JAUNDEKO
 

        Asko munduan bezala eta izanen diren bezala baziren ama seme batzuek. Bazuten fortuna piska bat. Mutiko harek ez zuen nahi izatu deus aditu. Mariñel eskolarat gan nahi zuela. Amak uzten du beraz iterat. Errezebitua izaten denian mahistru, amak ematen dio untzi bat, kargazoñ balios bat, eta badoha.

        Mutikoa arribatzen da hiri baterat eta han zelarik ikhusten du gizon multso bat ungarri meta baten ganean ari zirela tira handik, tira hemendik bulto bati. Urbiltzen da eta ikhusten du gizon hil bat dutela. Galdetzen du zer ari diren hola, zertako ez duten enterratzen. Erraten diote zorrak utzi dituela eta usteldurikan ere ez dutela enterratuko. Galdetzen du Jaundekok:

        —Eta norbaitek pagatzen baditu haren zorrak enterratuko duzube?

        Erraten diote baietz. Jaundekok krida arazten du hiri hartan gizon harek zor zuena ager dadiela. Pentsatzen duzuen bezala agertu zen hañitz deusikan hartzeko ez zutenak ere. Gure Jaundekok saltzen du bere kargazoña eta ez aski izanez orainion saltzen du bere untzia. Heldu da etxerat. Kondatzen du amari zer in duen. Ama asarre zen ez zirela hola egiñez aberastuko eta gan nahi beitzuen berritz, amak erosten dio untzi txiki txar bat eta ematen dio kargatzat breia, istupa, arresiña eta badoha.

        Bere bidean zoalarik errekontratzen du untzi handi bat eta hango kapitañak erraten dio behar dioela erosi andre gazte bat. Xarmanta dela. Jaundekok erraten dio ez duela dirurik. Bainan erraten dio (bertze untziko mahistruak anglesak ziren) bere kargazoña eman ziozala bederen. Jaundekok erraten dio ez dela baliosa. Erraten dio zer den eta mahistru anglesak erraten dio preseski arras baliosa dela hura hekientzat eta egiten dute trukada.

        Gure Jandeko badoha bere amaren etxerat eta orainion ama asarreago, zerekin kargatuko zioen untzia. Ez zuela harek deusik. Ezin eman ziozakela gehiago. Aberasteko plazan, pobretuko iñen zela eta obe zuela etxean egon.

        Zenbeit egunen buruban ezkontzen da andre gazte, mahistruak eman zioenarekin eta penetan beitzen Jaundeko kargarik ez izanez, erraten dio bere emazteak ez zuela kargarikan behar. Ematen dio bandera bat eta fular bat eta erraten dio bere erreztuna ematean, duala Portugaleko arradarat eta tiratzeko hiru peza eta ethortzen diren jenderi errateko errege ikhusi behar duela eta duela izena Mari Madalena.

        Badoha gure Juandeko. Arribatzen da Portugaleko arradarat eta tiratzen du hiru peza kolpe. Mundu guzia arritzen da aditzearekin arrabots heiek. Errege bera heldu da untzi hartarat. Galdetzen du nola ausartatu den tiratzera. Nihor ez dela gehiago libro. Erraten du ekhartzen dituela harek Mari Madaleñen berriak eta irakusten diozka bandera, haren portretarekin eta fularra. Erregek ez zakien non zen bozkarioz eta erraten dio gan behar duela berehala haren billa.

        Bazuen erregek berekin jeneral zahar bat zeinak nahi izan beitzuen ezkondu Mari Madaleñekin. Bainan ez zuen nahikatu eta erraten dio erregeri iyan ez luken posible harek ere gatea lasterrago iñ lezaketela. Erregek erraten dio doala nahi badu. Eta partitzen dire.

        Itsasoan zirelarik erraten dio egun batez jeneral zahar harek:

        —Beira zazu Jaundeko zer arraiñ ederra den hemen.

        Beiratzen du Jaundekok eta ez deus ikhusten. Erraten dio jeneral zaharrak:

        —Burua beheiti zazu eta beira horrarat.

        Eta horrekin batean botatzen du urerat. Badoha jenerala aintzina. Andre gazte hartu eta, badoha erregerenganat. Siñits arazten diote ito dela Jaundeko eta nahi zuen berritz ere ezkondu Mari Madalenekin, bainan nihondik ez du nahi, jadaneko ezkondua dela eta halako pena zuen Mari Madalenek non egotu beitzen zazpi urte bere gelatik ilki nahi gabe. Aitak hala dezidatzen beitzuen ere, jeneral harekin ezkontzia, dezidatzen da beraz egiterat.

        Goazen orai Jaundekorenganat. Gaizua bazagoen zazpi urte hartan arroka baten ganean lapak janez eta ur gazia edanez. Heldu zaio axeri bat eta erraten dio:

        —Ez dakizu Jaundeko? Bihar da espos Portugaleko erregeren alaba. Zer eman ziñezake harat gateko?

        —Orai nituzken guziaren erdia eta gero izan netzazken guzien erdiak.

        Axeriak hartzen du eta erematen Portugaleko erregeren etxeko atherat eta han uzten du. Jaundekok galdetzen du iyan behar duten mutillik. Erraten diote baietz, izanen dutela lana harentzat ere. Eztaiak behar dituztela etxean.

        Filiak ezagutzen du Jaundeko. Badoha lasterka erraterat erregiñari. Ez du nahi sinetsi, itoa dela. Neskatxak berritz ikhusi ondoan finkatzen dio baietz, hura dela eta printzesa harek bakia izateko badoha ikhusterat eta fite segurtatzen da hura dela, ikhusiz harek emanikako erreztuna ere. Botatzen da haren besuetarat eta ereman arazten du berekin erregerenganat. Erregek erraten du igual eginen dituztela bestak.

        Mahaiñean zirelarik erregek erraten dio Jaundekori konda dezala zerbeit. Jaundekok erraten dio baietz, bañian ateratzen du bere ezpata eta ematen mahañaren ganean erraten duelarik:

        —Itzik erraten duenak jakiñen du nere ezpataren berri.

        Hasten da kondatzen nola salbatu zuen gizon baten gorputza, bere zituen guziak saldu eta haren zorra pagatuz. Nola gero in zuen trukada andre gazte baten salbatzeko bere karga guzia emanez. Gero nola izan zen trahitua bere lagun batez eta urerat aurtikia eta bizi izatu zela lapaz eta ur gazia edanez. Hori aditu zuenian erregek har arazten du jeneral zahar hura eta erre arazten du berehala plazaren erdian. Erregek ematen diozka bere zituen aberastasunak eta bizi ziren arras urus.

        Urte baten buruan izan zuten mutiko eder bat eta horra nun heldu zaion axeria eta erraten dio aginduen billa heldu dela. Hasten dire denen erdia aparte ematen. Baziren bi suburdin: bat emana zen sahetserat eta denak berdin. Finitu zuenian partilla egiten, erraten dio axeriak badela orainion zerbeit. Erran zioela ere izanen zituenen erdiak emanen ziozkala. Oroitzen da beraz bere haurraz. Hartzen du bere ezpata erditik iteko noiz eta axeriak bere pataz kentzen beitio ezpata. Aski dela. Ikhusten duela zer gizon fiña den hura eta ez duela deusikan nahi. Hura dela salbatu zuen arima hura zorrak pagatuz. Zeruan dela orai hari esker eta haren plaza eta haren familia guziaren plaza zeruan prest atxikiko duela. Hori erran eta airatzen da uso baten forman.

(Laurentina bere amarenganik)