ERREGE ETA BERE HIRU SEMEAK
 

        Asko munduan bezala garen eta izatu eta izanen garen bezala, baziren errege, bere andrea eta hiru mutiko. Jaun errege badoha egun batez ihizirat eta atzematen du Tartaro bat eta ekhartzen bere etxerat. Ematen du estaulia batean preso eta tronpeta soñuz erran arazten du kortea bil dadien biharamunian erregeren etxerat. Behar duela eman bazkari handi bat eta haren ondotik erakutsi alimalia bat, beiñere ikhusi ez duten bezalakoa.

        Biharamuanian hari ziren erregeren bi semeak pillotan, estaulia Tartarua zenaren kontra. Pilota sartzen zaiote estaulian. Badoha mutiko hekietarikan bat Tartaruari erraterat, bota diozala othoi pillota. Erraten dio baietz libratzekotan. Erraten dio baietz eta botatzen dio istant baten buruan berritz ere pillota. Badoha Tartaruarenganat. Galdetzen dio berritz ere. Tartaruak erraten dio libratzekotan emanen dioela. Erraten dio mutikoak baietz.

        Pillota hartu eta badoha. Hirugarren aldian ere badoha pillota. Banian Tartaruak ez dio eman nahi, libra dezala lehenbizi. Erraten dio muthikoak ez duela gakorik. Tartaruak erraten dio duala bere amarenganat. Erran diozala billa diozan beharri eskuina, min duela eta amak izanen duela gakoa ezkerreko zarpan eta ar diozala.

        Badoha mutikoa Tartaruak erran bezala. Artzen dio amari gakoa eta libratzen du Tartarua. Libratzen duenian erraten dio:

        —Zer iñen dut orai gakoa? Xahu naiz!

        Erraten dio Tartaruak:

        —Zoazi berritz ere amarenganat. Errozu ezkerreko beharrian min duzula, billa dezan. Eta sartuko diozu gakoa zarpan.

        Eta erraten dio Tartaruak izanen duela laster haren beharra eta askiko duela hari oihu egitea. Bethi zerbitzatuko duela. Mutikoak iten du Tartaruak erran bezala gakoaren turnatzeko.

        Mundu guzia bildu zen bazkaiteko. Ederrik jan dutenean erregek erraten diote gan behar dutela gauza kurios haren ikhusterat. Ereman arazten ditu guziak estaulirat. Atzematen dute utsa. Pentsa azube erregeren ahalkia eta kolera. Erraten du hura libratu duenaren bihotza nahi lukela jan erdi errea, gatzik gabe.

        Zenbeit denboraren buruan bi anaiak asarratzen dira amaren aintzinian eta erraten dio batek:

        —Aitari erranen zioat Tartaruaren afera.

        Amak hori aditu duenian izitzen da bere semiarentzat eta erraten dio ar dezala nahi duen bezenbat diru eta fordelisa, zeñekin bazter guzietan ezagutua izanen beitzen erregetzat.

        Badoha beraz Petit Jorge, gan, gan, gan. Enplegatzen eta xahutzen ditu bere diru guziak. Ez zakien gehiago zer egin. Oroitzen da Tartaruaz. Iten dio berehala oihu. Heldu zaio. Erraten dio Petit Jorgek bere desgrazia, ez duela gehiago sosik, ez dakiela zer billaka. Erraten dio Tartaruak bide piska bat egiñ eta arribatuko dela hiri baterat. Han badela errege bat. Duala haren etxerat eta hartuko dutela baratzezaintzat. Athera ditzala baratzean diren gauza guziak eta biharamuneko ederrago izanen direla. Sortuko direla ere hiru lore ederrak. Gogotik eremateko hiru erregeren alaberi. Ederrena emateko gaztenari.

        Badoha erran bezala. Arribatzen da erregeren etxerat. Galdetzen du iyan behar duten baratzezaiñik. Erraten diote baietz segurki. Badoha baratzerat eta atheratzen ditu aza eder batzuek eta foru ederrak ere. Erregeren alaba gaztenak ikhusi eta erraten dio aitari eta aitak erraten dio:

        —Utzagun. Ikhusiko dugu zer iñen duen.

        Biharamunian ikhusten dute egiazki aza eta foru batzuek, behin ere ikhusi ez zituzten bezalakoak. Erematen du andre gazteeri lore bana. Zaharrenak erraten du baduela baratzezainak ekharria lore bat parerikan gabea. Bigarrenak erraten du harek ere baduela orainion ikhusi ez duen beziñ ederra eta erraten du gaztenak, harena orainion hekiena bañion ederragoa dela. Aithortzen dute bertzeek ere.

        Andre gazten harek arras bere gustukoa atzematen zuen baratzezaiña. Egun guziez erematen zioen bazkaria. Zenbeit denboraren buruan erraten dio harekin behar lukela ezkondu. Mutillak erraten dio ez dela posible. Erregek ez duela nahiko holako ezkontza. Erraten dio neskatxak ere:

        —Ba egiazki ez du balio ere. Zortzi egunen buruan sugeaz jana izanen naiz.

        Zortzi egunez ekhartzen dio bazkaria. Bezperan erraten dio azkeneko aldian ekhartzen dioela biharamunian jana izanen dela sugeaz. Hamar orenetan ganen dela. Erraten dio mutikoak ezetz, ezetz, ekharriko dioela orainion. Petit Jorgek erraten dio, ez dela jana izanen. Norbeitek lagunduko duela.

        Biharamunian Petit Jorge badoha zortzi orenetan Tartaruari oihu egiterat. Erraten dio zer pasatzen den. Tartaruak ematen dio zaldi eder bat, beztimenta ederrak, ezpata bat. Erraten dio duala holako tokitarat, idek dezala karrosako athea bere ezpataz eta kenduko diozkala bi buru sugeari.

        Badoha Petit Jorge erran tokirat. Atzematen du andre gaztea karrosaren barnean. Erraten dio idekitzeko athea. Andre gazteak erraten dio ez dezakela idek. Badirela zazpi athe eta doala handik. Aski dela bat jan dezan. Petit Jorgek bere ezpataz idekitzen du athea eta jartzen da andre gaztearen sahetsean. Erraten dio min duela beharrian; billa diozala eta mozten diozka, zazpi arropa beitzituen, zazpi puska andreak ikhusi gabe.

        Horrekin batean heldu da sugea. Erraten du:

        —Baten plazan baditut hiru jateko.

        Petit Jorge saltatzen da bere zaldiaren gañerat eta erraten dio:

        —Ez duk ukituko eta ez izanen bat ere xoilki.

        Hasten da kolpeka eta bere ezpataz kentzen dio buru bat eta zaldiak bere zangoekin bertze bat. Sugeak galdetzen dio kartear biharamun arte. Petit Jorgek uzten dio. Andre gazte hura lorietan dago. Nahi du jaun gazte hura berekin ereman etxerat, baiñan nihondik ez du nahi. Ez duela posible. Bella bat egiña duela Erromarat gateko. Banian erraten dio bihar ethorriko dela haren anaia eta iñen duela zerbeit harek ere.

        Andre gaztea badoha etxerat eta Petit Jorge bere baratzerat. Heldu da eguerditan Petit Jorgen bazkariarekin. Erraten dio:

        —Ikhusten duzu nik erran bezala gertatu dela, ez zaituela jan.

        —Ez, bañian bihar janen nau. Nola nahi duzu bertzela.

        —Ez, ez! Bihar ere ekharriko nazu bazkaria. Zerbeit laguntza ethorriko zaizu.

        Biharamunian Petit Jorge badoha zortzi orenetan Tartaroren-ganat eta ematen dio zaldi berri bat, manto diferent bat eta ezpata eder bat. Arribatzen da hamar orenetan andre gaztearenganat. Erraten dio idekitzeko athea. Bañian erraten dio niondik ez duela posible. Hamalaur athe badituela eta ezin idek dezakela. Dohala handik. Aski dela bat jan dezan. Pena duela hura han ikhustia.

        Bere ezpatarekin ukitu orduko idekitzen ditu hamalaur atheak. Jartzen da andre gaztearen aldean. Erraten dio billa diozan beharri gibelian zer duen, miñ ematen dioela. Eta denbora hartan pikatzen diozka hamarlaur arropa soñian zituenen piska bana. Hori egin orduko heldu da sugea lorietan dioelarikan:

        —Ez bat, ez! Bañian hiru jan behar ditut.

        Petit Jorgek erraten dio:

        —Ez eta ukituko bat ere.

        Iten du salto bere zaldiaren gañerat eta hasten da kolpeka sugerekin. Zaldiak iten zituen salto batzuek izigarriak. Hañitz aritu eta azkenian Petit Jorgek garraitzen du eta kentzen dio buru bat. Zaldiak bertze bat bere zangoekin. Sugeak galdetzen du karteer biharamun arte. Petit Jorgek ematen dio eta badoha sugea.

        Andre gazteak nahi du jaun hura berekin ereman etxerat bere aitari irakus diozan. Banian nihondikan jaunak ez du nahi. Erraten dio Erromarat gan behar duela. Egun hartan berian behar duela partitu. Bella iña duela. Bañian egorriko dioela bihar bere kusiña, hanitz ardita eta deusek izitzen ez duena. Andre gaztea badoha bere aitaren etxerat. Petit Jorge bere baratzerat. Aita hura loriatua da. Ez dezake deus konpreni.

        Badoha orainion andre gaztea bazkariarekin. Baratzezainak erraten dio:

        —Ikhusten duzu heldu zarela egun ere nik erran bezala. Bihar ere igual ethorriko zare.

        —Nahi nuke bada.

        Biharamunian Petit Jorge badoha zortzi orenetan Tartaroarenganat. Erraten dio badituela orainon hiru buru sugeak kentzekoak eta baduela haren laguntza handiaren beharra. Tartaruak erraten dio:

        —Ago trankil, ago. Garraituko duk.

        Ematen dio bestimenta berri bat bertzea banion ederragoa. Zaldi fierrago bat. Xakur bat izigarria, ezpata bat eta anpulla bat ur usainonekin. Erraten dio:

        —Sugeak erranen beitu «ai! balin banu su pindar bat agotik eta buztana tartean, erre eginzaket hi, hire andre hori, hire zaldia eta potzu hori», hik erranen diok orduan «eta nik banu usainona suhurretan, ken eginzaket buru bat, zaldiak bertze bat eta potzuak bertze bat». Emanen diok anpolla hura andre gazteari. Atxikiko dik bere paparuan eta hik hori erratearekin batean, botatuko hau bisaiarat zaldiari eta xakurrari.

        Badoha beraz beldurrikan gabe zeren Tartaruak eman beitzioen segurantza. Arribatzen da beraz karros hartarat. Andre gazteak erraten dio non dabillan bada, sugeak ez duela tardatuko. Aski dela hura jan dezan. Erraten dio idekitzeko athea. Erraten dio ez duela posible, beituela hogoi eta bat athe.

        Jaun gazte harek ukitu eta bere ezpataz idikitzen dire. Jaun gazte harek erraten dio ematean anpolla:

        —Sugeak erraten duenian «banu su pintar bat burutik eta buztanerat artean erre nindukela» nik erranen diot «banu ur usaiñon sorta bat sudur azpitan», zure anpolla hartu eta botatuko nazu.

        Memento berian beharria billa arazten dio eta billatzen hari delarik kentzen diozka ogoi eta bat arropa beitzituen, puska bana. Horrekin batean heldu da sugea erraten duelarik lorietan:

        —Baten plazan lau behar ditut jan.

        Erraten du jaun gazteak:

        —Ez eta bat ukituko ere.

        Egiten du salto bere zaldi fierraren ganeat eta ari dire kolpeka behiñ ere bañion azkarkiago. Zaldiak egiten zituen salto batzuek etxea bezin handiak. Suge errabiatzen ari zen. Erraten dio:

        —Balin banu su pintar bat burutik buztana tartean, erre inzaket hi, hire andrea, zaldi hori eta xakur izigarri hori.

        Erraten dio jaun gazteak:

        —Nik balin banu ur usaiñona sudurretan ken inzaket buru bat, zamariak bertze bat eta xakurrak bertze bat.

        Hori erraten ari zelarik, andre gazteak altxatu eta idekitzen du anpolla eta botatzen du ederki behar zen tokirat. Jaun gazteak kentzen dio bere ezpataz buru bat, zaldiak bertze bat, xakurrak bertze bat eta horra non sugea akabatzen duten.

        Jaun harek hartzen ditu zazpi mihiak berekin eta botatzen buruak. Pentsa azue andre gaztearen loria. Nahi du berehala gan bere aitarenganat bere salbatzailearekin. Aitak ere behar dituela eskerrak eman. Hari duela zor bere alaba. Bañian jaun gazteak erraten dio nihondikan ez duela posible, bere kusiñetarat gan behar duela Erromarat. Hala iña dutela bella eta hunaratekoan ganen direla hiruak haren aitaren etxerat. Andre gazteak pena du bañian badoha denborarik galdu gabe erraterat aitari zer pasatzen den.

        Aita kontent zen hañitz zeren arras destruitua beitzen sugea eta erran arazten du herri guzian sugea hil duena ager dadiela bere frogekin.

        Andre gaztea badoha berritz ere bazkaria erematerat baratze zainari. Erraten dio:

        —Nik egia erraten nuen beraz ez ziñela jana izanen. Zerbeitek hil du beraz sugea!

        Kondatzen dio zer pasatu den.

        Horra beraz, zenbeit egunen buruan agertzen da ikazkin beltz bat zeniak erraten beitu harek hil duela sugea eta heldu dela sariaren billa. Andre gazte harek ikhusi duenian ikhazkin hura erraten du berehala ezetz. Segurki ez dela hura, jaun kaballera eder batzuek zirela eta ez gizon peste halako bat. Erakusten ditu ikazkiñak suge buruak eta erregek erraten du egiazki hura behar dela izan. Erregek hitz bat duela eta ezkondu behar duela harekin.

        Andre gazte harek ez zuen nahi nihondik. Aitak bortxatzen zuen ez zela bertzerikan ageri. Bañian alabak ez beitzuen nahi, eta luzatzeko erran arazten du herri guzian, sugea hil duena, kapable izanen dela egiteko bertze zerbeit ere eta holako egunetan bil deitezala jaun gazte guziak.

        Emanen duela ezkilla dorretik zerbeitetarik dilindan erreztun diamanta bat eta zamaria haren azpitik pasatzean sartzen duenak ezpata erreztunian izanen dela haren alabaren senhar.

        Alde guzietarik heldu dire jaun gazteak. Gure Petit Jorge badoha Tartaruarenganat. Erraten dio zer pasatzen den. Haren beharretan dela. Tartaruak ematen dio zaldi eder bat, bestimendu super bat eta ezpata fin bat. Hala beztitu eta badoha Petit Jorge. Bertzeak bezala presentatzen da. Andre gazteak ezagutu zuen berehala eta erran bere aitari. Eta badu zoriona bere ezpata sartzeko erreztunian, banian batere arrastatu gabe badoha aintziniat bere zaldiaren galupa guzietan.

        Errege eta bere alaba balkonean zagozin jaun heiek guzieri beira. Ikhusi dutenean aintzinarat duala andre gazteak erraten dio aitari:

        —Aita! eginiozu oihu.

        Aitak erraten dio aire hasarre batekin:

        —Aintzinarat dua ez beitu aparantziaz zure gutiziarik.

        Eta botatzen dio bere lantza eta sartzen zaio aztalatik eta bethi bazoan aintzinarat. Pentsa zazu zer pena andre gazte harentzat.

        Biharamunian badoha baratzezainaren bazkariarekin. Ikhusten dio aztala arrimatua. Galdetzen dio zer duen. Andre gaztea zerbeitetaz dudatzen zen. Erraten dio aitari nola baratzezaiña aztala arrimatua zen eta behar dioela galdetu zer duen. Hari erran dioela, ez duela pitsik. Erregek ez zuen gan nahi, zer nahi zuen atheratu baratze zain hartarik. Bañian alabari atsegin egiteko gan behar izan du. Badoha. Galdetzen dio zer duen zangoan. Erraten dio elorri beltz bat sartu zaioela. Errege koleratzen da, ez dela haren baratzean elorri beltzik, gezurra erraten dioela. Alabak erraten dio:

        —Errozu irakusteko.

        Irakusten dio eta estonimenduekin ikhusten du oranion han duela haren lantza. Erregek ez zakien zer pentsa. Baratzezain harek tronpatu zuela. Bere alaba hari eman behar izatia! Bañian Petit Jorgek irakusten dio bere paparu ideki eta bere fordelisa. Erregek ez zakien geihago zer erran. Alabak erraten zioen hura zela haren salbatzailla eta harekin bertzeik ez dela ezkonduko.

        Petit Jorgek galdetzen dio erregeri ekar araz detzan herri hartako bortz dendaririk famatuenak eta bortz karnazer. Erregek ekhar arazten ditu. Petit Jorgek erraten diote dendarieri iyan egin duten behin ere arropa berririk puska falta. Erraten diote dendariek ezetz. Ekhar arazten ditu andre gaztearen arropa eder guziak. Kondatzen ditu bere puskak eta ematen diote dendarieri irakusterat iyan hala eman zituzten andre gazte hari. Erraten diote ezetz segurki.

        Badoha karnazerrenganat. Erraten diote iyan ikhusi duten sekulan alimaliarik mihirikan gabe. Erraten diote ezetz. Billa detzatela beraz suge haren buruak. Ikhusten dute mihirikan ez dutela eta orduan atheratzen ditu mihiak.

        Erregek, hoik guziak ikhusi eta, ez du geihago deus erratekorik. Ematen dio bere alaba. Petit Jorgek erraten dio behar duela konbidatu haren aita esposetarat, bañian andre gaztearen aitaren partez, eta behar dioela zerbitza arazi ardi baten bihotza erdi erria, gatzik gabe.

        Egiten dituzte besta ederrak. Ematen dute bihotz hura aita haren aintzinian. Pika arazten diote berari eta hañitz damutu zen hortaz eta erran zuen bere semeak:

        —Horren beira nagoen.

        Erraten dio:

        —Ai aita gaixua! ahantzi duzu ote nola erran zinduen, Tartarua libratu zuenaren bihotza janen zinduela erdi errerik eta gatzik gabe ere. Ez da hori nere bihotza. Ardi batena da. Iñ dut hori zuri oroitarazteko zer erran zinduen eta nere burubaren ezagut arazteko.

        Besarkatzen dute elkar. Kondatzen diozkate elkarri beren berriak eta zer zerbitzuak egiñ ziozkan Tartaruak. Aita hura erretiratu zen kontent bere etxerat eta Petit Jorge bizi izan zen arras urus bere andre gaztearen eta erregeren etxean. Ez zuten deusen eskasik izatu bethi han beitzuten Tartarua beren zerbitzuko.

(Laurentine)