63.

Otsua eta antxumia

                        (Ensayo de la Poesia bascongada en algunas Fábulas. 3)

Aunz bat joian basora

antxumia etxian itxirik,

ondo gorde ta kortaturik

urten ez eijan kanpora.

—«Kontu —dirautsa—, ez urten

neu etorri artian

eta inor bada atian

oles oles egiten,

ez edegi beinguan

lenaz ikusi bagarik

eta ondo azterturik

an nietenaguan».

Zelata eguan otsua

esan eutsana entzuten;

baña gosiak estututen

eban irme gaistua.

—«Antxumiaren aragija

niretzat da samurra,

baña biar da guzurra

neuretuteko giberrija».

Eldu jakon, bada, atera

aunz-amaren illetiaz,

dei egin ta ateriaz

eruateko autzera.

Antxumiak dauka goguan

bere amaren esana,

amorez esan eutsana

basora jakon orduban.

Ate inzirrikatuti

daruaz bere begijak;

darakutsa argijak

barruko ate osteti

zala bere arerijua,

ez bere ama maitia:

—«O otso traidoria!

Zein asan bai gaistua!».

Alan dirautsa otsuari

leku ondo gordeti.

Eta zer gero beti

esan biar jako gaztiari?

Moralidad

Ondo artu goguan

zar onen konsejubak,

ez euki, ez, aztubak

esturako orduban.

Otsoa ta antxumea

                        (Bizenta Mogel, Ipui Onac, 2)

Aunz bat zijoan basora

antxumea etxean itxirik,

okulluban ondo gorderik

irten ez zezan kanpora.

—«Kontu —diotsa— ez irten,

biurtu nadin artean:

eta iñor bada atean,

oles, oles egiten,

ez idiki beingoan:

zaude iratzarririk,

ta begiak idikirik,

ni an ote nagoan».

Zelata dago otsoa

esan ziona aditzen,

baña goseak estutzen

zuen agitz gaiztoa.

—«Antxume aragia

—dio— da txit samurra;

baña bear da gezurra

neretzeko giberria».

Dijoa ixillik atera

aunz amaren soñuaz,

asmo gaiztoz artuaz

ta onela arrapatzera.

Antxumeak du gogoan

Bere amaren esana

asko maitez emana

basora zan ondoan.

Ala atearen zirritutik

daramazki begiak

ta erakusten dio argiak

zegoan leku ezkututik,

zala bere etsai otsoa,

ez bere ama maitea.

—«O malmutz goseberea!

Zein aizan i gaiztoa!».

Ala gogoz kortatik

Diotsa bere etsaiari.

Eta zer ipuiak gazteari?

Entzun beza bertatik.

Artu bear dira gogoan

zar jakintsuen esanak

kalte artuz eman diranak.

Ez utzi iñoiz alboan.

Aume ondo azia ta otso galtzallea

                        (J.M. Zabala, Fábulas en dialecto Vizcaino, 30)

Auntz bat doa basora

aumetxua itzirik

kortan ondo gorderik

urten ez din kanpora.

—«Biotz —amak—, ez urten

neu biurtu artean.

Iñor bada atean

oles, ao egiten,

ez idigi beingoan.

Ago, gaixo, zuurrik,

ta begiak zabalik

ea ni ete noan.

Zorozten dago otsoa

berbok zeatz entzuten;

eban baia larritzen

jan bearrak gaistoa.

Diño: —«Dok aumekia

gozoa ta samurra:

bear joat guzurra

jateko giberria».

Geldi geldi atera

auntz amaren soñuaz

dator, adi gaistoaz

ortz artean artzera.

Aumeak dau gogoan

amaren esan ona

ondo guraz emona

basorako zanean.

Ta olen idigitik

ak eginik begiak,

darakutso argiak

sasiaren osteitik

otsotzar salobrea.

Eta atzea emonik

dirautsa: —«Ken, ken ortik:

bajazauat tresnea».

Umea gurasoak

Jaunaren bildurrean

azi baleu: ak bertan

igarrita, gaistoak

uxatuko lituke.

Gurasoen errua

izan doa, bestera

umek egin baleike.

        Ipuiñ bera bestera aldatuta

Aume esan-onekoa ta otso gaistoa

Auntz bat bajoian basora

aumea kortan itzirik

txito ondo erakutsirik

ez urteteko kanpora.

—«Laztan —dirautsa— ez urten

neu najatorren artean,

ta norbait badok atean

oles, pitika, egiten

Ez euk idigi beingoan.

Ago, txintx, iratzarririk

ta begiak idigirik

ni an ete najagoan».

Dago zelata otsoa

esan eutsana entzuten;

baia goseak estuten

eban irrime gaistoa.

—«Ai, ai! Aume-aragia

—diño— ze gozo samurra!

Baia bear dok guzurra

neuretzeko giberria».

Doa ixilik atera

auntz amaren soñuagaz

asmu gaistoz artuagaz

onelan arrapetara.

Aume zurrak dau gogoan

amaren esan ain ona

asko gurata emona

basorako zan ondoan.

Ta atearen zirritutik

egiten ditu begiak

nor darakutsan argiak,

eta dakus ezkututik

Arerio tzar otsoa

eta ez ama maitea;

—«O, malmutz goseberea!,

Ta zein azan i gaistoa!».

Alan dirautsa kortatik

aume onek otsoari.

Zer ipuiñak gazteari?

Entzun, entzun berpertatik.

Artu beitekez gogoan

zar jakinen esan onak,

kalte-artuak emonak

t'ez itzi iñox alboan.

Otsua ta aumia

                        (J.A. Uriarte, Poesia bascongada, 2)

Auntz bat joian bein basora

aumia etxian itxirik,

kortan ondo gorderik,

Urten ez eijan kanpora.

—«Kontu —dirautsa—, ez urten

etorri nadin artian;

eta iñor bada atian

oles, oles egiten,

ez ari idigi beinguan.

Zagoz iratzarririk

ta ondo begiraturik

oleska nor ete daguan».

Zelatan dago otsua

esan eutsana entzuten;

baña gosiak estututen

eban sendo gaiztua.

—«Aumiaren aragija

da —diño— guztiz samurra;

baña biar da guzurra

neuretuteko giberrija».

Badua ixillik atera

auntz amaren soñubagaz,

asmo donga au artubagaz

eruateko autzera.

Aumiak dakar gogora

zer esan eutsan bere amak,

amodijo andija eutsanak,

juan zanian basora.

Alan ate inzirrikatutik

zuzentzen ditu begijak:

erakusten deutsa argijak

eguan leku ezkututik

an eguala otsua,

ez bere ama maitia.

—«O malmuts goseberia!

Ez naukak ni or artua!»...

Alantxe ezkututik

zirautsan otsuari.

Zer ipuiñak gaztiari?

Entzun egizu bertatik:

Biar dira goguan artu

zaarren erakutsi onak,

ondo pensauta emonak;

ta ez iñoz eurakaz aztu.