AMA ETA BERE SEME ZOZUA
 

        Asko munduan bezala bazen ama bat bere semiarekin. Pobreak beitziren, mutiko hura handitu zenian nahi izan zuen gan munduz mundu. Amak penarekin uzten du. Badoha gan, gan, gan oihan izigarri batzuetan. Arribatzen da etxe eder baterat, galdetzen du iyan behar duten mutillik. Erraten diote baietz, sar dadiela. Eta erraten diote nola gabaz ibiltzen diren jenden arrogatzen eta batzuetan hiltzen, eta iyan ganen den hura ere. Erraten du baietz. Eta gabaren erdian arribatzen da ohoñ nausia bere segidarekin, urrez eta zilarrez kargatua. Eta ibiltzen da luze ohoñ hekiekin, hek bezala egiñez.

        Egun batez erraten dio nausiak holako tenorean pasatuko dela jaun aberats bat zaldi ganian, holako tokitan eta hura behar duela arrogatu. Eta ez badu eman nahi gogo onez, hiltzeko.

        Gure mutilla asia zen ofizio hartaz. Baiñan erraten dio nagusiari egiñen duela. Badoha beraz gizonaren beira eta ikhusten du arribatzen. Badohakio eta erraten dio:

        —Moltsa ala bizia?

        Gure jaunak ematen dio bere moltsa eta zituen diru guziak. Bazuen hanitz. Erraten dio ez dela aski. Behar digoela eman orañion bere arropa ederrak eta bere zaldi ederra. Egiten du beraz arropen trukada. Eta jauna badoha, ungi gogotik arropa zahar hekiekin, zeren bizia uzten beitzigoen.

        Ohoin etxerat gateko plazan zer egiten du gure mutillak? Badoha bere diruarekin bere amaren etxerat zaldi gañian. Jende guziak arrituak dire ikhustiaz arribatzen haren laster fortuna eginik. Badoha bere amarenganat. Pentsa haren loria. Kondatzen du bere amari nola aberastu den.

        Urrun arras pasatu zen gauza hori. Amak erran zuen bertzeri eta arribatu zen berri hori jaun baliaren ganadino. Egortzen du bere mutilla gizon gazte haren etxerat, biharamunian zohala faltarik gabe haren etxerat. Badoha utzirik bere ama nigarretan. Erraten dio jaun balliak konda zezala nola aberastu zen haren laster. Erraten dio urrun zer ofizio egin duen, bañian ez duela nihor hil.

        Erraten dio ez badu gau huntan ebasten haren estauliatik zaldirik ederrena, biharamunian hil araziko duela. Jaun hura hañitz aberatsa zen. Bazuen mutil hañitz eta zaldi hañitz bañian hiru, ederrak eta baliosak gogotik. Badoha gure mutilla etxerat. Ama kontsolatzen du eta galdetzen dio emateko lehengo arropa zahar zerbeit. Hekiek soñian eman eta, makil handi bat hartu eta, badoha jaun baliaren etxerat herrestan, agure bat bezala. Jotzen du atea eta galdetzen du gab hartako leihorra. Heldu zaio mutil bat. Erraten dio, ez dioela emanen etxe hartan leihorrik egun hartan. Badohakela aintzinat. Bañian egiten du harenbertze othoitz, bederen utz dezala estaulia zokoan, ez dakiela norat gan.

        Uzten du bera sartzerat. Ematen dio lasto puska bat. Gure mutillak aditzen du zer erraten duten. Behar zuten hiru mutilek egon gau erdi arte hiru zaldi hekien gañian eta gaberditan ethorriko ziren bertze hiru mutil hekien plaza artzeko. Gure gizonak zer egiten du? Lo zagozin zaldi gañian. Gaberdi aditu orduko ematen dio kuska bat eta erraten dio:

        —Gaberdi duk. Ua ogerat.

        Erdi lo badoha gure mutilla ogerat. Bertzeak lo zagozin zaldien gañian. Ematen da gañian: ederrena behesi zuen. Atheak ixil ixila ideki eta badoha trostean gibelerat beiratu gabe. Badoha bere etxerat. Ama loriatzen da ikhustia bere semea. Biharamunian badoha merkaturat bere zaldiaren saltzerat.

        Jaun ballia jeikitzen denian badoha estauliarat eta ikhusten bere zaldi ederra falta, bi mutillak lo zaldien gañian eta bertzeak lo ogean. Koleran ematen da. Ez zakien zer egin. Egortzen du ama haren etxerat iyan non duen semea. Erraten dio:

        —Zaldi saltzerat gana.

        Erraten diote jaun balliak galdetzen duela berehala. Ama tristatzen da berritz ere. Erraten dio bere semeari zer erran dioten eta partitzen da. Erraten dio jaun balliak:

        —Haizen bezalakoa. Atzo egin duk hire jokoa bañian ez baldin baduk ebasten gure labetik heldu den gabean han diren ogi guziak, hire biziak egin dik.

        Jaun balliak billa arazten ditu kontseluko jendeak eta bere adiskide guziak, besta egin behar dutela labe hura guardatzian. Baziren dantzak, musikak, jokoak, argi ederrak eta zernahi libertitze on. Hek guziak labeko ate aitziñian.

        Zer egiten du gure mutillak? Hartu martellu ttiki bat eta badoha labe gibelerat, zilatzen du eta handik atheratzen ogi guziak. Saski batean hartu eta badoha bere etxerat.

        Biharamunian jaun ballia fier zen ez zutela ogirikan ebatsi. Ungi zaindu zutela labeko athea eta egortzen du neskatxa ogi baten billa gosaiteko. Labeko athea idekitzen dutenian ikusten dute iduzkia labearen bertze aldetik. Pentsazu hekien harritzea. Jaun balia kolera gorrian, egortzen du mutill haren billa. Badohazi, galdetzen diote amari non duen semea. Erraten diote:

        —Ogi saltzera gana.

        Erraten diote jaun balliaren partez gateko haren ganat ethortzen den bezen laster. Ama gaxo hura berritz ere penatzen da. Semea ethortzen denian iten dio mandatua eta partitzen da. Jaun balliak erraten dio:

        —Atzo ere egin dituk hire jokua bañian ez duk akabo. Behar duk heldu den gabean gure ogeko mihisia ebatsi. Bertzenaz hire biziak egin dik.

        Badoha bere etxerat eta egiten du bera iduriko portreta bat bere arropa zaharrekin. Eta gaba etorri denian badoha herrestan jaun balliaren etxerat bere portretarekin. Jaun balliak eman zituen gardianoak athe eta leio guzietan sispa eta armekin. Gure mutillak arrimatzen du haga batean bere portreta eta soka bat tiratuz iza arazten du pareta gora. Gardiyek ikusi dutenian gizon bat paretan gora leihorat hurbiltzen, egiten diote tiro eta denak hasten dire oihuka eta bibaka.

        Arrabots hartan jaun ballia saltatzen da ogetik, pentsaturikan hil dutela, gan behar duela ikhusterat. Baliatzen da mementu hartaz gure mutilla etxean sartzeko eta badoha jaun balliaren ogerat. Erraten dio:

        —Otz eta otz.

        Eta hari da beti tira eta tira mihisea bere alde. Dena hartu duenian erraten dio andre hari gan behar duela orañon segurtatzerat iyan ungi lurrean sartu duten. Emazteak erraten ziguen:

        —Ago bada hemen. Ethorriko haiz otzak hilla berritz ere.

        Badoha eta fite eskapatzen da ahal bezala bere mihisiarekin. Bertzeak hari dire batek bañon bertzeak egin naiago, batek zilua egin, bertziek erresta. Beren panpiña enterratzen dute azkenian eta denak kontent eta fier, han zutela beren gizona.

        Jaun ballia badoha ogerat eta emazteak erraten dio:

        —Orai bederen egonen zare hemen, ibilli gabe harat hunat nere ozten.

        —Ez naiz eta hemen ibili ni!

        —Ba, ba! istantean ere hemen zinen segurki.

        Sartzen da ogean eta ari da bethi mihisia ezin atzemanez. Azkenian kexatu eta argia pizten du eta ikhusten du mihisia falta dela handik. Pentsa azu hekien kolera. Ez zakiten zer egin. Emazteak erraten zigoen uzteko gizon hura bere gisa, malur gertatuko zitzaiotela. Ez zuen nahi deus aditu.

        Egortzen du berritz ere billa eguna ethorri denian. Atzematen dute ama. Galdetzen diote nun duen semea. Erraten diote:

        —Mihise saltzera gana.

        Erraten diote egortzeko etortzen denian jaun balliarenganat. Eta ama gaxo hura berritz ere tristatzen da hanitz, azkenian ere finituko diotela bere semea. Egortzen du berritz. Jaun balliak erraten dio:

        —Oraikuan ez duk eskapurik. Ez baldin baduk nere anaia aphezaren diru guzia ebasten, hire biziak egin dik.

        Erretor zen iri hartan jaun ballien anaia. Arratsa ethorri denian, elizan gordetzen da eta beztitzen da elizako arropa ederrenez handienian. Pizten ditu argi eta lanpa guziak. Eta gaberditan hasten da ezkil guzien jotzen errepikaz dilindon, dilindondon. Heldu da erretora eta bere neskatua lasterka zer gertatzen den elizan eta ikhusten dute aldare nagusiaren gañetik norbeit. Erraten dio:

        —Ahuspe zaite. Ni naiz Jainkoa zure billa etorria. Hil behar duzu. Bañon hil banon lehenago ekarri behar dituzu zure etxean dituzun diru eta aberastasun guziak.

        Badoha apheza. Ekartzen ditu guziak. Erematen du ezkila dorriaren puntarat gure apheza eta erraten dio purgatoriotarat gan behar duela eta gero ganen dela zerurat. Ematen du zaku baten barnian eta handikan jauts arazten du herrestan zanpi eta zanpa, eskeleer guziak herrestan. Egiten zuen:

        —Ai! Ai!

        Erraten ziguen:

        —Ez da deusik. Istantian zeruban izanen zare.

        Erematen du bere anaiaren ollo tokirat eta han uzten du. Biharamunian neskatua badoha ollueri jaterat ematerat. Ikhusten du zakua. Ukitzen du eta zakuak egiten du mugimendu bat. Neskatxa hura badoha lasterka etxekandreaganat. Erraten dio zer ikhusi duen. Etxeko andrea badoha, ukitzen du zakua eta iten dio gauza bera. Ikharatzen da. Badoha bere senharrarenganat. Erraten dio:

        —Ikhusten duzu! Erraten zintudan nik uzteko gizon hura bere gisa. Orai zer behar dugu billakatu. Zer othe dugu zaku hortan?

        Egortzen du jaunak berehala mutilla haren billa. Preseski etxean zen. Erraten diote jaun balliak haren galdea duela. Ethortzeko berehala. Erraten diote idekitzeko zaku hura. Ukitzen du eta egiten du salto bat eta erraten du ez duela nahi ideki, ez eta hamar milla liberetan ere.

        —Emanen azkit hamar.

        —Ez, ez, ez!

        —Ogoi!

        —Ez eta ere!

        —Ogoitahamar.

        —Ez.

        —Eta berrogoi.

        —Ez eta!

        —Berrogoi ta hamarretan?

        Ideki zuen eta eman zioten beren anaia apheza sos bat gabe utzi zuena.

        Bere 50.000 libera eman eta gan zen gure mutila lorietan etxerat eta bizi izan zen aberats bere amarekin eta jaun ballia gelditu zen bere anaia apezarekin lehen bañon pobriago.

(Catherine Elizondo)