Ikaskuntza

        Unamuno jaunaren purrustadak irakurri dodaz, erderaren alde itz eta mintz gogorrak egin dauzalako. Gizon jakintsua ei da Unamuno. Egia izango da. Berak idatzi dauan gunia irakurri izan dot eta astoa dalakorik ez dot uste.

        Orain baiña, elgorria (sarampión) sortu ei jako. Erderaganako elgorria. Artega dago gizona. Bai-bai, euzkotarra odolez dan arren, gogoak iges egin deutso. Salamancako uri zaarrera iges egin. Bilbako azoka zaarra aaztu jako.

        Gogoak iges egin deutsola ikusteko euskeraren aurka diñozanak irakurri bear dira. Euskera gaixoa ei da eta oraindik bururik ez ei dau jaso. Baiña Unamuno orrek bururik jaso dagian be ez dau gura. Ama il zorian badago, lenbailen il bear ei da. Filosofoak dirala esango dabe gero gizon orreik. Abenda onek esirik gurena daukoan ezkero izkuntzan, jauntxo orreri ez jako atsegin aldenduta ibiltea. Euzkotarra izan gura dau, aintzakotzat daukolako. Baiña erdalduna biurtu dan ezkero, aberri biakaz bat egin gura, beraxe erdian egoteko. Beata batzuk izaten dira olakoak: Jaungoikoarekin eta txerrenarekin ondo egon gura izaten dabe eta kandela bana opalduten deutsoe.

        Gogai edo idean pelotari ona dozu Unamuno. Euzkoen antzera da onetan. Baiña jokorik andiena jokatu dau orain. Aldun batzarretan. Erdera irakatsi bear ei jake guztiai. Eta zelako zizpuruak egiten dauz gero, umeen gogoai ez jakela miñik egin bear euskeraz irakasteagaz eta. Emen diran erdaldunak begi aurrean daukoz, baiña ez emeko euzkotarrak. Umeak dira guztiak, baiña etxekoak ez deutse ardurarik emoten, kanpokoak bai.

        Konke euskeraz irakastolak balira, erdaldunen umeak jasan bearko leuke askotxo ezta? eta erderaz erakustean, emeko euzko umeak zer egiten dabe? Oneen gogoak ez ete dabe balio besteen aiña? Ganera, gitxienak balira be, baiña geienak izan, etxean egon, eta etxean be, biotzak eta sentimentu guztiak eraildu deutsoez.

        Unamuno dan gizona. Pelotan iaioa dan arren, oraingoan txapan jo dau. Catalandarrak eta euzkoak tantoa irabazi deutsoe. Eta zer egin dauala uste dozue jaun orrek, jokoa galdu dauanean? Espaiñako Konstituziño barria ezertarako ez dala diño. Uzkurtzaren aurka egin zanean ardurarik ez, baiña bere kutunen ziran gogaietan zauritu dabenean, erregearen goralbenak egin dauz. Olakorik ez dau iñork egiten, burua sorbalda ganean badauko.

        Sarri azaldu izan dogu irakastoletan erderaz be erakutsi bear dala, zoritxarrez izkuntza au bear dogulako. Baiña euskerea beti nagusi. Bakoitzari bere izkuntzan. Erdereak be alde arrazoi bakarra agertzen dau: laterriaren izkuntza dala. Baiña gogoko arrazoietan ez dauko arrazoirik. Agintaritza gauzetan bego dagoan tokian, baiña ez biotzeko zeregiñetan.

        Unamunori ez deutso ardurarik emoten Espaiñako laterriak eta nagusitasun abarrotsak, berak erderaz idazten dauan ezkero, guztiak erderaz jakin dagien baiño.

        Idazlearen arrokeriak urteten deutso alde orotatik. Idazlariak arroak dozuz ba ta. Eurak idazten daben izkuntza munduan ezagutu dabela ute deutsue. Gixajoak.

        Bakarra ez da zonor onetan Unamuno; beste asko ba lira, baiña geuri min andia egiten deusku euzkotarra dala diñoan gizonto onen purrustadeak. «Idioma universal» ez ei da geure ele au. Zelako olerkiak, poemak, irakurgaiak ete daukoz euskereak burua erakusteko. Franceko idazlari batekin nengoala, auxe berau itaunduten eustan. Baiña izkuntza zeuretzako olerkietan eta liburuetan ete dago?, erantzun neutson. Eta ben-ben, baietza emon eustan. Euskera orain ez da ba elea, baiña poema andi bat idazten danean, izango da. Zorakeri galanta, aldakuntzarik ez dau jasango eta. Goraintziak Unamunori.

1931-X-25