OGEITA AMAIKAGARREN DOTRIÑA

Errestituzioaren, eta zorrak pagatzearen gañean.

        Zazpigarren Mandamentu Santuaren explikazioari narraiola, aditzera eman dizuedan ezkero aurreko iru dotriñetan, nor diran eskuarkiro Mandamentu Santu onen kontra pekatu egiten duenak edo lapurretaz edo logreriazko irabazi edo sari injustuak eramanaz; gaur oriek guziok, eta zordun pagatzalle txarrak duen obligazio guztiz andi, eta estu bat aditzera eman bear dizuet. Eta zein da obligazio ori? Gure kartillako dotriñak esaten diguna: au da, ez edukitzea besteren gauzarik jabearen borondatearen kontra: au da, bakoitzari berea biurtzea edo errestituzioa egitea: eta ona, N.K., dotriña gai bat berez guztiz luzea, eta guztiz premiazkoa: eta gauzarik bearrenaz, eta geienean gertatzen diranaz obeto, eta errazago kargu egin zaitezten, esango dizuet 1. nor diran errestituzioa egitera obligaturik daudenak: 2. noiz errestituzioa egin bear dan: 3. Nori eta nola errestituzioa egin bear zaion: eta 4. Artzekodunak nola portatu bear diran zordunakin.

        1. G. Nor dira bada errestituzioa egiteko premian daudenak? E. Besteren gauza daukaten guziak jabearen borondatearen kontra: nolanai eduki dezatela, naiz ostua, naiz gaizki irabazia, naiz fede edo uste onean artua edo heredatua izan dedilla, naiz uste gaiztoan goza dezatela: besterena dala jakin ezkero, nai ta ez biurtu bear zaio: bada nolanai etorria, eta nun-nai arkitu dedilla, beti da bere jabearena: eta onek izan bear du edo gozatu bear du: eta orregatik da esaera, gauza bakoitzak bere jabeari deitzen diola: eta aren billa deadarrez dagoala.

        G. Eta nor dira besterena daukatenak? E. Dirade 1. aurreko dotriñetan esan ditugun guziak: lapurretak edo kalteak egin edo eragiten dituenak: eta lizito edo justu eztiran irabaziak eren tratu, eta artuemanetan eraman dituen guziak. 2. Dira zordun pagatzalle txarrak, epeak osatu ezkero, eta erak kalte andirik izan bage, pagatu dezaketela: jabearen borondate bage pagatzea luzatzen duenak: naiz jabeak kalte izan dezala, naiz ez: bada kalterik jabeak eztuelako aitzakia ezta arrazoi, eta motibo justua ez pagatzeko edo pagua luzatzeko: baña bakoitzak berea nai du, eta bear du, eta dauka deretxo justua biurtu eragiteko: eta baita jabeari kalterik badatorkio, orri dagokana, eskatzeko, eta kobratzeko ere: eta zordunak ezin guzia batetan pagatu badu, kalte andirik izan bage, eta jabeak ainbeste kalte ezpadu, dauka obligazioa edo zatika edo piskaka pagatzeko: edo jabeari luzamena eskatzeko: eta bitartean pagatzeko estaduan jarteko, joku erabageak, eta gastu alperrak eskusatzen dituala: eta bearra galanki egiten duela: eta ezin iñola ere pagatu duenak beti eduki bear du, salbatu nai badu, bere zorra al duenean pagatzeko edo errestituzioa egiteko asmo, gogo edo borondate egiazkoa: baña onetan asko itxutzen dira: uste due, ezin iñola ere pagatu dezakeala, zerren gauza askotarako gauzea edo dirua nai due: eta txit gogor, eta nekeza iruitzen zaie, jokuak, banidadeak, eta premiazko eztiran jan-edan erabageak eskusatzea: eta ezin sobratu duela diobe, zorrak pagatzeko: eta artzekodun tristen kalteaz, eta naibageaz ajolarik eztue: eta ala oriek gogo edo borondate egiazkorik eztue eren zorrak pagatzeko. Eta 3. obligazio orri agitz faltatzen diobe, zor ziertuak edo egiazkoak ukatzen dituenak, artzekodunak ezin probatu dituenean: bada munduko tribunaletan libratu arren, beren konzienziaren tribunalean eta Jaungoikoaren aurrean ezin libratuko dira. Eta 4. orobat eskuarkiro besterena gaizki daukatenak dira, zorrak ez ukatu arren, errespetoko personak diralako, artzekodun pobreak atzera, eta aurrera darabiltztenak, beti pagua luzatuaz, eta askotan arrazoi txarrak emanaz. Eztue nai, ezer merkatariak, eta ezagunek ukatu degien: eren jokuak, jan-edan erabageak, eta banidadeak gastu alper asko eragiten dizte: zorrez betetzen dira: eta iñori pagatzeko neurririk artzen eztue: orrelakoak eren mirabe, serbitzari, eta langiñai, bere denporan pagatu bagez, kalte arrigarriak egin oi dizte: eta pekatu oriek Zerura deadar aen kontra egiten badue ere, ajolabage bizi dira: eta zerekin pagatu utziko duelako, eta herederoai pagua egitea aginduko dielako uste edo gogo utsarekin, sosegu gaizto batean, eta pekatu mortalean egon oi dira: eta ala pagua agindu arren eriotzako peligroan, bildur izateko da, orduan ere penitenzia egiazkorik egiten eztuela; bada bizia luzatzen bazaie, erremediatu oi eztira: eta iltzen diranean, eren herederoai zorrak pagatzeko obligazioarekin batera, eren animak kondenatzeko gaia ematen die: zerren txit nekez herederoak zorrak pagatzera jarten dira: eta eskuarkiro pagatu nai dituenean ere, erdizka baizik pagatu oi eztitue: konposizioak edo ajusteak eragiten dituzte, alik gutxiena pagatzeko: eta bitartean eragin dituen kalteak edo galdu eragin dituen irabazi justuak, pagatu bage gelditu oi dira: eta orra zergatik txit asko kondenatu oi diran. 5. Ori bera defuntuen ondasunak edo zorrak pagatzen edo aen aginteak kunplitzen enpleatzeko kargua duenai gertatu oi zaie, beti geroko luzatuaz: eta azkenean ondo kunplitu bage dijoaz beste mundura, kargu oriekin batera, erak bezela kondenatuak izateko arriskuarekin, obligazio oriek beste batzuei enkargatuaz. Eta 6. besterena gaizki daukatenak dira, eren soroak edo basoak besteren kaltean zabalduaz edo geituaz dijoazenak, jabeak erak ezin ondo igerri dionean. Eta baita 7. besterena gaizki daukatenak dira, gozatzen dauden etxeak edo ondasunak besterenak diralako duda andiarekin bizi diranak: eta duda orretatik irteteko alegiñik batere egin bage, beti kezkatan daudenak: bada orrela dauden artean fede oneko posesiorik edo gozamenik ezin eduki dezake: ez eta munduko tribunaletan auzitan irabazirik eduki arren, eren konzienziak Jaungoikoaren tribunalean salatzen dituen artean, erak dakizten, eta naitaez eren barruak turbatzen dien arrazoizko duda andiakin: eta ala kondenatu nai ezpadira, duda oriek, argituko dituan, eta desengañatuko dituan konfesore jakinsu edo Letradu on bati aditzera eman bear die: eta orien iritziarekin eren konzienziak sosegatu: eta iñoren gauzarik baldin badue, modu onean biurtu: eta orretarako gogoan erabilli, guzion biotzetan ondo sarturik egon bear lukean Jesu-Kristoren esan au: Zer serbitzen dio gizonari mundu guzia beretzea edo irabaztea, bere anima galtzen badu? Eta baita Ebanjelio Santuan daukagun Zakeo publikanoaren exenplo ederraz oroitu edo akordatu bear gera guziok: Jesu-Kristo gure Jauna aren etxean sartu zanean, bere fede egiazko, eta biziaren señalean, esan zion: Nere ondasun guzien erdia pobreai bertatik ematera noa: eta iñor agrabiaturik edo kalterturik badaukat, lau bider geiago ematera noa: eta ori aditu zuenean Jesu-Kristok esan zuen: gaur salbazioa edo animako osasuna etxe onetan sartu da. Eta Abranen seme edo ondorengoa dala, aditzera ematen du: au da, aren birtuteari darraio: eta ala salbazioa nai badegu, gutxianez bakoitzari berea kontuz biurtu bear diogu.

        G. Eta besteren gauza daukaten guziak, jabearen borondate bage, bertatik errestituzioa edo pagua egiteko premia estuan edo obligazioan daude? E. Bai: orretan eztago dudarik batere: eta gure Jaungoikoaren legeak ezeze, gere arrazoi naturalak ori guzioi erakusten digu: bada geuri besteak egitea nai eztegun gaitzik iñori egin bear eztiogu: geurk eztegu nai, gure borondate justuaren kontra, besteak gure gauza edukitzea: bada geurk ere besteren gauzarik ezin eduki dezakegu, jabearen borondatearen kontra: eta ala bertatik, al degula, biurtzeko obligazio estua, eta andia degu: au da, pekatu mortalaren penaren azpian.

        G. Ezta bada asko izango zorra aitortzea edo deklaratzea, eta azkeneko eritasunean aren pagua agintzen? E. Lenago ori egin eztuenak, nai ta ez orduan egin bear du: baña lenago berak bere eskuz edo besterenez, pagatu dezakeala, pagatu nai ezpadu, pekatu mortal egiten du, eta estadu gaiztoan dago: eta ez bakarrik gauza ostuak edo gaizki irabaziak pagatzea luzatzen badu, baita zor justuak, pekatu bage egiñak, epeak edo plazoak osatu ezkero, pagatu ditzakeala, pagatzen ezpaditu, jabeak konsentitzen eztuela, pekatu egiten du: edo andiagoa edo txikiagoa, luzamenaz, eta egiten duen agrabloaz konforme: eta ala ezta asko zorrak pagatzeko edo errestituzioa egiteko asmoa edo intenzioa edukitzea bakarrik: bada ezta pekaturik barkatzen, al duela gaizki dauken besteren gauza biurtu artean, eta batez ere bere eskuetan edo bere etxean badauka, eztu aitzakiarik bertatik ez biurtzeko: eta ezin konfesio onik egingo du biurtu artean; bada propositu egiazkorik eztu: baita besteren gauza desegin, gastatu, saldu edo enpleatu bazuen, eta ezin biurtu badu, eta aren balio edo ordekoa ere pagatzeko modurik batere ezpadu, orduan asko du, pagatzeko asmo egiazko edukitzea, antxitiko erea duenean; eta era ori izateko alegin biziak egin bear ditu.

        G. Eta nori egin bear zaio errestituzioa edo pagua? E. Gauzaren jabeari edo artzekodun egiazkoari edo ziertuari: eta aek ill badira, aen heredero lejitimoari.

        G. Eta ezpadaki jabea nor zan: zerren ez daki nori gauza galdu zitzaion: edo ezin ezagutu du nori ostu zion; nun biurtuko dio? E. Beiñik beiñ, al bada, jabea nor dan jakiteko alegin guziak egin bear ditu: eta berari biurtu bear dio edo bere eskuz edo besterenez: eta alegin guziak era onean egin ezkero, ezin jabea arkitu baditeke, konfesoreari guzia aditzera eman bear dio: eta zer egin bear duen erakutsiko dio.

        G. Eta besteren gauzarik batere ezpadu: baña bere ondasunetan, bere honran edo fama onean iñor kaltarturik badauka; ezer pagakizunik edo biurtukizunik badu? E. Nola ere duen: alik modurik onenean biurtu bear dio kendu zion honra edo fama ona: eta ezin iñola ere osatu badio bere honra edo fama, ekarri dion kalte edo dañua pagatu bear dio, konfesoreak erakutsiko dion moduan: eta orobat ondasunetan besteri egin diozkan kalteak pagatu bear ditu, bera ezerzaz jabetu edo aprobetxatu ezpada ere.

        G. Eta besteren gauzaren bat probetxugarria edo frutuduna batek eduki badu; gauza bera bakarrik biurtuaz kunplitzen ote du? edo probetxua, frutua, eta irabazia ere biurtu bear ote du? E. Berea zuelako uste edo fede onean besteren gauza eduki badu, gauza bera, eta andik etorri zaion probetxua, gastuak bajaturik edo aterarik, jabeari biurtu bear diozka: baña probetxurik izan ezpadu, gauza bera bakarrik biurtuarekin kunplitzen du, eta berea zuelako uste onean zegoan bitartean, galdu edo desegin bazaio, biurtukizunik batere eztu: baita besterena zala zekielarik artu-eduki, eta gazatu badu; gauzea bera, eta ark jabeari ekarri bear ziozkan probetxu guziak pagatu bear diozka: eta bakarrik bere nekea, eta gastuak atera ditzake.

        G. Eta besteren gauza galdua batek arkitzen badu, beretzat gorde ote lezake? edo zer egin bear du? E. Alegin guziak egin bear ditu nor dan egiazko jabea jakiteko, eta ziertu ezagutu ezkero, bere gauza jabeari biurtu bear dio, eta ala, ixillik beretzat gordeko balu, lapurraren antzekoa izango litzake, eta pekatu egingo luke. Baña, alegiñak egin ezkero, jaberik arkitzen ezpada, eta esperanzarik ere ezpadago denporaz arkitzeko, pobretan, mezatan edo karidadezko obra onetan enpleatu bear da: eta ondoena da konfesoreari konseju eskatzea. Eta jabea arkitzen badu, osoro biurtu bear dio: eta ezin obligatu lezake arki-saririk ematera: baña borondatez edo graziz ezer ematen badio, artu lezake.

        G. Eta besteren gauza edo gaizki edo ondo izana duenai, zer egin bear duen, kondenatu nai ezpadira, esan degun ezkero, artzekodunai zer esanik badago, zordunakin nola izan bear duen erakusteko? E. Bai: txit asko dago zer esan: baña dotriña labur batean ezin guzia azaldu edo explikatu edo aditzera eman diteke. Eta 1. diot, laburtxo artzekodunak justiziaz baliatu baño lenago modu onean bere artzekoa eskatu bear duela. 2. Diot, artzekoduna, aberatsa edo ondasunduna bada, eta premia ezturik ezpadu, eta zorduna beartsua, pobrea, eta premian bizi bada, oroitu edo akordatu bear da, pobrearen errukiarik ezpadu, eta gogortasunez tratatzen badu; karidadeari edo projimoaren amorioari faltatzen diola: eta orregatik bakarrik beste bage kondenatu litekeala, Ebanjelioko parabola batean Jesu-Kristo gure Jaunak berak erakutsi zigun bezela. Baña pobre zordunen artean diferenzia andia dago: batzuek dira kristau fiñak, prestuak, honraduak, txit kontuz al dueneraño eren obligazio edo zorrak pagatzeko alegiñak egiten dituenak: eta nork fiatu eskuarkiro arkitzen due: eta onelakoakin artzekodunak, eta justiziak lan gutxi izan oi due: beste batzuek dira pobre zordunak, eta pagatzalle txarrak eren kulpaz, zerren eztagokien gastu alperrak tabernetan edo jokuetan egiten dituzten; eta oek dira lanik geiena ematen duenak, zerren pagatzeko gogorik eztuen, eta besterenaz bizi nai duen. 3. Diot, baldin zorduna, erara bizi dana bada, eta kalte andirik izan bage pagatu dezakeana; lenago, modu onean eskatu ezkero, onez onera pagatzen ezpadu, edo geiegi luzatzen badu; justiziaz pagatzera obligatu lezake artzekodunak: baña 4. diot, alkarren artuemanak ondo garbitu bage, zorraren pagurik eskatu bear eztala: eta ala lenago kontuak ajustatu edo garbitu bear dira: eta disputa edo diferenziarik badakarde, ez justiziara bereala etorri; baizik konzienzia oneko gizon jakinsu baten eskura larga, eta adiskidetasunean konpondu: bada bestela eren buruai, eta lagunai kalte andiak ekarten dizte: 5. diot, zor justuak bere denporan mirabeai edo serbitzariai, langiñai edo beargilleai, ostalariai edo alimentuak eman dienai, eta beste onelakoai pagatzen eztienak, eskuarkiro kalte andiak egiten diztela: eta orrelako zordun, pagua luzatzen duenaen kontra Espaniako Errege katoliko Karlos irugarrenak legea ipiñi zuen: (En 16 de Septienbre de 1784) agintzen zuela, artzekodunai paga zegiela, prinzipalaz gañera, urteoro eun bakoitzeko, sei geiago; justiziaren aurrean pagua eskatzen zuen egunetik aurrera, guzia pagatu artean, eta legerik ezpaliz ere, diot, eze egiazko kaltea eren kulpaz artzekodunai ekarri dienak, konzienziaz ere pagatzeko obligazio estua duela.

        G. Eta artzekodunak orrelako aldietan, onez onera ezin eren artzekoa kobratu bage, isillik eren eskuz justizia egin, eta beste ainbeste artu ote lezake? E. Ori eskuarkiro ezin egin dezake: bada orretarako dago justizia: baña justiziaz ezin iñola ere kobratu badezake, eta iñori kalterik batere egin bage, artu badezake, eta ondorengo txarrik izateko bildurrik ezpadago, pekaturik egingo eztue: baña nola bakoitza bere interesako gauzetan txit erraz itxutzen dan, obe du lenago konfesoreari konseju eskatu: baita gai onetan itxumen edo iduripen asko izan oi dira. Batzuek, borondatezko lan edo mesederen bat besteai egin dielako, eren sari edo ordekorik eman edo egin ezpadie; uste due, erea izan ezkero, eren eskuz artu dezaketela: eta engañatzen dira: bada ori ezta justiziaz zor dana: baizik esker onez bakarrik pagatzen dana.

        Beste batzuei, zerbait etxean edo kanpoan galdu zaienean, iruitzen zaie, motiborik asko eduki bage, urliak edo berendiak kendu diela, eta ziertu eztakielarik ere, isillik ordekoa kentzen die: eta beste onelako asko gertatzen dira: eta ortik pekatu asko sortzen dira; nola diran juizio edo sospetxa gaiztoak: murmurazioak: ojeristak: gaitziritziak, gorrotoak: eta askotan aserre nabarbenak: eta ala gauza orietarako biderik batere ez emateko edo iñoren gauzarik orrelako iruipenakin artu bage egoteko alegin guzia Kristauak egin bear du.

        G. Eta zer geiago erakusten digu gure dotriñako explikazio laburrak zazpigarren mandamentu onen gañean? E. Erakusten digu, eztegula nai izan bear besteren gauzarik jabearen borondatearen kontra: eta ala iru gauza dira mandamentu santu onek guzioi agintzen digunak 1. ez kentzea 2. ez edukitzea eta 3. ez nai izatea iñoren gauzarik jabearen borondatearen kontra. Lenbiziko bi gauzak aditzera eman dizkitzuet aditu dituzuen lau dotriñetan: eta 3. aditzera emango dizuet zeoro amargarren mandamentu santuaren explikazioan: bada an agintzen zaku besteren gauzarik ez gutiziatzea edo ez deseatzea: eta Jaungoikoak ematen digun ondasunakin kontentu izatea.

        Jaungoikoak digula arren guzioi orretareko bere grazia: eta gero beti iraungo duen ondasunak Zeruko glorian. Amen.