SORGIñA
 

        Asko munduan bezala baziren jaun andre batzuek; nekazallak edo laborariak ziren eta aisean ziren. Bazuten mando bat eta gaten zen gizona traturat bere mandua arnoz kargatueta eta egoten zen zortzi bat egun kanpoan. Bethi ostatu berean jausten zen. Han baziren ama alaba batzuek. Egun batez mandoak kargatu eta partitzen da. Emaztea erdi beharra zuen. Orenaren beira zagoen, bañian galdea galdearen gainean beitzuen, bortxatua da partitzera.

        Badoha eta arribatzen da ostatu hartarat. Merkatu eguna beitzen ez zuten haren gela gardatu bertzetan bezala zeren jende hanitz beitzuten eta ematen dute sukaldearen onduan zuten gela itsu batean. Ez zen oraino loharkatuba. Aditzen du ama zaharrak erraten bere alabari:

        —Ez dakin? Hor dugun gizonaren emaztea erdi dun. Hua ikhusterat iyan lo dagoen.

        Gizonak hori aditu eta ematen da zurrungan. Neskatxak aditu eta zurrungan zagoela athe tartetik erraten dio bere amari.

        —Ba, ba! lo dago.

        Erraten dio amak orduan (pentsa azue iyan erne zagoen gizona!)

        —Gan behar dinat haur sortu berri haren xarmatzerat.

        Altxatzen du arri bat supazterraren aintzinean. Handik atheratzen du kasola bat zentan beitzen gantzudura bat. Eskoba bat hartu eta ungi arraskatzen du bere buruba erranez:

        —Edoi guzien azpitik eta lahar guzien gañetik. Horen erdi bat bideko, bertze bat hango eta bertze bat hunarateko.

        Hori erran orduko gana da. Ikhusi duenian gaten, atheratzen da gizona gelatik. Ikhusi zuen zer in zuen. Gantzutzen da hura bezala, bañian erraten du «edoien azpitik eta laharren azpitik ere», tronpaturik. Oren laurden bat harat gateko, oren erdi bat hango eta oren laurden bat hunat ethortzeko.

        Arribatzen da bere etxerat bañian funditua. Laharrek xehatu zuten dena. Bañian igual zitzaioien. Ematen da bere emaztearen athe gibelian makil handi batekin eta istantean heldu da gatu xuri handi bat ñau ñau. Gizonak hori aditu eta, atheratzen da gordea zen tokitik eta bere makilarekin abantzu hil zuen gatu hura. Eta partitzen da berehala ostaturat bañian ez erreski lahar guzien azpitik. Arribatu zen halere emaztea bañion lehenago. Badoha laster bere ogerat.

        Biharamunian jekitzen denian ez du ikhusten alaba bertzerik. Galdetzen du non den ama. Miñez dagoela.Pagatzeko hari. Ezetz, nahiago duela ama ikhusi. Badoha harenganat eta atzematen du ungi eri. Egun hartarikan ez zen gehiago gan ostatu hartarat. Bere etxerat arribatu denian kondatzen dio bere emazteari zer pasatzen zen eta haurra nola salbatu duen. Bañian ez ziren fini hortan. Maluru maluruen gañian zuten. Hainbertze behi hiltzen zaiozkate eta zituzten alimale guziak igual. Miseria gorrian gelditzen dire. Ez zakiten zer billaka.

        Gizon hura pentsaketan zabillan tristerik errekontratzen duenian emazteki xahar bat. Galdetzen dio zer duen eta kondatzen diozka bere penak, zenbat malur izan dituen hainbertze hazienda galdu dituela, erosi dituela bertzeak eta hek ere istantean hillen zaiozkala. Sorginek xarmatua dela.

        —Hala bazare aski duzu ematea heian gaitzuru baten azpian xirigo benedikatua piztuba eta atzemanen duzu.

        Iten du emazteki xahar harek erran bezala. Gordetzen da mañateraren azpian eta gaberditan heldu da gatuaren itxuran eta ematen da ixtaklok idiaren gañian erraten duelarik:

        —Lehengoak ederrak, bañian haukiek ederrago.

        Hori aditu eta gure gizona atheratzen da gordia zagoen tokitik eta bere makilarekin ez du uzten arras hilla bertzerik.

        Hori iñagatik gure gizona deus erresurtsarikan gabe zen, ez ogi, ez arto, ez behi, ez xerri eta bere emaztea eta haurra gosiak. Badoha zerbeit iñen othe duen. Errekontratzen du jaun bat eta erraten dio:

        —Zer duzu gizona hoin tristerik?

        Erraten dio:

        —Miseria horrek penatzen du hanitz.

        —Hori bertzerik ez baduzu adituko dugu elkar. Nahi baduzu, emanen zaitut nahi duzun bezenbat diru, urthearen buruban phentsatzen baduzu eta neri erraten, debruak zerekin iten duen kalitza eta ez balin baduzu pentsatzen orduko, zure arima neretzat izanen da.

        Gizona, dirua artu eta badoha kontent etxerat geruaz oroitu gabe. Bizi zen urus zenbeit denboraz bere emaztea eta haurrarekin bañian denborak urbiltzerat, tristatzen hari zen eta ez du erraten deus bere emazteari. Egun batez bazabillan urrun bere sekretua jakin nahiz, billa eta billa. Gabak atzematen du eta arrastatzen da bide gurutze batean gordea. Badakizue, bide gurutzetarat ethortzen dire sorgiñak elkharrenganat biltzerat. Arribatzen dire beraz hustan handik eta fusta hemendik, dantzan. Ungi jostatu direnian hala, hasten dire berri kondan. Batek erraten du:

        —Ez dakizue holako gizonak saldu duela bere burua debruari. Sehurki ez du pentsatuko debruak zerekin egiten duen kalitza.

        —Ez dakinat nik ere. Erran nazan.

        —Giristinoek igande egunean pikatzen dituzten beatzekin.

        Gure gizona doi doia egotu zen agertu gabe bozkarioz. Argia ethorri orduko sorgin guziak gan ziren beren etxetarat. Gure gizona ere gan zen bererat. Ez zen gehiago triste. Bazagoen eguna noiz ethorriko zitzaioen.

        Ethorri zenian badoha bide gurutze baterat. Han zagoen janeko bere jauna, debru hanitzekin ethorria, pentsatzen beitzuen ifernuko izanen zuela. Galdetzen dio:

        —Badakik zerekin debruak egiten duen kalitza?

        —Ez dakit. Entsaiatuko naiz. Giristinoek igandetan pikatzen duten beatzarekin.

        Hori erran orduko debrua badoha bertze guziekin, su eta kar sistuka, ifernuko zolarat. Gure gizona gan zen bere etxerat eta bizi izan zen luze, urus bere emaztea eta alabarekin. Ungi bizi izan baziren, ungi hil ziren.