73.

Katu eizari basokoa

        (Zortzikoan)

                        (Bizenta Mogel, Ipui Onac, 7)

Antziña erri batean

bizi zan katua,

geldi egon bearrez

guziz gogaitua.

Igesa artu nai du

etxetik basora,

igarotzeko egunak

bere gogo osora.

Dio: —«Zer da, etxekoak!

Emen nik sarturik

egon bear ote det

beldurrez beterik?

Sukaldera banoa

etxe neskameak

nereganatzen ditu

bere aserreak.

Illiti ta berzunak

dizkiz aurtigitzen,

nere bizkar ezurrak

asko minberatzen.

Au da ematen didan

eguneko ogia,

ala artu dezadan

ganbara bidia.

Narabilte etxean

sarri illariaz,

lapurreta guziak

niri egotziaz.

Asmo txatar onekin

beti naute zaitzen,

oramaian okelak

dizkide gordetzen.

Alako baten bada

dia neskamea

beste toki batera;

baña sukaldea

txakur baten pekora

didate largatzen,

utzi nai ez didala

onek urreratzen.

Katuak bear dute

bizi ganbaretan,

billatu janaria

etxe saguetan.

Suak argaltzen ditu

ta guziz makaldu,

ala gure mixotxo

guzia da galdu.

Au da entzuten dedan

soñu betikoa;

gero estaltzen dute

kontuz lapikoa,

arrapa ez dezadan

geli egosia,

ta beren janaritik

ase nik gosia.

Egun pakezko gabe

nor bizi onela?

Ez da neretzat obe

iges bereala

mendira egitea,

zer jan billatzeko,

sabel ain murritua

noiz bait betetzeko?».

Katuak bere asmoa

artu zuen laster,

eizan arrapatzeko

ollagor ta eper,

baso satorrak eta

erbi gaztetxoak,

birigarro, zozoak,

beste txoritxoak.

Basoan artu zuen

leku ezkutua,

ala dago gorderik

gure bizartsua:

kateak egozteko

pizti ta egaztiai,

bidea zabaltzeko

este zimurtuai.

Laster zan bai gizendu

mixotxo gurea,

mendian ez du izaten

etxeko gosea.

Dio: —«Au janaria

samur gozatsua!

Errian bizi dana

da txit zoratua».

Katu eremutarrak

ez du nai belarrik,

ez aran, ez mispilla,

ez baso-sagarrik.

Aragi samurretan

dago koipetua,

baraua dadukala

betiko aztua.

Zebillela onela

pozez zoraturik,

dijoaz eizariak

su-armak arturik.

Laguntzat dituztela

eiza-zaunkariak,

billatu ta iltzeko

eper ta erbiak.

Usaika zebillela

txakur bat lurrean,

beingoan gelditu zan

sasitza aurrean.

Zegoan an padarra

ixill ta gorderik.

Txakurrak nai ez zuen

aldatu tokirik.

Eizariak dirade

ingurura biltzen,

ollagor, eper, edo

erbiak irtetzen

ote zuen sasitik,

sua egiteko,

illik, eskuz artuta

brujakaratzeko.

Uste uste gabean

dakuste katua,

sasipe sakonduan

guzia sartua.

Zeuzkala aldamenean

ezurrak ugari,

zala kaltegillea

zioten igarri.

Amorruz ta erneguz

dute arrapatzen,

lokarri sendoakin

gero gatigatzen,

esaten diotela:

—«Eiza-galtzallea!

Emen galdu bear dek

ire bizitzea».

—«Gizonak, zer egin det?

—diotse katuak—

Ager zakizkidatzu

nere bekatuak.

Baldin zuen laguna

banaiz ni onetan,

zertako ipintzea

gaur ni kateetan?».

Agintaria bada

kaltegiñ andia,

nola zigorperatu

lapurtxo txikia?

Lapur artutzalleak

badira lapurrak,

irentsiko dituzte

mami ta azurrak.

Katua eizan

        (Zortzikuan)

                        (J.A. Uriarte, Poesia bascongada, 23)

Antxiña erri baten

bizi zan katua

geldi egon biarrez

guztiz gogaitua.

Igesa artu nai dau

ixillik basora,

igaroteko egunak

bere gogo osora.

—«Au zer da, etxekuak?

Emen ni sarturik

egon biar ete dot

bildurrez beterik?

Banua eskaratzera

etxeko jentiak

nigan ditube beti

euren aserriak.

Illinti ta bartzunak

deustez jaurtigiten,

nire lepo azurrak

dira minberatzen:

Au da emoten deusten

eguneko ogija;

ta igaro biar dot

ganbaran bizija.

Narabille etxekuak

sarri illarijaz,

lapurreta guztijak

niri ezarrijaz.

Ezer artu ez daidan

beti nabe zaintzen,

oromaijan okelak

ditube sartuten.

Juaten bada nosbait

gure krijadia

beste leku batera,

eskaratz aldia

txakur baten pekora

da beti gelditzen

itxi nai ez deustala

ara urreratzen.

Katuak biar dabe

bizi ganbaretan,

billatu janarija

etxe saguetan.

Suak erkintzen ditu

ta guztiz makaldu.

Alan gure Mixotxu

Dana da argaldu.

Au da entzuten dodan

soñu betikua.

Gero estaltzen dabe

kontuz lapikua;

atrapau ez dagidan

geli egosija,

eta ase onelan

neure gose andija.

Egun bakezko baga

nor bizi onela?

Obatuago dot nik

iges beriala

mendira egitia

zer jan billatzeko,

sabel ain murritua

nosbait betetzeko.

Esan eban legeztxe

egin eban laster,

eizan atrapetako

ollagor ta eper,

baso-kuijak eta

erbi gaztetxuak,

arratoi, satorrak,

eta txoritxuak.

Basuan artu eban

leku ezkutua.

Antxe dago zelatan

gure bizartsua:

erpiak ezarteko

pizti ta egaztijai,

bidia zabaltzeko

este zimurtuai.

Lastertxu zan gizendu

Mixotxu guria,

basuan ez da aurkitzen

etxeko gosia.

—«Au —diño— janarija

samur gozatsua!

Errijan bizi dana

dago zoratua.

Katu eremutarrak

ez dau nai bedarrik,

ez txermen, ez mispilla,

ez baso sagarrik.

Aragi samurretan

dago eztitua.

Barua an aurkitzen da

Betiko aztua.

Ebillela onelan

pozez zoraturik,

datoz ara eiztarijak

txispaz ornidurik.

Ta laguntzat dakarrez

Eiza zaunkarijak,

billatu ta ilteko

eper ta erbijak.

Usainka ebillela

txakur bat lurrian,

beinguan gelditu zan

sasijen aurrian.

An eguan padarra

ixill ta gorderik;

txakurrak ez eban nai

alde egin andik.

Lastertxu eiztarijak

an dira batuten,

ollagor, eper edo

erbijak urteten

ete daben sasitik

sua egiteko,

eskuetan artuta

brujakaratzeko.

Ustez uste bagarik

dakuse katua

sasipe zokonduan

guztija sartua;

eukazala albuetan

azurrak ugari,

zala kaltegillia

eutseen igarri.

Arin, eta itoka

dabiltz bere billa.

Lokarriz estu eta

dauke erdi illa.

Esaten deutseela:

—«Eiza galtzallia!

Emen galdu biar dok

Eure bizitzia».

—«Gizonak, zer egin dot?

—dirautse katuak—

Agertu egidazuez

Neure pekatuak.

Baldin zuen laguna

Banaz ni onetan,

zetako imintia

ni gaur kateetan?».

Agintari bat bada

kaltegin andija,

zelan zigorperatu

lapurtxu txikija?

Lapur artutzalliak

badira lapurrak,

iruntsiko ditue

mamin ta azurrak.

Katu padarra ta eiztariak

                        (J.M. Zabala, Fábulas en dialecto Vizcaino, 20)

Antxina erri baten

bizi zan katua

geldi egon bearrez

guztiz gogaitua.

Igesa artu nai dau

etxetik basora,

igaroten egunak

bere gogo onera.

Diño: —«Zer dok gazteak

emen ni sarturik?

Nik egon bear joat

bildurrez beterik?

Sukaldera najoak?

Neska otsegiñak

neureganatzen jozak

bere aserreak.

»Ilinti ta bartzunak

jeustazak jaurtiten,

neure bizkar-azurra

asko minberatzen.

Au dok emoten jeustan

eguneko ogia,

alan artu jaiadan

sabaira-bidea

»Najarabildek gero

sarri ilariaz,

lapurreta guztiak

niri egotziaz.

Asmu zantar onegaz

najoek zainduten,

oramaian oskolak

jeustezak gordeten.

»Iñox iñox bajoak

gure otsegiña

beste toki batera;

baia sugetea

txakur baten pekora

jeustak ak largatzen,

itxi nai ez jeustala

onek urreratzen.

»Katuak bear joek

bizi ganbaretan,

billatu janaria

etxe saguetan.

Suak argaltzen jozak,

ta guztiz makaldu,

alan geure Mixotxu

guztia dok galdu».

»Au dok nik jantzuadan

betiko leloa;

gero estaltzen joek

kontuz lapikoa,

arrapau ez yaiadan

geli egosia,

ta euren jatekotik

ase nik gosea.

»Egun bakezko baga

nor bizi onelan?

Ez dok enetzat obe

iges berealan

mendira egitea

zer jan billatzeko,

sabel ain muritua

nosbait beteteko?».

Katuak asmu ori

artu eban laster,

eizan arrapetako

ollagor ta eper,

satitzak, satorrak, ta

erbi gaztetxuak,

birigarro, zozoak,

beste txoritxuak.

Basoan artu eban

leku ezkutua;

alan dago gorderik

geure bizartsua

kateak egosteko

pizti ta egaztiai,

bidea zabaltzeko

este tximurtuai.

Laster zan bai gizendu

Mixotxu geurea,

mendian izat'eztau

etxeko gosea.

Diño: —«Au janaria

samur gozotsua!

Errian bizi dana

da, bai, zoratua».

Katu eremutarrak

ez dau nai berarrik,

ez aran, ez mesmeru,

ez baso-sagarrik.

Aragi samurretan

dago koipeturik,

barau txarra daukala

betiko azturik.

Onetan ebilela

pozez zoratuta,

doakoz eiztariak

su-armak artuta;

laguntzat dabezala

eiza-txakur zurrak

billatu ta ilteko

eper ta erbiak.

Usainka dabilela

txakur bat lurrean,

beingoan gelditu da

sasitza aurrean.

Dago geure padarra

an ixil gorderik,

txakurrak gura eztau

alde egin arik.

Eiztariak an dira

inguru batuten,

ollagor, eper edo

erbiak urteten

ete eban sasitik,

sua egiteko,

ilik eskuz artuta

burjakaratzeko.

Ustez uste-bakoan

dakusde katua

sasipe zokondoan

guztia sartua,

eukazala alboan

azurrak ugari.

Zala kaltegillea,

trast, eutsen igarri.

Txistuz, barrez, biraoz

deutse eskuz eusten

ta lokarri zaillakaz

errime lotuten.

Esaten bere deutse:

—«Eiza-galtzallea!

Emen galdu bear dok

ire bizitzea».

—«Gizonak, zer egin dot?

—dirautse katuak—

Agertu 'gidazuez

neure pekatuak.

Baldin zeuen laguna

neu banaz onetan

zetarako nozue

alan kastigetan?».

Agintaria bada

kaltegin andia,

zelan zigorperatu

lapurtxu txikia?

Lapur gaisto artzallak

badira lapurrak,

iruntziko ditue

azur ta mamiñak.