Pas un

        Badugu astean behin zertaz mintza Eskualdun On huntan; egun guzietakoa ere baginuke. Eta bethi berri, nahiz aspaldikoak oro, edo gehientsuak, solas berera doazin. Dakizuena.

        Egun ez nauke, oro utzirik hitz bat erran gabe, guri, gazeta hunen egilei eta hunen adixkiderik hoberenei doakuna.

        Garbiki erraiten dautzuet: ez nauke hau gogoan ixilik. —Ea zer? —Huna, orizue, berehala; eta elhe gutiz.

        Iragan udan, gure langileen eta lanaren nausigoa bere gain zuen jaun gazteak itzuli bat egin zuen Eskual Herrian. Jo hara, jo huna ibili zen; dela oinez, dela burdin bidez, dela bizikletaz. Bat bertzearen ondotik herri handienak oro kurritu zituen, orotan trikatuz ezagun berri zenbeiten egiteko, eta xaharrekin ere, bi elhe onen egiteko doia. Hendaiatik Atharratzeraino, Bastidatik Baigorrira, Donibane, Ustaritze, Larzabale, Donapaleo, Maule, Espeleta, Hazparne, oro hartuz, orotan behar zen denbora geldituz, bere burua ezagutarazi zeien; eta xehetasun asko eman ere ba, zenbeitek behin ere entzun etzituztenak omen.

        Beltzuri bat nehork nehon ez bide zion egin. Askotan askok eta hots, orotan kasik orok begitarte on erakutsi zioten. Haren galdeari, othoi lagunduko ginintuztenez, ahalaren arabera, gazetaren egiten eta hedatzen, anhitzek iduriz gogotik hitzeman zioten baiez.

        Hitza atxiki ere ba zenbeit bakharñok; bospaseiek; erran den itzulia etzuela osoki alferretan egin erraiteko doia. Mintzo naiz herrietako gerthakarien heltzaleez.

        Gerthakarien heltzale, berri igortzale guti dugu biziki; denik ere, gehixago, gure jaun gazteak bere itzulia herriz herri eginez geroztik.

        Othoiztuaren bortxaz, bakhar zenbeiti azkenean bihotza hausten zeie. Bertze deus hitzeman nahi ez daukutenek ere, bederen elhe ona eman diote gure gizonari. Dena ere on.

        Ehun, berrehun arte hori eskualdun on beren tokietan zerbeit eta norbeit direnekin ezagutzak eginez geroz eta solas, hemen trika, han trika eta orotan trinka; uste ukhan du araiz, edozoin laguntzaren ardiesteko, aski zuela xixtu bat egitea, edo kheinu bat urrundanik Eskualdun Ona-ren, eta bere adixkide zahar eta berri, hain berritan bere begiz ikusi heieri.

        Letraño bat itzulikatzen dautzu, labur eta xuxen, hitzak argi eta ezti; eta ez baitzezaken letra bera berrehun aldiz egin bere eskuz, bakotxari baten igortzeko, inprimarazi du pollikiño; bere izena zolan eman, larri; eta igorri postaz, aitzineko egunetan elhe onez hanturik utzi zutenei.

        Zera zeien galdatzen: othoi bakotxak igor zitzola Eskual Herritik kanpo bizi diren eskualdun zenbeiten izenak, eta non ere baitaude eta hango heien adrezak. Nahi zukela urrungo eskualdun hetarik zenbeiti hel-arazi Eskualdun Ona; segur anhitzek hartuko zutela gogotik, Eskual Herriko berriak jakiteko baizik ez balitz ere, sor-mintzai poxi bat irakurtzearekin.

        Gazeta egileak nahi du alabainan bere lana hedatu, saldu; langileen egunsaria nonbeitik behar baitu bildu.

        Ditaken gauzarik errexena da... edo zen, edo litake oraino ere, paperño hura irakurri-eta, gogoz egitea herriko edo bederen auzoetako itzulia: ea zoin diren etxeak, seme edo alaba, norbeit han nonbeit, Ameriketan, Espainian, Bordalen, Parisen, mundu zabalean duketenik. Hamar, bospasei, bizpahiru adrezañoren biltzea, xakurrarekin jalgi-aldiño bat egitearekin, aire hartzeko... debrua izanik ere, ezta lan bat.

        Berak egin eztezakenak edo ez nahi, norbeiti egin-araz lezoke aise; zenbeit izen lerroan paper batean ezkribuz emaiteko aizina eta borondate ona lukeen gizon bat, xuri edo beltx, bat hatzemanen eztuzun herririk ezta. Ezta.

        Hartakotz galdatzen zuen gure jaun gazteak, othoi bakotxak berak, edo norbeitez, egin zezola hari, eta guri, atsegin hori.

        Zenbatek uste duzue, diotela ihardetsi? —Batek.

        Eta bat harek ere zer eta nola? Herrian berean, auzoan duen gizon baten izena emanez, auzo hura bildurik, abonamenduaren hartzera.

        Gabea baino hobe, segurki, eta milesker nor ere baita eta hari.

        Bainan berrehunetarik bat higi, eta bat harek hemengo izen bat.

        Nehork ez urrungo eskualdunen izenik. Bazautzuea? Behar-bada ez. Niri ba.

        Nondik nahuzue iraun dezan, hoin guti lagundua den obra onak?

        Badago eta badoa, guhauk dakigu nola. Bainan gu ere bagoazi. Gero?

        Geroko erroak non ditu Eskualdun Ona-k? Noren gainean dezake konda? Non ditugu eta nor laguntzaileak? Zinezko adixkideak nor bada, eta non?

        Bitxi da, zoin neke zeien kasik orori Eskual Herrian, atsegin egiteko, ongi egiteko, bi lerroren izkribatzea, eta bi soseko tinbre bat gainean lothurik igortzea. Lehenago bazkaiterat eman lezazukete, bihotz onez; ba eta behar orduan bortz liberako bat edo biga.

        Diru eta bazkari, oro on dire beren aldian; bainan; bainan zuk galdatzen duzun hura; behar duzun hura, etzinezokete jalgi, aitzinean belhauniko jarririk ere. Baduk hoberik!

        Aizinarik edo astirik eztuenak eztu. Bainan hura duenak zer othe du eskas?

        Bitxi baino bitxiago dena da, ez, adixkidea, zuk nitaz eta nik zutaz axolarik ez ukhaitea. Bainan axola dutenek; dutela diotenek, nago, non duten bada?

        Notari, aphez, errient ohi, mediku, arrantier eskualdun zahar, eskualzale, bascophiles eta bertze aizinadun guziek, ororen artean urrungo eskualdun baten izena ez igortzea, mais pas un... errazue, hots eztea bitxi?

        Bitxi erraiten dut, bertze zerbeit erran beharra.

        Hemen hau nik egun emaiteak deus ekharriko ez badu ere, dagola hor.

Eskualdun Ona, 1907-11-22