Euskerearen kaltez

        Atzerrikoak gorrotauten gaituela ba genkian, gaurko leloa barik antziñakoa dalako. Euzko usaiñik darionari ala andia deutsoe, gorroto bizia. Bilbaoko udaletxean ikusi dogu ikusi, baiña itzakaz barik zigor bategaz zentzunera etorri erazoko bagenduz, baretuko litzakez.

        Kokolo-mokolo egiñak gagoz bai? eta gura dabena egin daroe. Eroapen larregiko erria gara eta eroapen larregikoai zer jazo oi jakon edonok daki: euliak sur puntan aginka.

        Eta orixe egin daroe geure etsai zitalak. Zertan? Gauza guztietan, emeko ezeri itzalik ez maitasunik ez deutsoelako. Bilbaoko udaletxean jazo zana ez da lelokeria.

        Zei edo merkatu ederren bat daukogu. Basetxeetako emakumeak be eurrez etorten dira, batzuk euren arrautzatxoak, besteak lukainkak, arakoak azeak, onakoak barazkiak. Zenbat eta zenbat emakumetxo ikusten doguz.

        Euskeraz baiño ez dakie, lantzean-lantzean tranpatxo batzuk egiten be ba dakie gero. Ezetz? Ezetz? Bai bein! Bilbaoko saltoki edo dendatan arrautzak erosten dabez eta merkatura doaz. An ostera, amaika edo amairu arrautzatzo atera otzaratik eta jartzen dabez ikusteko moduan.

        —Ara ba, oneexek baiño ez dabez egin aste onetan eta presko-preskoak dozuz.

        Nongo emakumeak siñistu ez, basetxetik ekarrikoak ez dirana? Baiña leenengo eroslea doanean, beste amairu edo amaika aterako dabez. Ederto atzipetu daroez! Baiña oben andirik ez da. Ganera orretan arean be ez dogu idatzi nai, euskereari egin jakon laidoatzaz baiño.

        Bilbaoko merkatuan emakume asko bere asko izaten dala edonork dakus eta emakume oneik euskaldunak dirala bere bai. Orain arte merkatu orren zaindari ertzaiñak egoten ziran eta euren zaindari txapel kondordunak bildurgarriak ziran.

        Ertzaiñak kendu ta «conserje» antzeko batzuk jartea otu jake. Ez dago txarto asmauta, ertzaiñik ez dalako bear. Ogei konserje bear badira, barriz, euretariko lau edo bostak euskeraz jakin egiela abertzaleak eskatu dabe. Illargia eskatu dabenik ez dogu esango, ogeirak jakin bearko leukeelako. Baiña gitxiaz konformatan gara, geure etxean gogozan arren.

        Udaletxeko batzarrean gai au gora-beera erabilli ebenean, geure ziñegotzia dan Abando jaunak eskatu eutsen eskari au, baiña basurde edo basurdekumeak barre egiñaz kontentu geratu ziran.

        —Esperantoa obe —ganorabako bat dan Aznar edo kalabazeak erantzun eutsan. Gizontxo onek zer ete daki emeko gauzetzaz? Ez ete da bear euskerea geure basarrietako emakume gaixoakaz itz egiteko? Milla andra diran tokian bosteun edo seireun euskaldunak badira, konserje bat edo bi euren elea dakienak euki aal izatea, ez da gauza andirik ba. Baiña olakoxe burubakoak dira españarrok.

        Euren aberrian jazo balitz jakozun au, zeruetaraiñoko deadar egingo eben; baiña Euzkadin jazo dan ezkero, barre purrustada batzuk egin eta kito.

        Eta olako astokilloakaz batuko ete gara Estatuto edo araudi bat eskatuteko ustez? Onak jagozak! Oneikaz begiko pistarik be ezin eskatu geinke, ezer ez dakienak diralako.

        Egun baten au, bestean ori, euskereak eta aberriak lotsagarrikeri galantak jasan daroaz, ez gara gorrituko? Ardurarik ez deuskula dirudi, baiña egunen baten ardureak joko gauz; barruraiño sartuten jakuzan gauza oneik aldeztuteko, ikaragarrizko gauzaren bat egingo dogu.

        Ezkertarrak eurak be damutu ei dira udaletxean egin ebenaz. Ez dago txarto, baiña gizona erail ostean damututen bagara be, ari ezin izango deutsogu arnasarik emon. Euren damua azaletikoa baiño ez da, auteskunde aurrean lotsaz geratu ez ete dirantzat. Euskereari deutsoen maitasunak ez deutse eragiten, agintari izan naiak baiño. Baserritarrai itzaldietan esaten jakenean «arrotzak zeuen arerioak baiño ez dira», barre egiten dabe. Siñistu gura ez. Baiña alako asko jakingo dabenean, zabalduko dabez begiak.

        Ainbeste lanbako diran ordu onetan, euzkotar batzuk sartuko genduzan merkatu orretan, baiña arrotzak gura ez ta ezin. Orain igarriko dabe nork maite dauan baserritarra.

        Euskereak ez dau ezer balio, esperantoa obe ei da. Espaiñar batek esateko gauza andirik ez da!

1933-IV-8