ereduban. Eguala bein asto axe bera zelaijan bedarra jaten bizkor bizkorrik, dakus ta dazau antxina bere agiraka ito gura izan eban zaldija, dana argaldurik, adore edo aginte gitxigaz, lepuan ekazala zorro eskergaak, buruz beera, basta zantar ta ugal erdi etenakaz gerriraño basaturik, ta esaten deutsa astuak:

        —O zaldi jaun ta aberatsa! Nora ditu berorren antxinako zidar ta urria erijuen tresnaak? Nora da arako buru arrotu ta jasua? Nun da orduko mardotasuna? Zelan desegin dira mamiñ ederrak? Etorkizunai ta lurreko gora-berai begiratubaga, zu, zu izan zinian ni zematu nenduzuna, belauniko jartia edo baztertutia gura zendubana; zu, astindu ziniana ni berba gogorrez lotsatuta largateraño. Orain nago ni emen bedarra jaaten, bizkortuta, neke andi baga neure biarretan.

        Ipuin onek erakusten deutsee andikijai ez gogorto artuten, ez berba garratzik esaten beeragokuai. Aberatsai bigunak izaten preminadunakaz. Goikuak beera jasten ta beekuak goira igoten sarri ikusi da lurrian. Biotzez beeratuten dirianak, edo igongo dabee, edo igonda badagoz, iraungo dabee dagozan goratasunian.

                Zapalduten badozu beeratuba,

                artuko dozu bere lekuba.