ESKUARA ETA TOKI IZENAK

        Toki izenen etorkiari buruz, euskaldun letradunak aspaldidanik ametsetan eta dostetan ari gara.

        Guti bat jakin orduko, jakintsun antzera jotzeko aski dugu; ustez ta argiki aditzen zaigula euskaritzen erroak bilatzea.

        Gure arbasoek nolaz asmatuak ote zituzten baginaki!

        Leen nik ere, uste nuen, arazo untarik artzea gauza erraza zela. Nik ez dakit zergatik, baño zerbeit ikasiago nere burua edo arazoaren bertze alderdi bati oartuago, orain, alako gogoetak zallago zaizkit.

        Eskuararen eremu edo bazter zallenetarik bat ura zait.

        Toki izen guzien iturriak non dagozin eta arata eltzeko bideak nondik duzkegun baginaki!

        Orduan gindezke gai eskuararen aberastasuna negurtzeko eta aren barneko erraietan barna ilunpetan ez ibiltzeko.

        Arazo untarik astakerik asko darabilgu eta baldin nai badugu zerbeit onik egin, zuurtziari eman gaitezen.

        Ez nuke zuurtziari uko egin nai, baño erratera noana bidezkoa ezpada, aldaratuago ere ibili daiteke.

        Nola nai den, barkatu.

        Emagun bi toki-izen: Akelarre, Otso-lezea.

        Unelako itzen ausnarrian egon ta nere baitan: akerra eta otsoaren itzak bertze orietan badaude, nondik eldu ote dira eta zer ote dute adiarazten?

        Leenik, toki izenentzat abere izenak bitxi zitzaidan eta zait. Toki izenek, leku bereartako zerbeitetik artzen dituzte gaiak, baño zerbeit ek lurrarekin bat egiten dutena.

        Zelaia edo malda den, ordoki edo mendi; gora edo bera, egi edo buru, gaiña edo bekoa, zokoa edo galdurra; urtsu edo arritsu, lepoa edo miaka, axiarte edo arlepo, arrimalla eta, eta...

        Larre edo oiantsu, zara edo soro. Iguzki aldeko edo muspela. Mendi gallurra, mendi buru.

        Tokietan, toki arau, berainez edo berez sortzen diren landare mota etarik eldu da tokiaren izena.

        Guzien buruan toki-izen bakotxak badauka, inguruko bertze bazter guzienganik toki ura berezteko ezagupidea eta muga.

        Tokiek izena artzen duten zerbeit ura ez da igikorra, ez da aldakorra; baizik lurrarekin bat egiten duena, edo bere artan landatua, lekua aldatzen ez dena. Abereak ezpaidira zer orietarik, orgatik ez ditugu toki-izenetan bilatuko.

        Ene irizpide Akelarre itzak, akerraren usañik ez du.

        Una zertako.

        Zugarramurdiarrei entzunik nago, tokiari deitzen Alkelarre, unen urbil dagon auzoari Alkerdi; andik Erratzu aldeko mendi bati Alkazuri.

        Nik baño obeki dakizue alkabelarraren berri; landaren berri asko dakitenek Dactilis Hispanika deitzen oi dutena.

        Gauzak ala direnez gero Alkelarre edo Akelarre lekua, Alkabelarra garai eldu den larrea dukegu.

        Otsolezea itzetik, norbaitek otso aberearen izena ikusi zuen: baño akelarretik akerra bezain urrun dugu untarik otsoarena. Nere begiz ikusia dut gain gaineko leku Otsolezea deitzen diotena, biziki gora, bizkarra.

        Otsolezetik urak bi aldetara doazi: iguzki aldekoak Iratira, iparraldekoak berriz Orreagara.

        Arripil andi bat, ilarrizar gisako arri meta baten ondoan leze zulo bat.

        Ango menditarrei entzuna naiz, otsoa arrapatzeko zuloa edo artea, izanen ote zen leen leze ura; baño ene baitan: emendik ez dugu otsoaren berri.

        Bizkitartean: Otsolezea bezala, itz asko baditugu bazterretan otso aberearekin ikustekorik ez dutenak Otsondo, Otsakar, Otsatieta, Otsa, Otsabide, Otsalde, eta.

        Otsa, itz unek adiarazten ote digu, lur eta zerua elkar ukitzen edo ala iduri duen lekua? Ots, erdaraz l'horizon deitzen dugun marra?

        Baditeke.

        Unela dio Aita Etxalar kaputxinoak, toki izenez mintzo delarik, berriki argitaldu duten gutun andi batean.

        Jainkoa baitan irakurle on ori, agur.

Larreko