NESKATXA GAZTEA MESPRETXATUBA
 

        Asko munduan garen bezala baziren ama bat eta bere alaba. Arras pobreak ziren eta erraten dio alabak plazatu obeko duela zerbeit iteko bere amarentzat. Amak nihondik ez du nahi. Zer billakatuko den hura gabe. Nahiago duela pobre izan harekin ezinez eta aberats bakharrik. Neskatxa gelditzen da.

        Dendarigoan ibiltzen zen eta laster, hor ama eritzen zaio eta laster hiltzen. Neskatxa gaixo harek pena handia zuen eta gaten zen igual lanerat kanporat. Egun batez, etxe batean zelarik heldu da kanpoko norbeit eta erraten diote:

        —Zer! Neskatxa hori hemen duzue lanian? Mundutiar eta behar ez den bat da. Ez duzube behar geihago ekharri lanerat.

        Arratsean ematen diote jornala eta erraten ez dutela geihago haren beharrik izanen. Badoha bertze etxe baterat eta han igual heldu dire jende batzuek eta erraten dute gisa berian:

        —Neskatxa hau duzue lanian? Fingaixtoko neskatxa bat da. Ohoñia ere da eta ez geihago ekhar araz.

        Ematen diote arratsean jornala eta erraten ez dutela geihago haren beharrik. Nihork ez zuen geihago galdetzen eta gosiak zagoen bere etxean. Karitatez eta miserikordiaz hauzoko jende batzuek ereman arazten dute behar gabe lanerat, pena ematen izanez. Eta harat ere badoha norbeit eta erraten du:

        —Arritzen naiz hemen ikhustea neskatxa hori. Deus guti du balio. Nola duzube hemen?

        Erraten diote:

        —Karitatez ekharria, laguntza iteko.

        —Ez ekhar araz geihago. Ohoiña da eta mundutiarra ezin geihago.

        Bere jornala eman eta egortzen dute ez dutela geihago haren beharrikan. Neskatxa gaixo hura miseria handian zen. Jan nahi balin bazuen eskatu behar zuen eta ematen da eske eta mundu guziak hain zuen iguñ non ikhusten zutenian tu iten zioten.

        Heldu da biaia batetik untzitako mahistru bat. Bere lagunekin libertitzen ari zelarik neskatxa harek galdetzen dio karitatea. Bere lagunek erran eta neska txar bat zela eta iteko tu, egiten du bertzek bezala.

        Gure mahistruba badoha biaietan eta artua da tenpesta izigarri batez, galerna eta uria jauts ahala hari da. Ikharan zaozin guziak. Mahistrubak egiten du botu bere othoitzen erditik eskapatzen balin bazen, ezkonduko zela neskatxa mundutiarrenarekin eta mespresatuenarekin. Denbora berehala edertzen da. Iten du biaia bat hanitz urusa eta ekhartzen dioena diru hanitz. Lurrerat ethorri denian ahanzten du bere botua eta ungi libertitzen da.

        Berritz ere neskatxa harek berak galdetzen dio karitatea eta lagunek erran eta neska txar bat zela, tu egiten diotela, harek ere iten du.

        Berritz ere badoha untzitan eta lehen banion handizkiago hartua da denbora izigarri batez. Aize handi eta zimizta izigarri batzuek, bertzerik ez zen ikhusten. Denak ikharatuak othoitzean ari ziren. Mahistrubak egiten du berritz ere beilla ezkonduko dela arribatzean etxerat neskatxa mundutar handienarekin eta pobreenarekin. Eta urriki du ez lehenago bere botua atxikia izatea eta erraten du bere burubari, atxiki izan balu ez zuela naski halako denborak atzemanen. Banian orai deusek ez zioela ahantz araziko bere agintza.

        Edertzen da kusian denbora eta biaia hartan bonur handia du eta irabazten nahi bezenbat diru. Etxerat ethortzen denian berritz ere ikhusten du neskatxa hura. Lagunek iten diote tu. Bañian erraten du ez duela egiñ nahi harek. Ezkondu in behar duela harek. Lagunak ematen dire karkallian irriz. Mahiñela badoha bere amaren etxerat eta erraten dio ezkontzen dela. Amak errepusta:

        —Ezkontza ona eta aberatsa iten balin baduk, ederki.

        Semeak erraten dio:

        —Ez da batere aberatsa. Holako da.

        Ama ez zen kontent. Erraten dio utz dezan, neska txar bat dela hura. Erraten du igual dela, hura bertzerik ez duela izanen. Laguneri galdetu zioten non egoten zen. Irakutsi zioten etxe zahar bat. Gure mahistruba badoha arratsean. Jotzen du athea. Neskatxak dio:

        —Zer da hor?

        Gizonak dio:

        —Idek azu athea. Ni naiz.

        Neskatxak:

        —Ez dut idekitzen atherik. Ogean naiz.

        —Igual da. Idekazu.

        Neskatxak:

        —Ezetz, ez dutala egiñen.

        Gizonak:

        —Austen dut athea.

        —Izu nahi duzuna banian ez dut idekitzen.

        Austen du erran bezala eta sartzen da. Ikhusten du neskatxa hura lasto puska baten ganean bere arropez estalia. Mutikoak erraten dio haren ondorat gan nahi duela. Erraten dio:

        —Hillen nazu nahi balin banazu banian ez zare ethorriko nereganat.

        Hola aritu ziren luze. Mutillak erraten dio eman diozan ezkontzeko itza beraz. Neskatxak erraten dio:

        —Nondik nahi duzu ni, holako pobrea, eta zu hoin aberatsa ezkont gaitezen.

        Jaunak erraten dio baietz iñen direla. Neskatxak ez du nahi sinetsi eta jaunak erraten dio itz ematen balin badio ganen dela handik. Neskatxak gatea gatik erraten dio beraz baietz. Badoha mutikoa.

        Biharamunian badoha aphez batenganat. Erraten dio zer pasatzen den. Ematen diozka berrogoi milla libera eta erraten dio diru hortaz egiñ ditzala xato eder bat eta eskas balin bazen forni zezala, harek gero pagatuko zuela bertze biaian. Neskatxa hura ere badoha aphez harenganat. Lehenago ere lagunduba eta kontsolatua zen aphez hartaz.

        Erraten dio aphezak nola eman diozkan jaun mahistru batek berrogoi milla libera hari emateko, xato bat iñ zezan eta beretzat eskas zituenak ere. Jaun aphezak erraten dio hura okupatuko dela xato hartaz eta egiñen dituela neskatxak eskas dituen puska guziak.

        Badoha mahistruba eta egiten du biaia bat desira ahal bezin urusa. Denbora ederrikan bertzerik ez zuen izatu. Diru hanitz ekharri zuen eta ezkondu zen arribatu eta kusian.

        Ama eta haurrideak gan ziren esposetarat eta zenbeit denboraren buruban mahistruak gan nahi izan zuen bertze biaia batean. Bere xatotikan gan zen bere andrearekin bere amaren etxerat eta erran zioen:

        —Zurekin obekiago izanen da nere emaztea eziñez eta bera, gure etxe berrian. Bethi iñen diozkazube arropak gradu berrian, emanen jaterat handieñian eta ungi hartatuko.

        Partitzen da jaun hura untzitan. Maiz eskribatzen du bere emazteari. Baiñian zer iten dute amak eta alabak mahistruba partitu orduko? Kentzen diozkate andre hari soinian dituen arropa ederrak, ematen zahar batzuek, espalakoin batzuek lastua barnean eta egortzen dute antzara zain ogi beltz puska bat eman eta. Erraten diote elkharri behar duela sistapur zama bat eta behar duela iruten ari, egonez antzarak zaintzian. Neskatxa gaxo harek ez du deus erraten eta partitzen da antzara tropa batekin. Arratsean heldu da laur ardatz arirekin eta sistapur paketa batekin eta egiten du egun guziez igual. Ez diote erraten senharrak eskribatzen duela ere xoilki.

        Mahistru harek iten du biaia bat ederra gogotik. Bazuen zerbeit beldur bere amaren eta arrebaren ganean eta bere burubarekin egin zuen behar zuela arribatu isil isilla ikhusteko nola tratatzen zuten bere emaztea. Heldu da beraz jaun estranjer bat bezala kapitain arropan. Erraten du urrundik heldu dela eta han nahi lukeela hekien hotelian pasatu zortzi egun.

        Ederki errezebitzen dute amak eta arrebak eta erraten beres dezala zein gela nahi duen. Jauna arrastatzen da bere esposeko gelan. Ilhuntzian heldu dire antzarak kanka kanka oihuka eta hekiekin neskatxa bat. Galdetzen du jaun harek usaia duela hartzeko hola ethortzen denian neskatxa mundutarren bat berekin eta iyan emanen dioten. Erraten diote baietz, neskatxa hura bezin bat ez dela izanen eta emanen diotela.

        Badohazi erraterat antzara zaiñari. Erraten diote ez duela segurki gan nahi harek. Erraten diote kesaka baduela urria eta hekiek gogotik gan litazkela banan hura beresi duela eta bortxaz botatzen dute jaun hura zen gelarat.

        Jaun harek galdetzen du afari eder bat, hala usatzen dela. Zerbitzatzen diote handienian. Neskatxa antzara zain hura tristeki zagoen mahaiñaren aintzinian. Ez zuen deus jan nahi. Bortxatzen du jaun harek eta bethi erraten zioen ez zela gose, jan duela bere usaian. Iyan bada zer jan duen galde egiten dio. Ogi beltz puska bat goizian berekin eremana. Berritz ere erraten dio jan dezala gauza on hekietarik. Erraten dio ez duela deusen beharrik eta hari eginen dioen atsegin handiena litakela handikan uztea gaterat bere antzaretarat. Jaun harek erraten dio:

        —Ez dakizu beraz zertarat ethorri zaren hunarat? Nerekin ogerat behar duzu.

        Neskatxak erraten dio:

        —Puskatuko nazu hemen berean ni, zure ogerat ganen naizen banion lehenago. Nik badut senhar bat eta hari fidel nahi dut egon.

        Eta kondatzen dio jaun harek galdetu eta, nola zen arras pobrea eta nihork maite ez zuena, jaun aberats batek nola nahi izan zuen harekin ezkondu. Zein ona izan zen harentzat. Biaietan partitu eta utzi izan zuela, ungi izanen zela pentsatu eta bere amaren etxean eta ez zuela gehiago bere senharraren berririk. Erraten dio jaun harek:

        —Ezagut zenezake zure senharra?

        Erraten dio baietz.

        —Badu zerbeit marka?

        Erraten du neskatxak:

        —Bai. Badu bi bularren erdian kalitx bat hiru ilekin.

        Jaun harek idekitzen du bere athorra eta irakusten bere sorseñallia. Neskatxa hura hala bozkariguak sesitu zuen non erortzen da flakatua. Jaun harek beitzakien gela hartako berri, armariuak puskatzen ditu handik artzeko edari finak erremeti arazteko bere andrea. Noizpeit iten da eta pasatzen du gau ezti bat bere senharrarekin.

        Biharamun goizian antzarak heldu dire athe aintzinerat kuak kuak eta etxeko andrea eta bere alaba heldu dire jaun horren atherat erraten dutelarik iyan ez zen aski gozatu orainion. Partitzeko tenoria dela bada. Ahalkegarri bat dela tenore hartan orainion ogean izatea. Jauna jekitzen da eta erraten dio bere amari:

        —Zer, ama! Hola behar zenduen beraz tratatu nere emazte maitea!

        Hain koleran zen, bere emazteak ez balu othoiztu barkhatzea, joko ere zituen. Emazteak gibelatu zuen. Egorri zituen ama alabak etxetik kanpo eta bizi izan ziren jaun andreak urte hañitzez urus eta kontent. Ungi bizi izan baziren, ungi hil ziren.

(Laurentinen ahizpa)