Bortz haurren aita

        Gaizo gizona! Ez dauzkat ahantzirik Urkurai Pauetako bizkarretik Kanboko gararaino harekin egin solasak.

        Soldado bat zen, gerlari zaharrek orai ukaiten dituzten zortzi egunetarik hiru edo lau etxean iraganik, gibelerat joanki... berriz gerlarat, gizagaizoa.

        Nihaur nintzen karrosaren zokhotik aditzen diot, igaiterakoan oihu egiten postillunari: «badea nehor barne hortan?». Kheinuz ihardetsi othe zion, sar zadin, ala hitzik ez, hura den gorrak, ez nakike, soldado gaizoak, sast, barneko alderat behako motz, ilhun bat eman zuela baizik; eta brau, ni han ikustearekin, ez zangoz, bainan buruz halako jauzi bat egin bazterrerat; berehala ohartu bainintzaion, bi sos baino nahiagoko zuela ni ez han hatzeman.

        Sarthu zen halere, paketaska bat lehenik ene alderat aurdikirik, hartaz jo nahi izan banindu bezala.

        Ongi ethorri egiten diot ahalik hobekiena, ezaguturik zena zenarentzat, zortzi egun, erdi bideko, erdi etxekorekin herrirat jin soldado zaharretarik zela, nik nakiena bere jendetarik noren ez zonbaten besoetarik eskapatua?

        Badea kuraie, adixkidea? —Ba, ba; behar da. Huntan gira engoitik, eta goazin huntarik.

        Boza poxi bat erkastua zuen gaizoak; bi begiak gorri hantuak; idekiak kasik ezin atxik, ezin beha ondoko jendeari xuxen, eta nik ere ahalik gutiena nezon beha, nahiago.

        Bainan etzen luzaz behatze beharrik, ezagutzeko zerk emana zion hantura eta gorridura hura; ez bakarrik lo eskasak.

        Lehen solasek mintzoa poxi bat ideki diotenean, galdatzen diot ja banakiena, ikusteko zer atherako nion: «errazu eta zertako egin duzu oxtian, hunat igaiterakoan, ni hemen ikustearekin, bazterrerat jauzi sorbaldez eta buruz?».

        Halako basa irri, nigar hipa, ezpainak ausikiz ezin iretsizko bat baizik ezin athera diot behin; gero, garhaituxe duenean, begitarteari eskuz thorraka, norbeiti edo zerbeiti nahiz jazarri, pizten du zigarro bat; garbiki egia nahi baduzue jakin, ez bainindake on, zin egiteko, piztu duen izaitez ala erakutsi bakarrik suari eta hortzen artean tinkatu hala hala, bizi ala hila zuenez, axolarik gabe. Ba, gezurrik gabe, lau edo bortz aldiz utzi du bere zigarro marzukatua ezpainetarik zangoperat erortzera; ba eta behin edo bietan altxatu orduko, eskutik lerratzera berriz beheiti.

        Ah! hitz dautzuet ez nintzela irri gose. Ahalgetua ba nere buruaz, Jainkoa lekhuko, eta hau hemen irakurtuko dutenetarik zonbeit, bereziki bat gogoan; gerla huni buruz guk hemen ditugun sabeleko minak, derabiltzagun kazeta lan eta perrekeriak zoin guti diren, holako batzuek urthe huntan duten kuraia gaitzaren aldean!

        Gaizo soldado zaharrak! Gaizo senhar on, aita bihotz handikoak!

        Deus ez gira gu; deus baino gutiago, behinik behin, nik dakidan bat, holako gizonen aldean.

        Beldurrez bihotzak gaindi egin zezon, uzten nuen erdi ixil; bainan halere zerbeitez nahi nion erakutsi, ez nintzela osoki holakoentzat esker gabea.

        Oharturik, ez zauta hasten gaizoa, bera laguntzen; azkenekotz elhea nik baino gorago eta luzeago: etzela, ez, lotsa; uste zuela oraino zokho hauk ikus, bihotza egun baino, eta duela urthea baino arinagorik.

        Hainbertzenarekin kapotearen barneko sakela handi batetarik jalitzen daut, bertze paper horitu, higatu batzuen artetik, fotografia bat, iduri atzo egina, berriaren berriz, eta bizkitartean aspaldi han zuena ja berekin, gerlan. «Zer artharekin beiratzen ahal duzun hori han, zurekin. —Ba, jauna, ba. —Ez baituzu behaka higatzen ere?».

        Nigar eta irri.

        Zoin duzu maitenik? —Oro bardin. Ez dute ez gero han giren gizon guziek holako familia bat agertzen ahal. Behazu ene emazteari, bere bortz haurñoen artean, lotsatua denez? Nik bezenbat kuraia badu, edo gehiago; esku onetan ditut etxeko lanak.

        Osasunekoak gira, Jainkoari esker; haurrak ere bardin heldu. Horra horxe zaharrena; hau, behereko ñimiño hau, azkena.

        Bi urthe eta erdi zituen ni gerlarat joaitean. Deusek ez daut hala hautsi bihotza, nola ikusteak eztuela haur gaixoak bere aita ezagutu. Egungotzat haatik adixkidetuak ginen. Damurik noa hoin fite.

        «Jin zauzkit ba segi horxetaraino; nahi ukan banu, heldu zauzkidan urrunago. Horxeko pentze ezkinatik igorri tut, ez ginela behar jendetarat agertu elgarrekin. —Zoin duzu haurretarik nekezena utzi? —Ttipiena».

        Eta gaizoak bethi irri, irri egin nahiago, deus baino, bere hetaz mintzatzean, ala banazka, ala orotaz betan.

        Bertzenaz ere nehortaz ez da gizona arrengura, ez hango soldado lagunez, ez aitzindariez; ez eta hemengo nausiez; etxetiar baita. Izenak eta oro eman dauzkit.

        «Horxe da, hor goraxago. Nausia bazkaiten ginuen atzo eguerditan gurekin; gero ni arratsean haren etxean afaiten. —Horrat bererat jitekoa zira beraz oraino zu? —Ni ba. —Espainiako mendi horier behako bat ez dakozute zuk beraz eman bertze zonbeitek bezala? —Nik ez. —Hots, bazoazi kurairekin eta esperantzarekin, hor harat? —Ni ba. —Irabaziko dugu gerla hau zure ustez? —Ba, jauna. —Noizko? —Hori nik eztakidana da, eta ez ene egitekoa. Garhaituko dugu, hortan da guzia. —Ez zinen lotsa joan-jin huni poxi bat? —Ba, bainan halere jin nahiago. —Eta orai, nahiago duzu izanik? —Ba naski!».

Eskualduna, 1915-07-23