65.

Baso ta etxeko sagubak

                        (Ensayo de la Poesia bascongada en algunas Fábulas. 5)

Sagu bi zelai baten

egozan gauzaak esaten.

Bata zan basokua,

bestia etxekua.

Dirautsa ak oneri:

—«Gura dozu etorri

neure lagun izatera,

toki bat eukitera?».

Dirautsa etxekuak,

sabel gaistokuak:

—«Baña emen mendijetan,

zelai ta ibarretan

zer dogu guk jango?

Ez deustazu emongo

gozo dan gauzarik,

ez koipe, ez eztirik».

Barriz basokuak

daukaz eregubak

etxekuari egiteko:

—«Nor nai baño obeto

bizi da gaur lurrian?

Ez dot orain artian

izan nik bildurrik,

ikara, ez izurik.

Nabil, bai, basuan

atsegin osuan,

ez dot, ez, arerijorik,

ez lo galduterik».

—«Guazan —dino etxekuak—,

jaaki basokuak

zer dirian ikustera

ta agiñak ezartera».

Maija zan an ipini

eta zer ez zan ikusi?

Sagar eta urrak,

mispilla ta intxaurrak,

okaran asko, madari,

eta sabel gosiari

emon al guztija.

—«O bazkari andija!

—dirautsa etxekuak—,

janari ez gozuak,

argal eta otzak,

likiñ eta motzak

ipini dituzu:

besterik ez dozu?

O neure anaija!

Zuri etxe-maija

jatort emotia

ta eskertsu izatia.

Erdu gaur neure etxera

pozez ikustera

andiki janarijak,

aberats, ugarijak,

ezti ta koipia,

urdai ta gaztaia.

Ase zaitez emen,

ez dozu, ez, jan len

onlango jaakirik,

ez ain bizkorgarririk.

Mustur koipetubak,

bizaar miazkaubak.

Au da bai bazkarija!

Arto eta garija

dagoz ganbaretan;

nabil bazterretan

ekusten zer dagoan,

nai badot gero joan

astiro lotara,

oe bigunetara».

Alan etxe sagubak,

laban barritxubak.

Onik onenian

usten ezebenian

jatorke katuba

dana atzamartuba.

Etxekua iges dua,

zurturik basokua;

arkitu ezin zulorik,

dabill larriturik

txilijoz gaixua,

bildurrez igarua.

Katu bizartsubak

ta oin arinekuak

an deutsa esesten,

ozta dau igesten.

—«Lagun zoratuba,

donga azartuba,

emen zara bizi?

Guzurtzarrak niri?

Zagoz, bai, zu emen,

banua len bait len

ni neure basora

bizi bakezkora».

Alan deutsa esaten

ta agurra egiten

etxe sagubari.

Onek gero basokuari:

—«Egon zaite, arren,

oraindino emen,

ditut nik zainduko

ta ondo gordeko

gelako atiak,

bere sarbidiak.

Zergaitik iges ez

—dirautsa aserrez—,

dozu gaur beinguan?

Zegaiti lapikuan

zara geratu zu?

Zelan ez dakizu

igesa artuten,

buruba gordeten?».

Basotar gaixuak

dino: —« Zein gozuak

zure etxe jaakijak!

Bazkari, aparijak,

guztija arriskuba,

bildur ta izuba».

Egozan onetan,

orra nun an bertan

agur egitian

otsa dan atian.

Andra giltzeria

janen batzallia

gelan dan sartuten,

dituban ikusten

sagubak baturik.

Dana aserraturik,

nai ditu zapaldu

ta ostikoka galdu.

Ozta dabee igesten.

Asten da esaten

basoko saguba:

—«Ez naukak artuba,

emen ni ostera

eztija jaatera.

O, adiskidia,

lagun saltzallia!

Au da zure jana?

Ai, mendi laztana!

O, zelai maitia!

Zubena bakia.

Ez dozube katurik,

ez giltzen soñurik.

Zagoz zu koipetan,

ta ni basuetan».

Bijotza kezkaturik

ta arriskuz beterik

daguan atsegiña

guztiz da samiña.

                        (Peru Abarka, eskuizkribua, 46. or.)

Sagu bi zelai baten

egozan gauzak esaten.

Bata zan basokua,

bestia etxekua.

Dirautsa ak oni:

—«Gurozu neugaz etorri?».

—«Bai, ordu onian,

adiskide usainian.

Baña emen kanpuetan,

zelai-basuetan,

zer dogu guk jango?

Ezdeustazu emongo

ona dan gauzarik,

Ez koipe, ez eztirik».

Basoko sagubak

daukaz palagubak

etxekuari esateko:

—«Ni baño nor obeto

bizi da lurrian?

Ez dot neure bizian

izan nik bildurrik,

ez, ez katigurik.

Nago neure basuan

atseren osuan.

Ez dot arerijorik:

ezta galdu lorik».

Darraiko etxekua

basoko jatekua

ikusteko guriaz

jan barri gosiaz.

Maija imini zan.

Zer ikusi etzan?

Bazkari ugarija,

eder ta garbija.

Sagar eta urrak,

mispilla ta intxaurrak,

okaran ta madari,

Eta sabel gaixuari

emon al guztia.

O bazkari andija!».

Dirautsa etxekuak:

—«Jaaki ikustekuak;

Niretzat, baña, otzak.

Argalak eta motzak.

O neure anaija!

Zuri neure maija

jatort emotia,

ta eskertsu izatia».

Darua, bada, etxera

eta emen emotera

andiki janarijak,

aberats ta ugarijak.

Koipia eta eztija,

gaztae ta urdaija.

—«Ase zaite emen,

eztozu alan jan len.

Eztago basuan,

ez zuben kobauan

onlango aparirik.

Musturrak koipeturik,

bizarrak miazketan,

eztarria garbietan.

Auxe bai bazkaria!

Arto eta garija

jan ala ganbaretan;

gabaz oramaijetan

ikusten zer daguan.

Ta gura bogu juan

geroago lotara,

oe utsetara.

Eztago, ez, itxirik

guretzat maratillarik.

Ate inzirrikatuba

da bide adjutuba».

Oneek zituban esaten,

goi ta be erabilten,

etxeko sagubak.

Ta orra nun katubak

deutseen jarraituten

ta atzamarrak ezarten.

Etxekuak iges eban,

basokuak ezieban

topau zurkulurik.

Beebillen estuturik

Txillijoka gaixua

Guztija igarua.

Nekez da ezkutetan

tresna zuluetan.

Dirautsa lagunari:

—«Zetako nakartzu ni

leku oneetara?

Nua neure etxera;

egon zaite zu emen

bizarrak koipetuten».

—«Ez —dino etxekuak,

geitubaz eregubak—,

zagoz aldi baten

oraindino, bai arren.

Dakit katuben barri,

iges dodalako sarri.

Egon zaite jaten zu;

Ni izango natxatzu

ateen jaolia

Ta katu begiralia».

Alan jardunakaz,

ta berba labanakaz

sagutxu basokua

barriro badua

billetan jaakija,

eta zelatarija

beragaz batera.

Baña juake atera

giltzera andria.

An da esturia.

Lapiko barruban

basokua eguan

guztia sarturik,

sabela beterik.

Nai dau iges egin

baña ezin dau, ez, arin;

oñak koipaturik,

bidiak labandurik

da bildur ta ikara

juan ez dedin ara

etxe-giltzeria:

O ze ikaria!

Dago ezkutuban

lapiko barruban,

ezta azartuten

arnasa artuten.

Bere zorionez

ez juako ara, ez.

Jatorko laguna

Sagu Etxe-jauna

eta onek aserrez,

—«Zegaiti —dino— iges

eztozu beinguan?

Zegaiti lapikuan

zara geratu zu?

Zelan eztakizu

igesa artuten,

buruba gordeten?».

Basotar gaixuak

dino: «Ze gozuak

emengo jaakijak

eta edaarijak.

O adiskidia!

A bai ze goria

dan zure jaana!

Ai baso laztana,

ai kanpo maitia!

Zein zaran obia!

Eztozu, ez, katurik,

ez neska giltzerarik

dator koipe billa:

gitxiarren ni illa

iza-ez naz koipetan

ezta basuetan

onlango arriskurik.

Laguna, niri ez deirik

gejago iños egin».

Ezta au, ez, ipuin

guzurrez asmauba,

bai egijaztuba.

Bijotza kezkaturik

eta arriskuz beterik

daguan atsegiña

ezta zindo-piña.

Baso eta etxe saguak

                        (J.A. Uriarte, Poesia bascongada, 3)

Sagu bi zelai baten

egozan kontubak esaten:

Bata zan basokua,

bestia etxekua.

Esaten deutsa ak oni:

—«Nai dozu zuk etorri

Nire lagun izatera?

Eta leku eder batera?».

Dirautsa sagu etxetijak,

ergel eta burutijak:

—«Baña emen mendijetan,

leza illun barruetan,

zer ete dogu guk jango?

Ez deuztazu, ez, emongo

gozua dan gauzarik,

ez koipe, ez eztirik».

Barriro basokuak

an daukaz palagubak

etxekuari esateko:

—«Nor ni baño obeto

bizi ete da lurrian?

Ez dot nik neure bizijan

izan iñoz bildurrik,

ikara, ez izurik.

Nago neure basuan

bake ta atsegin osuan:

ez daukat arerijorik,

ez dot nik iñoz galdu lorik.

—«Guazan —diño etxekuak—

janari basokuak

zer dirian ikustera

ta agiñak ezartera».

Maija eben imiñi:

zer ez zan an ikusi?

Sagarrak eta urrak,

mispilla ta intxaurrak,

okaran, madari

ta sabel gosiari

emon legijon guztija.

—«Bestelako baskarija!

—dirautsa etxekuak—.

Janari basokuak

argal eta otzak,

likits eta motsak

dakusdaz imiñirik.

Ez daukazu besterik?

O neure anaija!

Zuri etxeko maija

jaot gaur emotia,

ta eskertsu izatia.

Erdu nire etxera

poz pozik ikustera

andiki janarijak,

bero ta ugarijak.

Koipia ta eztija,

gaztaia ta urdaija,

lukainka, zeziña,

guztija fin fiña.

Mosuak koipeturik,

bizarrak eztiturik,

sabela berua.

Au bai jatekua!

Au bai bazkarija!

Arto eta garija

daukadaz ganbaretan:

nabil oramaijetan

ikusten zer daguan:

eta nai badot juan

aseta lotara

oe bigunetara,

nok niri eragotzi?

Onelan bizi naz ni».

Oneek etxe sagubak,

laban ta barritsubak

eutsazan esaten,

goi ta be erausten.

Onik onenian

jaten egozanian

jatorke katuba,

baltz ta bizartsuba.

Etxekuak iges egin,

basokuak larriz ezin

aurkitu zurkulurik:

ebillen larriturik

txillijoz gizajua,

bildurrez igarua.

Gitxik egin eban

atrapau ez ebanian

katu bizartsubak

eta erpetsubak.

Dirautsa basotijak,

koldar ta bildurtijak:

—«Lagun zoratuba,

au dok ire lekuba?

Ago, nai badok emen

bizarrak koipetuten.

Nora nok ekarri?

¡Ai baneusk igarri!».

Au deutsa esaten

ta agur egiten.

Berba egiten dau lagunak,

etxeko sagu jaunak,

ta dirautsa aserrez:

—«Zergaitik iges ez

dozu zuk beinguan?

Zergaitik lapikuan

zara gelditu zu?

Zelan ez dakizu

igesa artuten?

Buruba zainduten?».

Basotar saguak

dirautsa: —«Gozuak

zure janarijak,

koipe ta eztijak!

O adiskidia!

Lagun saltzallia!

Au da zure jana?

Ai mendi laztana!

Zein zarian obia!

O baso neuria!

Ez dago an katurik,

ez giltzen soñurik.

Zagoz zu koipetan,

Ta ni basuetan».

Bijotza kezkaturik

Ta arrizkuz beterik

daguan atsegiña

guztiz da samiña.