TONTUA
 

        Asko munduan bezala baziren jaun andre batzuek. Bazuten seme bat. Handitu zenian aitak ez zuen ernea atzematen, nahiz eskoletan atxiki zuen. Zer iten du? Erosten du untzi bat. Hartzen du mahistruba eta eskipaia, untzia harriz kargatzen du eta egortzen du semea haren barnean, hura nausi.

        Partitzen da eta badoha urrun urrun. Arribatzen dire arririk ez zen toki batean. Saltzen dute gogotik garasti eta han zabillalarik, gure Jaun Dekosek ikhusten du egun batez elizako athean pasatzean jende guziek tu egiten zutela zerbeiti. Galdetzen du urbiltzean zertako iten duten tu. Erraten diote hil bat dela han eta usteldurik ere nihork ez badu haren zorra pagatzen han egonen dela. Jaun Dekok zer egiten du? Zituen diru guziez pagatzen du gizonaren zorra. Bere eskipaia eta ondokua kolera gorrian ziren zeren diru guziak han enplegatu zituen.

        Heldu zen bere untziarekin gibelerat. Arribatu ziren beren hirirat. Aitak urrundik ezagutu zuen bere semearen untzia eta heldu da haren biderat. Untziko gizonek erraten diote urrundik zer in duen diruaz. Aita ez zen kontent eta egortzen du berritz untzia burdinez kargatu eta. Badohazi eta arribatzen dire noizpeit toki batean eta saltzen du diru hanitzentzat bere burdiña. Hiri hartan zabilalarik ikhusten du plaza batean giristinoak saltzen salbaiez. Baziren zortzi saltzeko. Erosten ditu zortziak. Burdiñaz in zuen diru guzia enpleatu zuen heien erosten.

        Egortzen ditu zazpi beren etxetarat eta gardatzen du neskatxa bat berekin, izena zuena Marie Louise. Arras ederra zen. Badoha etxerat bere untzia, eskipaia eta Marie Louisekin.

        Aita heldu da berritz ere biderat eta erraten diote gizonek Juandekok baino lehenago, zer in duen diruaz. Aita asarre zen gogotik. Ez du nahi geihago eman deusik bere semeari. In dezala nahi duena.

        Bere gizonekin akort iten dute ganen direla Marie Louisen herrirat. Partitzen dire beraz. Jaundekok egiñarazi zuen Marie Louisen portreta emateko untzi gainean. Untzi hartan bazen ondoko bat, mahingua, jelosia handia zuena Jaundekoz eta Marie Louisez. Ez zakien zer in. Egun batez ekar arazten du Jaundeko zubi ganiat behar dioela irakutsi arrain izigarri bat urean. Urbil arazi duenean ungi, botatzen du ureat. Nihor ez zen han, egin zuenean gauza hori.

        Jateko tenorea etorri zenian denek galdia zuten non zen Jaundeko. Nehork ez zakien zer billakatu zen. Mahingua kontent zen pentsatzeaz Marie Louise harentzat izanen zela. Iten diozka maña suerte guziak. Eta Jaundeko artuba izan zen aingeru batez eta pausatua arroka baten gainean eta harat ekhartzen zigoen egun guziez, jateko nezesario zena.

        Arribatzen da noizbeit untzia Marie Louisen hirirat eta Marie Louise erregearen alaba beitzen, mundu guziak ezagutzen zuen eta urrundik aise ezagutu zuten haren potreta.Laster jaun erregek jakindu zuen. Heldu da bere alabaren biderat eta pentsa zer bozkariguak! Ereman arazten ditu gizon guziak bere etxerat erregek eta denak ungi tratatzen.

        Marie Louisek kondatzen dio nola izatu den erosia Jaundekozez eta zein ona izatu den harentzat eta ez dakitela zer billakatu den. Erraten dio ere ondokoak ungi artatu duela eta nahi zuen osoki ondokoak harekin ezkondu. Aitak ere nahi zigoen ezagutu bere ezagutza zeren harek ekarri beitzigoen bere alaba eta ez beitzuen ezagutu Jaundeko.

        Hala tormentatzen zuten Marie Louise non itz eman beitzuen urte bat eta egun bethe eta, Jaundeko ez balin bazen agertzen, ezkonduko zela harekin. Urtea eta egun pasatu ziren eta ez zen Jaundekoren berririk agertu. Ezkontzen dira beraz eta Jaundeko zagoen bethi arroka haren gainean. Itsaso belarrak sortuak zituen bere arropen gainean. Bizarra izigarria zuen. Erraten dio angeruak:

        —Egun ezkontzen da Marie Louise. Nahi zinduke gan hekienganat?

        Erraten dio baietz.

        —Eman behar nauzu zure hitza urte baten buruan izaten duzun haurra Marie Louisekin, erdia neretzat izanen dela.

        Ematen dio promes eta artu eta erematen du Marie Louisen etxeko atherat.

        Aingeru hura zen arima salbatu zuena, elizako athetan zagoena zorrengatik. Galdetzen du karitate piska bat. Marie Louisen aita, hanitz emailea zen. Ematen diote beraz. Galdetzen du orañion iyan ez duten utziko sartzerat, bero dadien su onduan. Erraten diote ezetz, traba iñen duela egun hartan. Baiñan galdetuko dutela nausiari. Badoha eta nausiak erraten du sar arazteko eta emateko hari ere bazkari on bat. Jadaneko ezkondua zen Marie Louise.

        Jaundeko arribatu zenian bazuen mokanes eder bat Marie Louisek emana eta han zabillanean Marie Louise, agertzen zuen harek ikhusteko gisan eta arras ungi ikhusi zuen eta ungi begiratu eta ezagutzen du Jaundeko. Badoha Marie Louise bere aitarenganat eta erraten dio:

        —Aita! Behar nauzu egin atsegin bat.

        —Ba, ba! ahal badut.

        —Ikhusten duzun gizon pobre hori nahi nuke egun gure mahañean ematea.

        Aitak erraten du:

        —Ez ditake. Zikiña eta desgustagarriegia da.

        —Nik garbi nezake eta eman niotzake zure zerbeit arropa berri.

        Aitak erraten dio beraz baietz. Iten du beraz Marie Louisek nahi zuen bezela. Mahañean ematen dute eta Marie Louisek ezagutu zuen bakarrik. Bazkariaren akabantzan erraten diote bertzeri bezala Jaundekori kondatzeko istorio bat. Erraten du baietz, baiñan nahi badute haren istorigoa aditu, behar dituztela athe guziak zerratu eta gako guziak hari eman. Ematen diozkate.

        Hasten da bazutela aita ama batzuek seme bat, ez beitzen ernia hañitz. Egiten dute egorri behar dutela itsasoz itsaso. Untzia kargatzen diote harriz. Ederki saltzen du harri hura eta diru hartaz pagatzen ditu elizako athetan zagoen gizon baten zor handiak.

        Ondokoak ikhusi zuen hori aditu eta galdua zela. Haren biziak egin zuela eta galdetzen zuen erregeri atheko gakoa. Hilki behar zuela. Bañian ez zuen posible ematea. Han egon behar izan zuen bortxaz, bainan ez aiseki.

        Erraten du oraiñion Jaundekok, aitak berritz ere kargatu zioela untzia burdiñez. Ederki saldu zuela burdin hura eta erosi diru harekin zazpi girixtiño eta, irakustean, «errege, zure alaba zortzigarren».

        Jadaneko erregek bazakien bere alabaz istorio hori. Zer iten dute ikhusirik zenien tzarra izatu zen ondokoa? Orga bat fagota plazaren erdian eman eta athorra sufrezko bat eman eta ondoko hura erre zuten plazaren erdian. Jaundeko eta Marie Louise ezkondu ziren eta hañitz urus izan.

        Izan zuten haur bat eta urtea pasatu ondoan ethorri zitzagoen aingeruba haurraren erdiaren billa. Penatzen da hanitz Jaundeko, bañian itzemana beitzuen, erditik egiterat zuan, aingeruak arrastatu zioenian besoa, erraten zigoelarikan:

        —Ikhusten diat hire obedientzia eta uzten deat hire haurra.

        Ungi bizi izan baziren, ungi hil ziren.