LIBURU TZARRAK
 

        Asko munduan bezala baziren ama alaba batzuek. Arras pobreak ziren. Egun guziez gaten ziren oihanerat. Alabak erraten dio amari:

        —Hau da bizia. Bethi oihan huntan otsoak bezala eta zertako? Artua izateko janaritzat bakharrik.

        Amak erraten dio:

        —Urus behar huke izatea artua ere; denek ez diten izaten.

        Ama hura eritzen da. Alaba bera gaten zen oihanerat eta bere aferetarat. Bañian ez zezaken aski egin. Miseria gorrian ziren. Margarita zuen izena alabak. Egun batez bazuan oihanerat eta atzematen du brazelet bat. Ekhartzen dio bere amari iyan zer inen duten. Amak erraten dio:

        —Altxatu, jabia atzeman arte.

        Hain beharrian ziren, amak erraten dio duala holako andrearen etxerat. Eta erran diozala iyan emanen dioten sokorri piska bat. Ungi beharretan direla. Ama arras eri duela. Badoha eta erraten dio. Andre hura bera heldu da kusian ikhusterat eta hala bihotza hautsi zaio ikhustean hekien pobretasuna, ematen beitio berrogoi libera. Amak erraten dio Margaritari:

        —Hua berehala karnizeriarat. Salda ungi hartu nahia naun.

        Badoha bainan ama bethi eta gutiago zoan. Andre heldu da berritz ere ikhusterat eta erraten du pena bat baduela. Senharrak ekharri zioela brazelet eder bat eta ez dakiela non, galdu duela. Amak erraten du:

        —Margaita, ekharan fite atzeman huen brazelet eder hura. Andrearena behar din izan.

        Ekhartzen du eta andre hura bozkariatzen da ezagutzearekin harek galdu zuena zela. Ematen diozkate ehun libera erratean milla merezi lituzketela, hala miseria sofritu eta hura han zutelarik eta hura saldu eta izanen zutela bada dirua.

        Ama gaxo hura arras arras flako zen. Andre harek ezagutzen du hil behar duela eta erraten beitio zer griñak dituen bere alaba bakharrik uzteaz erraten dio andre harek ez griñatzeko geihago, hura okupatuko zela hartaz eta ez zuela deusen eskasik izanen.

        Hiltzen da emazteki hura. Egiten dute enterramendu eder bat. Andre harek pagatu zuen. Eta artzen du berehala Margaita bere etxerat. Hañitz maitatu zuen eta ez zuen behin ere uzten ilkitzerat bera. Berekin ilkitzen zuen bethi.

        Banian hala ere in zuen gizongai bat eta arrats guziez ikhusten zuen ixilik. Ganix zuen izena. Liburu tzar saltzaille zen. Nihork ez zuen maite hartako. Ganixek nahiko zuen egon Margaitarekin banian Margaitak ez zuen nahi ikhus zezaten. Egun batez andrea eta jauna arratsaren pasatzerat zoazilarik erraten dio Ganixi datorla eta poliekin izatuko duela bere gelarat. Eta hola iten zuen andrea kanporat gan beharra zenian.

        Zenbeit denboraren buruban gizendua zen. Eta norbeitek ideki nahi ziozkan andreari begiak eta erran zioten esperantzetan zela. Andreak ez du nahi sinetsi. Ekhar arazten du Margaita bere sozietateko jenden aintzinerat eta erraten dio:

        —Behar nazu erran egia bat. Erran naute esperantzetan zarela. Egia da?

        Erraten dio baietz. Eta erran diozala beraz nor duen gizon gaia. Erraten du: Ganix. Andrea penatzen da hanitz eta erraten dio ekhar arazteko. Heldu da eta erraten du ezkont litakela gogotik. Andreak erraten du mintzatuko duela holako apeza, eta horrek erraten duena iña izanen dela. Badoha andrea eta aphezak erraten dio uzteko ezkontzerat banian liburu tzar guziak erretzekotan. Ganixek ematen du itz baietz. Ezkontzen dire eta zenbeit denboraren buruan Margarita erditzen da seme batez. Denak loriatuak ziren. Bañian emagiñak erraten diote:

        —Haur hau gaizkiko izanen duzube. Ohoñ handi bat izanen da eta ebatsiko du aphezen nausiari bere muntra.

        Ez ziren geihago halako bozkariotan. Margaitak erraten du:

        —Eman behar dugu berehala amañotan. Han egonen da zazpi urthe izan arte.

        Gero emanen zuela eskola handi batean, urrun eta hala, apenaz izanen zela ohoñia. Iten dute erran bezala. Ogoi urte izan zituenian, eskribatzen diote Margaitari egortzen diotela bere semea, ebatsi duela aphezpikuari bere muntra pasaietarat zoazilarik bere lagunekin. Ama penatzen da hanitz eta etxeko jaun andreak eta bere aita ere. Amak hala sentitu zuen afrontu hori non eritzen beita eta handik laster hiltzen.

        Aitak erraten dio bere semeari utz dezan bizio tzar hori eta eman dadiela bide onian. Ez du deusik entzun nahi. Erraten dio txikitik duela bizio hori eta haren liburu tzarrak direla kausa. Harek pozoñatu duela haren bizia. Aitak erraten dio duala beraz ez balin badu nahi sendatu. Partitzen da eta ez zen aditzen haren ohoñtza itsusiez bertzerik mintzatzen. Eta in zuen hainbertze non, laster aditu beitzen urkatu zutela. Aita hala tristatu zen non hil beitzen fite. Jaun andre on hek bizi izan ziren bethi urus, zeren onak izatu beitziren beren bizi guzian.

(Marie Louise)