LARREKO EUSKARAZ IKASTEN

I

        Berriki nere maite batek erran dit; zergatik etzinuke euskar-lan bat egin behar, adiarazteko, nola euskaldundu diteken bat; eta zergatik euskaldun berrien artean, euskaldun garbi (jator) gutxi aurkitzen den...

        Erantzun nion; barkatu baiño leenik, elkar adi dezagun garbiaz erran nai duguna: leenik euskararen garbitasuna eztago itzetan bakarrik, baizik eta euskera erabiltzeko eran, euskeraren joskeran, osakeren borobiltzean, aditzaren (berboaren) bereixten eta behar den eran ematen.

        Demagun: euskaldun-berri batekin buruz buru egiten eta galdetu diotala; —mezara?— harek berehala, —ez, entzun dut. Galde bera egin diot, bordari bateri eta hunek, —ez, entzunik nago. —Zein garbiago?— Bordariarena ez ote?

        Euskarak, izkuntza guztiek bezala, bere dituen bideak eta orkoiak baditu; bide horiek, euskaldun garbien artean dagozi; idazti zaharretan ere bai. Oraiko aldi huntan, euskaldun garbi geienak, zaharren artean dagozi, baserritarren eta bordarien artean.

        Orain, lehen bezala, euskara garbia ikasteko, erdara ez dakiten euskaldunekin behar da ikasi, edo erdaraz zerbait jakinik ere, gogoa (pentsamoldea) euskaldun dutenekin.

        Huntaz landara, euskaldun garbi ikasiak dira nagusienak, guri erakasteko. Ez bakarrik itzeginez, baizik eta beren idazti eta irakurgaiaz. Idazti edo liburu horietan, onak baditugu, leenagokoetan eta oraikoetan berdin; berdin mugaz bestealdekoak nola hunaindikoak.

        Guk ezagutzen ditugun garbienak nik uste beste aldekoetan dagozila: mugaz alde huntan, Españia aldean, euskararen erro garbienak euskaldun xaharretan daude. Emakume xahar askoren izenak gogora eldu zaizkit, hekenganik asi bainintzen euskaraz ikasten eta itzegiteko trebatzen.

        Izkuntza guztiak bezala, gurea ere entzuten eta itz-egitez ikasten da; gramatikaz eta irakurtuz xoilik, beinere ezta euskaldun garbiaren joera erdiesten. Entzunez, aurrek ikasten duten bezala asi nintzen ni ere; beharrik banuela leen bai leen ikasteko beharra sendakintzako nere egitekoak betetzeko; euskal herri bateko sendakin egin ninduten, eta nik euskaraz ez jakinki.

        Jakintsun bateri entzunik banakien, arrotz batek nekez laketzen duela herri batean herri hortako izkuntzarik ez dakienean: eta aldiz, herritarren begiko egiten dela baldin ikasten badu.

        Baiño orduan, norbaitek ohartuazi zidan, nere deiturak eta nere sorterriko leku-izenak, erri hartakoak bezala, euskarazkoak direla. Orduan, argitasun handi bat egin zen nere gogoan, argi ta garbi ikusi bainuen, nere izatea euskalduna dela, eta nere arbasoen izkuntza euskara izandu zela.

        Berehala zerbait ikasten asi nintzen, galde-modu zenbeit egiteko bederen. Herri hartan bazen emakume aberats bat, saratarra, eta andere huni Baionatik Eskualduna astekaria bialtzen zioten.

        Ikasia agertu beharrez, edo neri lagundu naiez, astero ematen zidan Eskualduna. Egia errateko, leenbizian guti irakurtzen nuela adigaitza baizitzaidan.

        Baiño ni ere, euskara ikasteko gai nintzela edo aski erne, ikasiago agertzeko andere haren aurrean, egin ahalak egin nituen kazeta hura irakurtzera, eta ikasteko.

        Orduez geroz euskaldun arrontenak, bordariak, nituen irakasletzat artu, eta Baionako Eskualduna ene bidari. Gisa hontan, horren bide ederrez, laster asi nintzan euskararen gozotasunari ohartzen. Jarraikitzen bai nitzaion Eskualdunaren irakurtzeari, arriturik nindagon ikusiz, edozein gaiari buruz nolako erreztasunarekin zerabilaten euskara, ez bakarrik kazetaren idazle nagusienek, baizik herrietako berrielzale guztiek.

        Orai duela 40 eta zenbait urte, nolako jakintsunak (euskara) Eskualdunaren egiletan! Bereziki 3 idazlez oroitzen naiz; Iriart-Urruty, Abaddie, eta Adema, apez-kalonjeak iruak. Orduez geroz iñoiz eta iñon ez dut Abaddie laborariez mintzo zen baño obeki irakurtu. Eskualdunari zenbar zor diotan, ezin dezaket erran.

II

        Euskalerriko beste erri batera aldatu nintzalarik, leenengoan bi urtez egonik, ia orduko trebe nintzen eta arrontean guztiekin asi nintzen euskaraz egiten, non ta orduez geroz izan nituen umeeri euskaraz baizik ez nioten mintzatzen ahal. Nere ume geiena, nik euskaraz ez nakielarik sortuak etzakien euskaraz, eta ondokoek etzakiten erdaraz; zaharrenak bere anaiekin bereala ikasi zuen.

        Horrek adiarazten, umeenganik aisago eta lasterrago, beste izkuntzak bezala, euskara ere ikasten dela.

        Nere umeetarik bat lau edo bortz urtekoa erdal-itzik etzakiekenak, eman zioten pilota batek bote motela zuela, behauzue nola adiarazi zigun: ari zen lurrean bota eta bota eta huntan erran, pilota hau ezta eldu: nork erran dezake euskara garbiagoaz?

        Orduez geroz, errate batera, nere izkuntza bakarra, etxean eta atean euskara izandu zen. Orduko asi nintzaioten euskaldun garbieri ohartzen; garbienak, emakume xaharretan aurkitzen nituen. Zenbat esakera polit bildu nituen orduan; jakina, emakumea ohartu gabe.

        Asia nintzen orduko euskaraz idazten, baiño euskaldun berria nintzela ezagutzen ninduten, euskarazko idazkietan nere gogoa bazkatzen nuelarik ere; Axularren Guero liburua, nik ez dakit zenbat aldiz irakurturik nagon, jakina, beste idazti asko izan ditudala ikasgaitako berdin Españialdekoak nola mugaz haindikoak.

        Erabili ditudan idaztietarik nere irizpideko, euskara garbiena eta mamitsuena derabilatenak, leenengo ogeita amar urtetako Eskualdunaren egileena (Herriaren aitzineko astekaria). Jainkoak daki zenbat urtez, aipatu lan horien mintzoari egon naizen ohartzen arriturik, heken jakinduriari ahoa zabalik!

        Zein politak Elissanburu handiaren ipuin eta olerkiak! Ipuinetan politena Piarres Adame. Gero daude Adema bi anaien olerki ederrak; Daranatz oroiturilariarenak, Saint Pierre, Oxobi, Elisalde Zerbitzari, Diharassarry, Lafitte, Soubelet eta beste askoren irakurgai mamitsuak.

        Ez pentsa gero, mugaz hunaindian ez dugula euskar-idazle onik; huna hemen, Mogel, Lizarraga, Gregorio Arrue, Agirre, Mendiburu, oberenetarik eta azken denboretan, Azkue, Altube, Olabide, Urruzuno, Kirikiño, Orixe, Lauaxeta, Zamarripa, Enbeita, Aranzadi, etc.

        Gai huntarik bukatzeko, ez dut uste ziberotarrez zerbait erran gabe utzi ditekela. Eskualduna astekarian leku berezi bat bazuten (eta Herrian ere dute) beren euskalkiarendako. Gizon erneak eta buru argidunak direnez geroz, bere euskalkiak besteengandik bereixtasun handia badu; Erronkarikoaren eitea dauka eta hunek bezala aberastasuna hitzetan.

        Besteetan erabiltzen ez diren hitz asko baño Ziberoan bizirik euskara eta Erronkarin hil urren. Bizkaiko euskalkian ere bada garbitasuna, eta ziberotarrarekin elkar ikusteko zerbait badu.

        Euskalki guztien gainetik eta euskal idazle guztien buruan Axular handia dugu; eta bere omen handiko Guero liburua da mamitsuena eta aberatsena euskaraz denen aburuz. Erran ditudanetan eta beste asko idaztietan nago nere izpiritua bazkaturik, eta eztakitela noraraiño euskaldundurik.

Larreko