61.

Basauntza eta idijak

                        (Ensayo de la Poesia bascongada en algunas Fábulas. 1)

Basauntza sasipian

lotan eguan artian

txakur usainlarijak

eginik zaunka andijak

beinguan dabe esnetan;

arik laster da abijetan

zer ete zan ikustera

ta ola ola esatera:

—«Txakurrak dira urrian,

baña nik arin onian

igesa dot artuko;

ez nabe, ez, atrapauko

oneek, ez eizarijak;

ditudaz begi argijak,

oñak guztiz arinak,

ta eurak aleginak

amorruz egina gaiti

bake gozoz bertati

artuko deutset aurria;

jatorriz dot adoria

oin me ta luzangetan,

beste alde guztietan

banaz bere koldarra

eta bildurti txatxarra».

Oneek esanda dua

abere oin luzekua

baserri-etxe batera

idi-kortan sartzera.

Alan, bada, eizarijak

ta txakur gogait karrijak

duaz ezer baga etxera

makal eta buruz bera.

Zan, bada, ikuskarrija

basauntzagaz idija

alkartsu berba egiten

ta gauza asko esaten.

Idi batek dirauntsa:

—«O, neure basauntza!

Nora zeure buruba

ta adarrez mallatuba

bildur baga dakarzu?

Zek, bada, zakaz zu

gizonen etxeetara?

Zuaz bai basuetara

emendi gesi batian;

mutillak datozanian

bedarra guri emotera,

aska au garbitutera,

nun zara zu sartuko?

Ta nora baztertuko?

Adar luze orreetan

ta emengo bazterretan

ezin zeunke bakia,

ez, ez, basaunz maitia.

Deutsut onez esaten:

ezpazara juaten

laster toki onetati

ez dot nik zu gaiti

zuriko bat emongo;

obeto zara egongo

beesi ta gurbisijetan,

txaraka edo gisatsetan».

—«Ez da orrelangorik

bazagoze ixillik

nigaz emen jazoko;

badakidaz basoko

estura ta arriskubak:

dabilzaz txakur uzubak

zaunkaz nire atzian;

gaur nik zorijonian

topau dot emen lekuba,

bestelan nintzan galduba.

Ez dot toki onetan,

ez bedar ekarletan

bildurraren apurrik;

egongo nas sarturik

emen orbel barruban

ixillik ta ezkutuban.

Gero bijar goxian

jagi ta argi abarrian

urteteko dot asmua;

ez nas orren zorua».

Basauntzak au esaten,

ta orra nun zara baten

dagozan sakatubak

orri eskuz kimatubak.

Alan kortara dua

mutiltzar etxekua;

basauntza laster orbeltzan

zan zana estalduzan.

Orrija emon, ta bertati

mutilla dua kortati;

alan morroe barrijak

bein banaan duaz guztijak

idijak ikustera,

oinpiak garbitutera.

Kortara juan bazirian

urteben arin onian.

Basauntza, txito pozik,

etzunda eguan tokitik

laster da jagiten,

pozak dau zoratuten.

Dino: —«O idi onak!

Ez nabe, ez, gizonak

ediro ni emen;

ez dago, bada, ezeren

bildurrik zer euki,

ederto ederto nago ni».

Idijak, bada, orduban

dirautsa: —«Ez beinguan

poztu gaur larregi,

daukaz bai eun begi

etxe onen jaubiak.

Gu bere beriak

gaitu, ta etorten

bada gaur gu ikusten

ai zure galduba!

Ez deutsu, ez, artua

emongo, ez orrija;

gaur zure odol gorrija

emen da erijongo,

ez da zuretzat egongo

errukiren apurrik,

zaitugu ikusiko illik».

Au eutsan esaten,

aurrez adierazoten

idijak basauntzari.

Baña onek bestiari

ez gura eutsan sinistu,

berian bai tematu.

Orra nun etxe-jaubia

bei ta idien zalia

kortara juaken

ze barri dan ikusten;

basauntz gaixua

orbelpera dua

bildurrez beterik,

arnasa ezin arturik.

Ugazaba etxekuak

eta eun begikuak

askia dau ikusten,

ta aserrez esaten:

—«Dago aska au loiturik,

amaraunez beterik;

nire mutil nagijak,

alpertzar lotijak

ez dabe begirik,

ez eta ardurarik.

Idijak txito argaldu

ta aragiz zimeldu

jataz aspaldijan;

ez dot, ez, neure aldijan

itaska eta toki

au alan nik ikusi».

Artutendau itxuskija

iminteko ondo garbija

kortako abe artia,

gustija zan erastia

autsa eta amarauna.

Alan, bada, etxe-jauna

dabil ler egiten;

baña alango baten

dakusaz adarrak;

an dira diadarrak:

—«Mutillak, aurra arin,

baago emen zeregin».

Bajuakoz kortara

ots eta diadarretara.

Basaunz orbelduba,

ikaraz obenduba,

dakuse jagiezinik,

alborunz etzinik.

Mutillak bere bertatik

jasota orbeltzatik

dabee amarretan,

ta imini kateetan.

Alan, errukibagarik,

isten dabe illik.

Oin luze arindunak

eta eun begi dunak

zer dabe erakusten?

Nok ez dau igarten!

Etxeko nagusijak

ditu begi argijak.

Basauntza arriskuban

ze buruk sartu eban?

Jangoikuaren begijetan

ez da ezer ezkutetan.

Beti gomuta gaitian

daukagula urrian.