Txuan-droga

                      I

Udan ikatz ederra egiñik mendian,

Sakuetan saldurik neguan errian;

Bizi zan aingeru bat legez garbi Anton,

Agaitik azkenean damutu etxakon.

Txuan-droga bestera, iñor engañetan,

Norbaitegaz ebillan geienez auzitan,

Zentimo bat bagarik zelan zan ezkondu,

Ta aberastu zalako urte gitxi barru,

Asarrean deiturik batek lapurtzarra,

Urteetako eban sartu kartzelara;

Aiñ zan bengatzallea, aiñ zan tematia,

Aiñ zan barriz miñean loi ta itxusia;

Ez eban ak itxiten ezaindu bagarik,

Bere birao zitalez ez goirik, ez berik;

Entzute ezagaitik aren berba dongak,

Iges egiten eben urriñ persona onak.

Alan bere nai eban izen onaz bizi,

Errian emon arren ez zer esan gitxi;

Eltzen zanean barriz zapatu eguna,

Ez eban uts egingo iñoz merkatura;

Guzur eta drogeaz erosi merketxo,

Drogakin bere albait karuen saltzeko;

Baña zelan aurrera urteetan joian,

Ia tratu askorik ak ezin eikean.

Azkenez oraiñgoan plazara zan joan,

Ikustera txoririk jausten zan lazoan;

Ikazdun bat lenengo aurkiturik bertan,

Itaune au Txuanek laster egiñ eutsan.

—Anton, zegan daukazu karge au saltzeko?

—Amar errealean daukat emoteko,

—Badaroat etxera artuta lepoan,

Kobretara etorri laurak inguruan.

                      II

Arratsaldean zintzo Anton lau lauretan,

Txuan-drogaren dendan barreka sartu zan;

Amarleko zuria eskinirik arek,

Eskuan artu eutsan bertatik Antonek;

Baña zelan sakurik ez eutsan ekarten,

Anton abiau jakon Txuani esaten.

—Ikatza saldu arren danai amarlean,

Sakua biurtzen jat diruaz batean.

—Ze saku ta sakuzaiñ eskatzen deustazu?

Amarleko zuriaz dana pagan jatzu,

Nai ezpadozu jarri neure esanera,

Zu baño lenago ni noa Juezera.

—Juezak enau iñoz ikusi aurrean,

Oraiñ arte bizi naz danakaz bakean;

Ikatza udan einda, neguan saldurik,

Baña sekula ez dot nik saldu sakurik,

Ikatza, ikatza da, ta sakua sakua,

Txuan ikatzaz utsik egiñ dot tratua.

—Anton, gura badozu zuzen zuk ibilli,

Gauzeau neuk egingo deutsut erabagi;

—A ezetz on egin, nai dozu postura?

Zuzentasuna eske dagoan modura?

—A baietz amarreal maian dot ipinten,

—A ezetz zeuk emonaz nik deutsut bardintzen.

                      III

Zatitxo baten biak egonda ixillik,

Bata eta bestea egin baga mistik,

Buruari atz da atz egiñik lenengo,

Estul bat edo beste bertatik urrengo,

Txu edo gorro batzuk botarik lurrera,

Autua emoteko prestaurik onela,

Txuan erabagia emoten zan asi,

—Posturetan —esanaz— dogu irabazi;

Anton, arritzen nozu zelan gomutetan,

Etzarean gaur zertzuk saldu deustazuzan;

Sakuak ta ikatzak karga bat konpondu,

Zelan egiten daben ezautzen eztozu

Eta kargeau zegan egiñik itandu,

Amar errealean esau ez deustazu?

Eta emonik zuri eskatua dana,

Oraindiño daukazu bere zer esana?

Idia adarretik, txoria ankatik,

Legez lotuten dala gizona berbatik;

Ez dozu iñoz entxun Anton tontotzarra,

Ala mutikoren bat oraindiño zara?

Jakin egizu bada gaur nogaz zabiltzan,

Eta miñagaz kontu, ez barritsu izan;

Onean ni ona naz, baña txarrean nor?

Txerren berbera bere ez da nigaz iñor;

Ni naz beti gizona berba batekoa,

Jenteak esan arren nazala seikoa;

Deitu arren errian niri Txuan droga,

Elitzate obeto deitu Txuan ona?

Galdu arren bere zuk nigaz posturea,

Egiak eztau bear eroan berea?

Ai! Anton, joan banintz ni Juezagana,

Eunerleko bat multa zeunkan bereala;

Zergaitik zuk ez dezun balio ezbaian,

Ezpada ikasgiñan bakarrik mendian;

Etzarean legez zu oitu auzietan,

Uts eingo zendulako berba guztietan,

Oraintxe zeuk esana zeuk bertan bera jan,

Dakizulako eiten zailldu baga berban;

Aurkituko ziñean antxe barregarri,

Guzurtitzat artarik egon arren garbi.

Eta, zer eingo eutsun Juezak orduan?

Eunerleko gorriaz kastigau beinguan;

Eta zelan eztozun zuk iñoz dirurik,

Pagau bear zenduan kartzelan sarturik.

Ze mesede andia gaur andik libraurik,

Egin deutsun Txuanek eztago dudarik!

Orretariko lanak badakizu baña,

Eskatuten dabela sari ta ordaña;

Alan bere enago indarka gaur eske,

Oitua nago artzen beti zerbait epe,

Ur baga eztot gura iñor itotea,

Ezpada gizonari emon arnasea;

Errez egiñ daikezu baña, kitu nigaz,

Etzi gaur lako karga on bat ekarriaz;

Eta ikatza bada gaurkoa lakoa,

Orduan izango da zeuretzat sakua;

Betor bosteko ori, Anton, etzira arte,

Zugaz adiskide zar izan gura neuke.

Antonek urten eban lotsaz gorri gorri,

Sakua ta dirua largaurik berari;

Baña igarri baga ez Txuan-drogari,

Lapurtzar bat benetan zala garbi garbi.

                      IV

Eroan ete eutzan baña bigarrenez

Beste saku barri bat betea ikatzez?

                                                  Ez.

Orra azkenengoko Txuanen tratua,

Neuk Antoni entzunda gogoan artua;

Zeiñbat alako egiñ ak ete ebazan;

Ai! banekiz guztiak kontau dagidazan;

Baña, gauza bat diñot oraiñ azkenean;

Ill ziran areik, eta gaur dagoz lurpean,

Zelan ez daben urten Txuanen gañean,

Bedartxo batek bere berrogei urtean,

Eta Anton dagoan lekua udetan,

Pitxilora ederrez dana da betetan.

Zetarikoa daben batek bizitzea,

Alakosea bere dau eriotxea.