AMALAUGARREN DOTRIÑA

1. Fedeak zer agintzen digun:
2. zer eragozten digun eta
3. nola exerzitatu bear degun Kristau onak izateko.

        Aurreko dotriña bietan erakutsi dizuet, N.K. zer agintzen digun, eta zer eragozten digun gure Jaungoikoaren lenengo mandamentuak, aren Majestade soberanoari zor diogun adorazioaren gañean. Eta lendabiziko mandamentu santu oni narraiola, aurrera, oraindio erakutsi bear dizuet, zer agintzen digun, eta zer eragozten edo debekatzen digun, gure Jaungoikoaganako eduki bear degun, eta ezerzitatu bear degun fedearen, esperanzaren, eta karidadearen edo Jaungoikoaren beraren, eta lagun urko edo projimoaren amorioaren gañean. Iru birtute oek dirade guzien andienak, eta premiazkoenak: eta deitzen dira birtute Teologalak, edo Jaungoikozkoak, zergatik oekin zuzen-zuzen Jaungoikoari begiratzen diogu: eta oekin Jaungoikoari zor diogun honrarik andiena ematen diogu. Baña ezin birtute orietatik, dotriña batean aditzera eman neikezue: bada birtute orietatik bakoitzak gairik asko du, dotriña bana ezeze, dotriña asko egiteko. Gaur bada bakarrik esango dizuet fedearen birtuteak 1. zer agintzen digun. 2. Zer eragozten digun. Eta 3. nola fedea alperrik eduki bear eztegun, baizik guziok exerzitatu bear degun, gere animetako salbazioa iritsi nai badegu.

        Dotriña santuaren lenbibiko partean, au da, kredoaren explikazioan, esan genduan 1. fedea zor dan edo nola dan birtute edo doai sobrenatural edo naturalezaz goragoko bat, Jaungoikoak bateo Santuan sortu edo eman ziguna ikusi bage, fedeko gauzak sinisteko: 2. zein premiazkoa dan; bada fedebage eztago salbaziorik: eta 3. fedeko misterioak zergatik ikusi bage sinisten ditugun, au da, zerren Jaungoikoak Elizari agertu edo errebelatu diozkan: eta Eliza Ama Santak ala erakusten dizkigun: eta baita zeiñ motibo edo arrazoi guztiz andiak, eta ikusgarriak ditugun Kristauok, batere duda bage, eta kezka bage Eliza Ama Santak erakusten dizkigun fedeko egiak Jaungoikoaren beraren esanak edo hitzak dirala sinisteko: eta ala orain bakarrik galdetzen det:

        G. 1. Zer agintzen digu lenengo mandamentu santuak fedearen gañean? E. Iru gauza agintzen dizkigu: eta 1. da fedeko misterio prinzipalak ikastea edo jakitea: 2. da fedeko gauzak gere barruan sinistea. Eta 3. da fedea kanpotik agertzea, aitortzea edo konfesatzea.

        G. Noiz degu Kristauok premia edo obligazioa fedeko misterioak edo artikuluak ikasteko, eta jakiteko? E. Arrazoiaren argira edo ezaguerara gatozenean: bada Kristauen artean beti arkitzen da nork erakutsi.

        G. Eta fedeko misterio edo artikuluak jakiteko, eta sinisteko premia edo obligazioa erabatekoa edo berdiña da? E. Ez: misterio batzuek dirade ain premiazkoak, nun aek jakin bage, eta sinistu bage, eziñ salbatu diteke Kristaua batere kulpa bage ez jakitea gertatuko balitzaio ere: eta beste batzuek dira, pekatu mortalaren azpian ikasi, eta jakin bearrak; baña bere kulpa bage ez jakitea gertatuko balitzaio, ala ere salbatu liteke.

        G. Eta zein dira, arrazoiaren argira etorri ezkero, nai ta ez salbatzeko jakin, eta sinistu bear diran misterio ain premiazkoak? E. Dirade oek: 1. dala Jaungoiko egiazko bakar bat, gauza guzien egillea, eta graziaren emallea, onai betiko gloria, eta gaiztoai betiko pena edo kastigua ematen diena. 2. Da Trinidade Santisimako misterioa, au da, Jaungoiko bakar bat baizik ezpada ere, Jaungoikoagan arkitzen dirala iru persona distintoak, edo banaka diranak, 1. Aita eternoa, 2. Semea, eta 3. Espiritu Santua: Aita dala Jaungoiko egiazkoa. Semea ere dala Jaungoiko egiazkoa, eta Espiritu Santua orobat dala Jaungoiko egiazko: eta ala ere eztirala iru Persona aek iru Jaungoiko, ezpada irurak Jaungoiko bat bakarrik, zergatik iru Persona oek dauke dibinidade edo Jaungoikotasun bat berbera; alako moduan, nun Aitagan dagoan Jaungoikotasuna edo Jaungoikozko naturaleza edo izatea, ura bera osoro dago Semeagan; eta ura berbera dago Espiritu Santuagan. Eta orrez gañera 3. jakin, eta sinistu bear degu, salbatuko bagera, Aita eternoaren Semea, Trinidadeko bigarren Persona, gugatik gizon egin zala, ill zala, eta piztu edo erresuzitatu zala. Esan ditudan misterio oek distinzioarekin, salbatuko bagera, nai ta ez, jakin, eta sinistu bear ditugu Kristau guziok arrazoiaren ezaguerara etorri ezkero: eta orrez gañera, era batera edo batetan sinistu bear degu Jaungoikoak Eliza Ama Santari agertu, errebelatu edo erakutsi dion guzia: bada, ara nola aur bat eziñ salbatu ditekean, bateatua izan bage, berak kulparik ez izan arren; ala esan ditudan fedeko misterioak jakin, eta sinistu bage, eziñ iñor salbatu diteke, bere kulpa bage ezpalekitza ere: era argatik gurasoak alegin guzia egin bear due bere gaztetxoai txikitanik misterio oriek erakusteko.

        G. Eta zein dira, esan ditugunaz gañera, Kristauok pekatu mortalaren azpian, ikasi, eta jakin bear ditugun, fedeko beste misterioak? E. Dirade kredoan arkitzen diranak: baña Kristau bati gertatuko balitzaio, bere kulpa bage len esan ditugunaz kanpora, kredoko beste misterioak eziñ ondo ikasi izatea, alegiñak egin arren: salbatu liteke oriek ondo ikasteko, eta jakiteko borondate edo deseoarekin arkitzen bada.

        G. Eta zer beste gauzarik Kristauok ikasi, eta jakin bear degu arrazoiaren argira etorri ezkero? E. Ikasi, eta jakin bear ditugu, ondo bizitzeko, gorde bear ditugun Jaungoikoaren amar mandamentuak, eta Elizako bostak: errezatu bear ditugun orazioak edo erreguak: eta errezibitu bear ditugun Sakramentuak: eta oriek probetxuarekin errezibitzeko bear diran disposizioak.

        G. Eta beste gauzarik distinzioarekin ikasi, jakin, eta sinistu bear degu? E. Bai jakin bear ditugu gure azkeneko lau gauzak: au da, lenbizikoa ill bearra: 2. juzgatuak izan bearra: 3. betiko kastigua, edo pena Infernuan, pekatu mortalean iltzen danarenzat: eta 4. betiko gloria Zeruan Jaungoikoaren grazian dagoala illzen danarenzat: eta baita sinistu bear degu Purgatorioko egia; eta alegiñak egin bear ditugu sarritxo gauza oek gogoratzeko, bada oriek ondo konsideratu bagez galdurik, eta itxuturik dago mundua: eta Espiritu Santuak abisatzen gaitu, gure azken gauzak gogoan erabilten baditugu, pekaturik iñoiz egingo eztegula.

        G. Eta fedeko egiak ikastea, eta jakitea asko degu, fedearen aginte edo mandamentuarekin kunplitzeko? E. Ez: orrez gañera 2. fedeko gauzak gere barruan sinistu bear ditugu edo fedeko aktoak egin bear ditugu: Zenbat modutan egin oi da fedeko aktoa? Modu bitan: bata da fedeko akto jenerala: Jaungoikoak Elizaren bitartez erakusten digun guzia era batera sinisten degunean, zergatik Jaungoikoak berak ala errebelatu edo argitu duen: eta bestea da fedeko akto partikularra, edo Trinidadeko Misterioa edo Enkarnaziokoa edo beste Misterioren bat aparte sinisten degunean, zergatik Jaungoikoak ala agertu edo erakutsi digun Elizaren bitartez.

        G. Eta noiz degu premia edo obligazioa fedeko aktoak gere barruan egiteko? E. 1. Arrazoiaren argira, eta fedearen ezaguerara gatozenean: bada ordutik Jaungoikoa serbitzen, eta gere azkeneko fiña billatzen abiatu bear gera: eta orretako lenbiziko pausoa da Jaungoikoagan sinistea. 2. Fedeko aktoak egin bear ditugu eriotzako peligro edo arriskuan arkitzen geranean: bada orduan gure etsaiaren tentazioak andiagoak, eta indarsuagoak dira: orduan Jaungoikoari kontu emateko puntuan gaude: eta fedearen exerzizio edo ekierarekin prestatu, eta armatu bear gera. 3. Fedeko aktoa egin bear degu fedearen kontrako tentazioak edo pensamentu gaiztoak burura datozkigunean: oek atzeratzeko edo kontra oei egiteko alegiñak egiten ditugula: baña etsaiarekin disputatzen jarri bage, baizik gere barruan irmo sinisten degula fedeko gauzak Jaungoikoak berak Eliza Ama Santari agertuak edo erakutsiak dirala: eta ezin Jaungoikoak, eta bere Elizak engañatu gaitzakeala: eta orrenbesterekin kontentatu bear gera: eta orrekin etsaia lotsaturik, eutziko degu; garaia irabaziko degu; eta irabazi andiak Zerurako egingo ditugu: eta orain esan ditudan okasioaz gañera, 4. fedeko aktoak noiz edo noiz berritu bear ditugu: baña nola denbora señalaturik eztagoan, onenbeste denboratik onenbestera fedeko, esperanzako, eta karidadezko aktoak egiteko: diot eze Kristau onak obligazio orrekin kunplitzen duela, noizen bein kredoa atenzioarekin errezatuaz; Pater nosterra edo Aitagurea biotzetik esanaz; akto kontriziozkoa egiñaz; Meza santua debozioz enzunaz: bada okasio orietan guztietan fedea exerzitatzen da, eta fedeko aktoa askotan egiten da, igerri bage edo oartu bage batzuetan egiten bada ere.

        G. Eta noiz degu Kristauok obligazioa edo premia gere barruan daukagun fedea kanpora agertzeko, autortzeko edo konfesatzeko? E. 1. Galdetzeko eskualdia duen Juezak berak edo aren ordekoak gure fedearen arrazoia eskatzen digunean, kondenatuak izateko penaren azpian, autortu, eta konfesatu bear degu garbiro gure fedea: baita bizia kostako balitzagu ere: eta gure zorionekoak fedeagatik bizia emateko ditxa andia bagendu, bada bertatik betiko zorioneko bizitza seguratuko genduke. Baña galdetu baño lenago alde egitea edo bildurrez iges egitea ezta pekatu: bada orduan eztu fedea ukatzen: baizik nolabait autortzen, eta konfesatzen du: bada bildurrak ukatu eragin eztegion iges egiten du. 2. Fedea agertu bear degu, gure Jaungoikoaren honra nabarbenkiro despreziaturik ikusten degunean: nola lizatean Jesu-Kristoren edo Ama Birjiña Santisimaren edo Santuen Imajiñak gure errelijio santuaren gorrotoz puskatzen edo erretzen ikusiko baginduz: eta 3. fedea agertu bear degu, fedea ukatzeko arrisku edo peligroan gure lagun projimoa ikusten degunean: bada animatu, alaitu, edo esforzatu bear degu, artako indarrik, eta modurik badegu: bestela ixilik egon gaitezke.

        G. Eta ikusi degun ezkero fedeak zer agintzen digun, au da nola fedeko misterioak edo egia prinzipalak ikasi, sinistu, eta autortu edo konfesatu bear ditugun: esan dezagun orain.

        G. Fedeak zer eragozten digu? E. 1. Fedeko gauzak gere barruan ukatzea: edo aezaz, ezaguerarekin, eta borondatearekin dudatzea: eta 2. eragozten digu fedearen kontra hitz egitea.

        G. Eta nor dira gure fede santuko gauzak ukatzen dituenak? E. 1. Dirade ateistak deitzen zaien gizon borondatez itxutzen diran batzuek, eren erabageko atsegin loi zikiñak kezka bage gozatu nai lituzkenak: eta orretarako fedearen argiari ezeze, arrazoi naturalaren, eta eren zenzienzien argiari, eta onek eren barruan ematen dien ortxikada edo erreprensioari begiak, eta belarrriak itxitzen diztenak, eta Jaungoikorik danik ere sinistu nai eztuenak: baña eztitzakun aitatu geiago onelako borondatezko itxuak: eta Jaungoikoari erregutu degiogun, berak argitu ditzala. 2. Dirade paganoak, jentillak, fedebageak edo infielak; fedeko gauzak, eta aek sinisteko arrazoi edo motibo guztiz andiak aditu arren, sinistu nai eztuenak; edo eren errore edo uste falsotik irteteko, eta egia ezagutzeko alegiñak egiten eztituenak: bada borondate onarekin egia billatu ezkero, argitzen ditu Jaungoikoak. 3. Gure fede santua ukatzen duenak dirade judu itxuak; Jesu-Kristo mundura etorri zanik, eta Jaungoikoaren Semea zanik sinistu nai eztuenak: Baña zergatik sinistu nai eztuela uste dezue? Zergatik judu aragikorrak, arroak, abariziosoak, mundu onetan eren zorion guzia, eta atsegiñak gozatu nai zituzken: eta ala nai zuken Salbadore bat, ez pekatuak kentzera, eta birtuteak, eta Zeruko erreinurako bidea erakustera zetorrena, baizik aberastasunez, indarrez, eta munduko anditasunez beterik zetorkeana: eta orra zerk itxutu zituan juduak Jesu-Kristo ain humil, ain pobre, eta ainbeste neken artean, ikusi zuenean: eta orra zerk dauzkan orain ere itxuturik denbora oetako juduak: aen arteko, guztiz asko, eta batez ere humillak, eta egia billatzen zuenak, fedearen argira, eta ezaguerara etorri baziran ere, Jesu-Kristoren, eta Apostoluen mirari edo milagro guztiz ziertuak ikusi zituenean.

        G. Eta nor geiago dira fedea ukatzen duenak? E. Apostatak, eta herejeak. Apostatak dira, bateatuak izan ezkero edo fede guzia edo fedeko gauzarik prinzipalenak ukatzen dituguak; eta fedebagetasunera igarotzen diranak: baña orretaraño eldu oi eztira, lenago bizioetan, eta gaiztakeri arrigarrietan ondatu diranak baizik.

        G. Eta nor dira herejeak? E. Bateatuak izan ezkero federo misterioren bat edo beste ukatzen duenak: Eta nundik datorkie itxumen ori? Eren arrotasunetik: bada eren adimentuarekin bakarrik nai ditue barrendu fedeko sekretoak: eta eren iritzi propioa geiago estimatzen due, Eliza Ama Santarena baño. Eta nola gure Jaungoikoak bere Elizari bakarrik, au da, Elizako buru, eta Arzai prinzipalai bakarrik agindu dien, eta ematen dien fedeko misterioak batere errore bage edo utsegin bage ezagutzeko argia, eta guziai erakusteko kargua, Eliza Ama Santaren sinistetik edo fedetik apartatzen diran guziak ezin izan dezake egia eren alde duelako usterik: eta kontrara Eliza Ama Santak erakusten diguna sinisten degunok, ziertu, eta seguru gaude Jaungoikoaren beraren hitza, eta esana sinisten degula; eta eziñ engañatuak izan gaitezkeala.

        G. Eta herejiako pekatua zenbat modutakoa, eta eratara izan oi da? E. Batzuetan da bakarrik barrukoa; kanpora agertu bage: beste batzuetan da barrukoa, eta kanpokoa batetan: barruan daukan errore edo fedebagetasuna kanpora ere agertzen dala: eta beste batzuetan da bakarrik kanpotik, eta ez barrutik uste gaizto bage, eta malizia bage herejiaren bat esaten danean: eta au ezta herejia egiazkoa: bada eztu uste esaten duena fedearen kontra dala: baña naiz barruan bakarrik, ezaguerarekin, fedeko gauzaren bat ukatzen duena: eta are geiago, barruan daukan fedearen kontrako errorea kanporatzen duena, dira hereje egiazkoak: pekatu mortal arrigarri bat egiten due: eta fedearen birtutea galtzen due: eta orien artean dagoan diferenzia da: ze barruan bakarrik herejia daukana, eztago bertatik exkomulgaturik: eta edozein konfesorek absolbitu lezake, egiaz damuturik konfesatzen bada: bada barruan daukan herejia kanpora ere ateratzen edo agertzen duena, orretan pekatu mortal egiten duela, gelditzen da bertatik exkomulgaturik: eta ori ezin absolbitu lezake Aita Sautuak edo ark emandako eskualdia duenak baizik: eta Inkisizioko tribunal santuak: eta alakoaren berri ziertua konfesiotik kanpora dakianak, dauka obligazioa, pekatu mortalaren, eta exkomunikazioaren azpian inkisizioari kontu emateko. Eta onelako okasioetan utsegin nai eztuenak, galdetu bear dio konfesoreari edo konseju eman deikion jakinsuren bati, zer egin bear duen.

        G. Eta fedearen kontrako dudak edukitzea zer pekatu da? E. Baldin ezaguerarekin edo adbertenzia osoarekin fedeko misterioren bat, ala dan edo eztan bere borondatez edo berak nai duela, dudatzen badu, pekatu mortala egiten du: eta orrelakoa da herejea bezela: Baña burura fedearen kontrako pensamentuak, tentazioak, kezkak, eta dudak etorri arren pena ematen badiobe, eta ezagutu, eta oartu ezkero, burutik kentzeko alegiñak egiten baditu: edo orduan fedeko aktoak egiten baditu; pekaturik batere egiten eztu: eta bai Zerurako asko irabazten du.

        G. Eta fedean beti irmo egoteko, eta Jaungoikoak guk merezi bage, eman digun fedearen argi, eta doai guztiz preziatu onezaz baliatzeko, zer egin bear degu? E. Eztegu fedea alperrik eduki bear, askok daukaten bezela, baizik exerzitatu bear degu, gure salbazioa iritsi nai badegu. Eta orretarako 1. ezagutu bear degu, gure adimentuaren, eta arrazoiaren laburtasuna ezeze, gure guztizko ezereztasuna fedeko gauzak barrentzeko, eta berez diran bezela osoro ezagutzeko: eta mundu onetan gauden artean kontentatu bear gera, ikusi bage, Jaungoikoak Elizaren bitartez erakutsi nai izan dizkigun fedeko egiak sinistuarekin. 2. Jaungoikoari sarri eskerrak eman bear diogu, zerren fedearen argira, eta ezaguerara egarri gaituan. 3. Fedeko aktoak sarri egiteko oitura santua artu bear degu: eta 4. pekatuari txit kontuz alde egiteko: gere pasio gaiztoak ezitzeko: eta birtuteari gogoti jarraitzeko, gure fede santuak erakusten dizkigun egia prinzipalak gogoan, ondo sarturik edukitzeko: eta aen gañean gure konsiderazioak sarritxu egiteko alegiñak egin bear ditugu: eta aekin gure bizimodua zuzeudu, eta moldatu bear degu bada orretarako gure Jaungoikoak fedearen argia eman digu, eta ez alperrik edukitzeko: bada justua fedeaz bizi da Justus ex fide vivit. Eta argatik jakiñik eduki bear degu, fedeak bakarrik eztuela iñor salbatzen, obra onakin, eta bizimodu on batekin laguntzen ezpadegu: eta obra onak eragiten eztituan fedea, egiazko fedea izan arren, da fede illa, anima bageko gorputza bezela: eta karidadeak bizia eman bear dio, salbatuko bagaitu.

        G. Eta zein dira ondo bizitzeko gogoan erabilli, eta sarri konsideratu bear ditugun egia prinzipalak? E. Dotriñako kartillak berak guzioi erakusten dizkigunak: eta batez ere 1. nor dan gure Jaungoikoa eta zein maitagarria dan, bera danagatik, eta guk merezi bage, egin dizkigun mesede guztiz andiakgatik: 2. nor dan Jesu-Kristo gure Salbadore, Erredenptore, eta Maisu soberanoa: eta zenbat zor diogun, izan digun amorioagatik, eta gugatik sufritu dituan pasio, eta eriotza nekagarri, eta lotsagarriagatik: bada gu kondenatu ez gaitezen, eta betiko zoriona iritsi dezagun, gizon egin zan; gure pekatuen zorrak bere gañ artu zituan. Jaungoikoaren justiziari gugatik satisfazioa edo pagua eman zion: eta Zeruko bidea bere exenploarekin edo dotriñarekin erakutsi zigun: eta pekatuari alde egiteko, eta birtuteari jarraitzeko bear degun grazia, eta indarra gogotik ematen digu, bear bezela eskatzen badiogu: eta ala eduki bear degu Jesu-Kristoganako esker ona, beraganako esperanza bizia, eta beraren amorio santua gure biotzetan ondo sarturik, eta irazekirik edukitzea prokuratu bear degu: eta 3. alde batetik betiko Infernua, eta ango betiko tormentu ikaragarriak: eta bestetik Zeruko gloria, eta ango betiko zoriona, pakea, atsegin, eta kontentuak gogoan erabilli bear ditugu: eta beste onelako fedeko egiak sarritxo konsideratu bear ditugu: eta orduan egia orien argi, eta ezaguerarekin pekatua benetan aborrezitu bear degu: Jaungoikoari humillaturik, eta damuturik barkazioa eskatu bear diogu: eta baita aurrera bizimodu santu bat egiteko grazia, eta indarra: eta batez ere azi, edo aumentatu dezala gugan fedea, esperanza, eta karidadea: pazienzia, eta birtuteak: eta orrela bizimodu on bat egingo degu: eta Zeruko betiko ondasunak iritsiko ditugu. Amen.