TIMMOODE

Amet Arjalus Antiya

I

Iburaahiima ko e oktombur 2018 hewti e Leydi Bask. Sabu muusu reedu o woni ñallal yele ka labutaani Bilba’o. Ɓay o ndikkii, ñawndoowo on inni mo wonndema himo waawi yahude. O toppitii e laawol makko. O seppi, o lummbi keerol ngol Irun. O yaari non haa o hewti Hendaia. Ko ɗon Poliisi fransi on nanngi mo, gay tefoore ɓe nattiti mo haa ka keerol Irun.

      Ko ñannde 25 oktombur mi anndindiri e makko. Mi sikki ko e talaataare, maa alarbaare. Kono ɓay mi lanndike mo, o inni lan : « Mi sikki ko e alkamisaare. » Gila ɗun wonii hitaande meɗen gollidude, mi tawii haqqille makko ɗen no ɓuri ɗe an ɗen deeƴude.

      E on saa’i ko nde wootere e nder yontere nden mi yiidaynoo e kawtital wallitotooɓe feruɓe ɓen. Ngal kawtital, ko mojobere sukaaɓe angisiiɓe fii wallitagol feruɓe ɓen. Hiɓe ligoo fii ɗun ko aldaa e cogenel. Ɓe allaa hay jonnde, ɓe alaa hay huunde si wonaa yulirde ‘WhatsApp’ e taabun leɗɗe ka tannde jonnde Meerii on Irun. Ka binnde taabal, hiɓe yowi lefol no winndii e maggol : ongi etorri errefuxiatuak (« ko saɗi ko tooli wonannde fattinotooɓe ɓen »). Ɗon, hiɓe jaɓɓoree kafe, sokolaa, waajuuji e jullere. Sabu jennteede faamee wonndude e giggol seeɗa no jeyaa ɓure arane neɗɗanke.

      Feruɓe, aray ñanndewoo-ñannde, ɓe aray, ɓe yahay hiɓe jokki jurol e hoore ɗate amen ɗen.

      Ko ɗun si bimmbi kala meɗen wanngotonoo. Meɗen fuɗɗoraynoo e leere jeenayaɓo bimmbi ka gaaru Irun, men jokkiraa non yaarugol ka keerol ndaarugol si men fottay e goɗɗo hatonjinɗo e walliteede. Ko nii mi anndiri Iburaahiima ka gaaru Renfe. Hari himo jooɗii e banhun njanndi, himo fawi bonfohun ka hoore buse. Himo ɓornii mantoo mbuluujo e paɗe guri. Ɓay mi ɓadike mo fii yewtugol mo fii kawtital ngal o jaabiilan : « Merci. » Konngol merci no fira wonnde « awa a jaaraama » no fira kadi « moƴƴii miɗo anndi fii mun. » O inni lan wonnde gila balɗe ɗiɗi himo Irun. Wonndema himo anndi kawtital ngal. Ko addi mo ka gaaru ko fii te’ugol yiite fii talifon makko on. O watti ɗon : « Siɗa faalaa mi wallete, fii yo feruɓe ɓen hoolo ma, a accay min taho mi ɓadoo ɓe, ontuma non araa. »

      Nden ñannde o walli lan men wanngii seeɗa bimmbihun kun.

      Fewndo ka men seppaynoo ka pencen Bidaso’awol, mi lanndii mo : « Ko mo a honto ? » « Gine », o jaabii lan. « Gine Konaakiri ? » « Eyyo Gine Konaakiri. » « Hiɗa mari minñiraaɓe maa mawniraaɓe ? » O taƴi foofaango. O deƴƴi ko juuti si o jaabii, « musiɗɗo, welaa sifaade. »

II

Hinaa mi winndiyankoojo, kono miɗo yiɗi ngal ballondiral konnguɗi. Mi miijanooki winndugol deftere, e kadi jayndeyankoyaagal, hari mi woɗɗitike ɗun gila dumunne. Ko mi bertsolari [ngawlo], ko mi fefindotooɗo yewtere gila duuɓi. Ko mi yuɓɓoowo, fefindoo mabbina, ko mi jantotooɗo yergina. Yontere nden fow miɗo fowtii, ko ka lannoode mayre mi gollata. E talataaje goo miɗo araynoo ka kawtital fii wallitagol.

      Hari mi yewtidii e feruɓe heewuɓe lanndotooɓe kaydi fattordi. Sabu fattinagol ko bee ontigi yewta yeeso poliisiijo o sifoo tuŋaarankaaku makko ngun e fonndo fattinannde nden. Ɗun ko huunde sattunde wonannde feruɗo mo wowtaa. Ko ɗun si miɗo hebulinaynoo ɓe, fii no ɓe tiindora poliisiijo on. Ɓe tafa fillayee maɓɓe on, mi wallaɓe fewnugol heɓa ko ɓe jonna poliisiiɓe ɓen.

      Mi yewtidi e Iburaahiima ka aranun ɓay hari o tabintinii wonndema o ɗaɓɓay kaydi fattordi ka Leydi Bask. Hari ko tenenre bimmbi, e hoore banhun, batte binndi sukaaɓe no haccoo e leɗɗe ɗen. Ɓay mi ñoƴƴii ka teepirkun mi yi’i ko ŋalɗinin-mi, mi yi’i noone no oo woni e yewtirde non : « Musiɗɗo, miɗo Eroppu, kono mi yiɗaano arude Eroppu. »

      Lannde ɗen hari welaa fii, jaabaajiɗin men. Kono hari neɗɗo on no mari pehe no o firtira pirci yewtere, rewrere makko nden no timmi, himo deeƴi, himo feraa. Ko miccaaku mawngu etata faama junndi deƴƴere makko nden. Mi ŋalɗi, wa’i wa si mi jiɓoto seeɗa.

      Si a sifanaama huunde sattirnde nii, e oo noone ɗoo, a jiɓoto ko honno ƴettitirtaa. A jiɓoto si no haani ka ƴettitiraa no ƴettitirɗaa woo. Wonndude e mettekuyee on fow, ko honno ɓannginirtaa ɗii ŋariiji oo fillayee fow. Nde wonnde woɗɗitoɗaa, fii hita ɗi yoolore, kono hara hiɗa felliti.

      Yewtere makko nden jogitii lan, mi haldidi e makko yo men tintidu ɗimmun men yewtida. Iburaahiima jaabii « oke », e ko nii men weldiri, wano innirta Iburaahiima huuwondiral ngal welaa siforaade konnguɗi.

III

Ka aranun, hari hinaa deftere wonndewoo. Hari hinaa fii wallifaaku. Hinaa fii ko janngee sinaa fii poliisiɓe ñallayɓe siifugol salanoo feruɓe kaydi fattordi.

      Kono ñannde goo, wurin mi anndaa ko honɗun hilfi-mi haa mi miijii wonnde koo ko mi fillanaaɗo no haani yawtude keeri noppi an ɗin wonta goɗɗun goo, goɗɗun, hara honɗun? No gasa wano deftere.

      Mi lanndii Iburaahiima, ko o miijii e ɗun o inni : « Oke. »

      Watti men yiiday nde wootere e nder yontere nden. Ka aranun hari ko Irun, nettaali wonti Oñati. Sabu hari fii kaydi fattordi ndin o nattiraama e werde ka saare Oñati. Ko e oto mi yahaynoo. Nde miɗo arta kiikiiɗe mi huɓɓintaa gallol. No anitoo lan yewtereeji Iburaahima ɗin. Miɗo doginnde kono hawa makko kan e pecce ngurndan e caɗeele ɗe o feƴƴini no buɓɓondira ka nder hoore an. Miɗo jiɓii ko honno mi winnditirta ɗun mi winnda e hoore kerbeere ngurndan hara mi muynitaali jom mayre. Ko honno mi winndirta e hoore teddungal, hara hinaa waɗugol kuyley-baylel e hoore muuseendi neɗɗo on.

      Mi fuɗɗii winndude ndee deftere junngo an ngon no diwna. Ngol diwnugol neeɓunoo haa ñannde mi janngunoo nde ka timmoode fii jonnugol nde weeɓitooɓe ɗun no ko e nder lebbi sappo.

      Lebbi sappo fii wurtugol euskara e noone no Iburaaahiima yewtirta non. Sañoodi ɗenngal ngal yiida yaadaa e ngal an ngal. Mi catii. Fii yo an yo a nanu hawa makko kan, fii yo a faamu yewtere giiɗe makko ɗen. Mi etii fii hita mi wonu on siiwoowo haqqille. Hinaa celluka haala kan hittin-mi. Hinaa ko humondiri e fedde dawrugol hitti e an. Ko wonugol hoore mun hewtina on sifoore nde o sifii nden hara nde bortaali.

      Mi etoo mi saña wonndigal hakkunde mon.

      Hakkunde maa e maakko, hakkunde an e makko sabu ndee deftere wonii sommbo mun. Hakkunde an e Iburaahiima. Wonnde men yewta konnguɗi goo e euskara (haala bask), maa e pular. E misal si o innii miñan, miña e euskara ko firi ko « muuseendi » maa lagun miña no firi sehiljo (weldiɗɗo).

IV

E septambur 2019, ñannde deftere nden weeɓitetenoo ka yuliɗe jayndeeji, Iburaahiima henndii ɗerol ka komisariyaa wonnde o saalanaama werde e leydi ndin. Ɗerol gootol e kaydiiri heɓɓitaandii ñeñoodi alkule Arial.

YAMIROORE:

SALANAAMA HAQQEE FATTINAGOL E KALA KIWAL KO JOKKI ƊUN WONANNDE ALAHAJJI IBURAAHIIMA BALDE

Iwɗo Gine.

      Deftere nden yaltude woo balɗe sappo e jowi ɓawto mun men heɓaano feere no men jonnira komiseeri on wootere. E men heɓaano feere no men winndira ɗun woni ka timmoode woni ŋaro sakkitoro.

      Ndee deftere ko winndaande e ɓaawo kaydi.