ERRUA
 

        Asko munduan bezala bazen ama bat bere semearekin. Mutil hura errotzat zeukaten bañian ez zen hala. Pobriak ziren eta deusikan gabe gelditzerat zoazin. Beitzuten xerri bat, amak erraten dio:

        —Hobe duk gan merkaturat xerri hunen saltzerat. Ez diagu gehiago deusik. Bañian eginzak diru.

        Erraten dio:

        —Bai, ama, bai.

        Eta partitzen da. Zubi baten ganean zelarik, bi jaun gaztek, herri hartakuak, erraten dute elkarri:

        —Behar diagu jostatu mutil horrekin. Nik atzemanen diat lehenbizi, eta galdetuko zioiat norat duan asto harekin. Erranen niak ez dela astua eta erranen zioiat lehenbizi atzematen dugun gizona iñen dugula juje eta harek erraten duena izanen dela. Erraten badu xerria dela, mutikuarentzat izanen dela xerria. Bertzenaz, harentzat.

        Iten dute erran bezala. Badoha bat eta erraten dio:

        —Norat hua asto horrekin?

        Erraten dio:

        —Ez da astoa. Xerria da.

        —Zozua haiz? Astua.

        —Enetzat xerria.

        —Burua galdu duk?

        Ari ziren batek baietz eta bertzeak ezetz. Eta iten dute lehenbizi atzematen duten gizonak jujatuko duela. Eta astoa baldin bada, jaun gazte harentzat izanen dela astoa, eta xerria baldin bada, mutil harentzat.

        Lehenbizi atzematen duten gizona da jaun gazte haren laguna eta erraten du pentsatzen duzun bezala, astoa dela eta gure mutilla badoha bere etxerat, ez diru eta ez xerri. Amak pena handia zuen. Bañian semeak erraten dio:

        —Zaude trankil ama. Ekharriko zaitut diruba franko. Behar duzu gan hauzuko holako etxerat.

        Baziren andre gazte bat eta mutil gazte bat etxe aberats hartan. Arras aberatsak ziren. Erraten dio beraz amari galda ditzala andre gazte haren arropa ederrenak presta. Badoha ama. Ematen diozkate. Badoha etxerat eta semea beztitzen zaio arropa eder hekiekin eta partitzen da.

        Badoha jaun gazte tronpatu zuen haren jauregiaren ingururat. Eta han zagoen noiz eta zerbitzari batek han ikhusi eta galdetzen dio nola den han bakharrik. Erraten dio nola karrosa malurtu zaioela eta oiñez obligatuba izatu dela hainbertze bide egitera. Zerbitzari harek erraten dio jauna prebenituko duela eta urbil dadiela. Aditu duenian hori jaunak, heldu zaio biderat, sar arazten du barnerat eta bere mahañean emanik iten diozkate besta ederrak. Arratsean ohore gehiago iteko, jaunak erraten dio bere gelan bazirela bi oge.

        Badoha gure neskatxa eta gelan sartzean begistatu zuen makil eder bat. Bertze sehi guziak aspaldi ogeat ganak ziren. Hekiek egotu ziren luze, historio kondatzen, zeren beitzakien zer egin gogo zuen. Eta ogeat gan zenian hartzen du makil lodi hura eta ematen diozka besuak eman ahala jaunari, galdetzen ziguelarik:

        —Non duk nere xerria?

        —Hua! Hartzak, hartzak.

        —Ez duk aski oraiño.

        —Emanen deat moltsa bat urre.

        —Ez duk aski! Oraiño behar ditiat bertze biga.

        Eta bethi zinpi eta zanpa umatzen zuen gure jauna. Bere hiru moltsa urre izan zituenian, partitzen da gure mutilla bere etxerat. Gaba hartan berian arribatzen da bere amarenganat eta erraten dio:

        —Ikhusten duzu, ama, egia erran nuben ekharriko nubela diru hanitz. Horizu.

        Ama lorietan dago. Semeak erraten dio:

        —Gan behar duzu arroparen turnatzerat eta galdetuko dituzu semearen arropa ederrenak. Eta ematen dio present bat etxe hartarat eremateko.

        Amak ekhartzen dio jaunen beztimenta. Ederki beztitu eta badoha gure mutilla makil pulit bat hartu eta miriku bat gisa etxearen ingurutarat argiko. Jaun harek erreprotxu hanitz egin zuen bere zerbitzarieri zeren ez zuten aditu haren oihuak eta marraskak. Bañan urrunxko ziren eta duda gabe lo gogorra. Preseski zerbitzari bat ilki zen lasterka. Galdetzen dio jaun harek norat duan. Erraten dio nola bezperan ohoñ bat andrez beztitua ethorri den, jauna dena funditua utzi eta eskapatu den eta mirikuketa duala.

        Gure jaunak erraten dio:

        —Hala naiz eta nahi baduzu eginen zaitut atsegiña zure jaunaren bisitatzeko.

        Zerbitzariak nahi zuen segurki. Badoha jaunari erraterat eta sar arazten dute. Ungi etsaminatzen du.

        —Ez da bertze erremediorik jaun hunen sendatzeko, zeren ainitz funditua beita. Gan behar duzube guziek horen baten bidetan den iturri hartarat eta zuetarik bakotxak agoaren bete ekarri artaz freskatzeko eta orduan sendatua izanen da. Ori da erremedio bakarra.

        Ukitzen ditu haren miñak eta jaun hura, ai eta ai hari zen beti. Mutikoak erraten dio artzean lehengo makil lodi hura:

        —Non duk nire xerria?

        —Emanen haut nahi dukan guzia, bañan utz nazak bizia.

        Agintzen diozka hiru mando karga urre arratsa gabe eta gure mutikoa kontent gan zen bere etxerat. Amari kondatzen dio zenbat urre izanen duen orañon. Egortzen du arropen turnatzerat sari ederrekin.

        Sehiak arribatu zirenian, unatuak, aguan ura ezin atxikiz, nagusia pleñuz ai eta ai eta hekiek deuseri kasurik egin gabe, botatu zioten denek beren agoko ura, atsegin hartu baitzuten.

        Ama semeak abiatzen dire afariaren moldatzen mandozaiñentzat. Nahi zituzten ungi errezebitu. Arribatzen direnian ematen diote ungi jaterat eta obeki edaterat. Ogeak preparatu zituzteñean eman zituzten mihisiaren azpian arroltziak eta erran zioten gizon hekieri, ogeat gatian ungi kontu emateko ogeak ez zikintzetik. Badohazi ogerat eta goiz nahi zuten partitu. Jeikitzen dire beraz argia gabe eta ikhusten dituzte penarekin ogeak zikiñiak. Ez zakiten zer egin.

        Eta nagusiak gañean iña zuen xillo bat aditzeko zer erraten zuten. Aditu dituenian hekien hitzak, hasten da oiuka eta gure mandozaiñak eskapatzen dire athorra has beren mandoak utzirik. Badohazi baratzerat eta gordetzen dire aza tartean zoiñak ungi ederrak beitziren eta izotzaz ungi xurituak. Han dagozilarik kokoriko, gaba beitzen, heldu dire ohoniak aza ebasterat. Hari dire bat uki eta bertzea uki eta mandozain baten burua ukitzean erraten du ohoinak:

        —Huna! huna bat gogorra! Pikatzen diat.

        Xutitzen da horrekin batean mandozaina, badoha bere lagunekin etxerat lasterka. Ohoinak ere gan ziren beren azak han utzirik eta gure zorua bizi izan zen aberats bere amarekin. Ungi bizi baziren ungi hil ziren.