Aita alabak

        Egun zortzi aita semeak; egun, aita alabak: bati bertzea darraikio.

        Ikhusi dugu errient aita bat, bere semea edozoin bizipideri loth-arazi nahiago duela diona, errientgoari baino lehen, errientak egungo egunean esklabo direlakotz. Biba hura.

        Huna bertze gizon bat; erran dezakegu ere jaun bat, hura baino jaun handiagoa, aberatsagoa; nehoren esklabo ez dena, edo bederen hala izan behar ez litekena. Osoki bere buruaren jabe dena da, jaun hura ezagutzen duenak nihauri erran dautanaz. Hanxet dago Orteseko aldean; alfer bizitzekoa lukelarik, negozio pixka bat egiten du, deus ari gabe ez egoiteko.

        Gizon bat da osoki zuzena, erlisionekoa, elizatiarra; hots, on guziak lituzkena, ez balitz beldurti hutsa; herabea, uzkurra, bere burua erakutsi baino nahiago lukena... ez dakit zer iretsi eta jasan.

        Goragoko errienta ez bezala, hau esklabo bizitzeko eta hiltzeko sorthua.

        Behar dautzuet hemen erran jaun horren ixtorioa. Zenbaitek heldu bada erranen dute: «zer behar ginuen guk hortarik?». Badire alabainan bethi deusetarik deus behar ez dutenak, beren tripa hura ontsa balin badute.

        Bainan ez gira oraino arras oro (gehienak ba... ez oro) hortaratuak. Badire oraino, han hemenka, bakhar batzu, gogoetagarri zerbeit entzuteari begi beharriak idekitzen dituztenak, eta burua goiti altxatzen. Goazin heientzat gure solasera.

        Azken boz-aldiko egunak ziren. Ordukotzat ja fraide eta serora guzien khentzeaz aiphu zen azkarki. Serora zenbeit, haro kalapitarik ez nahiz, ja ordutik ahal zuten lekhurat ihesi zoazin. Hala nola karmelita eta holako serora ixil, gorde, beren xokhoetan othoitz egile hoitarik anhitz. Ez nahi kasailan ari, ez eta nehor ar zadin heientzat, bazoazin emazte gaixoak ihesi Frantziatik kanpo.

        Geroztik baitago halako zenbait joanik. Eta ondarrek ere luzamen laburra, itxura guzien arabera.

        Egun batez beraz gure gizona hor heldu da niri, hau erran dautan adixkidearengana: bi begiak hantuak eta gorrituak, tipula egosiak bezala. Begitartea ilhun; elhea motz. Ageri omen zuen, nonbeitik heldu zela, gaua galdurik; zer ere baitzuen eta nigarrez hipaka egonik.

        «Agur. —Bai zuri ere; sar zaite eta jar. —Ez, ez; banoa etxerat. Ez nauke larruaren barnean. Ur... alimaleak! —Zer duzu, gizona? Nork zer egin dautzu? —Zer egin dautaten? Ene alaba gaixoa, serora nuena badakizu, Frantzia beherean bainuen bi urthe huntan? —Zer zautzu? Ez balinba hil? —Ez, ez; bainan hil bezalatsu. Eta gisa batez, hilik ikhustea baino saminago da hor harat joaiten ikhustea, itsasoaz haindirat, arrotzen artean bizitzerat. Othoi barkha: ez niz nere baithan egun: ez dakit zer egin nezaken. Diren bezalako bihotz-gabeak! Holako zanphail zikhinen eskuetan ditakela egon Frantzia. Leher egin balezate guziek, ez litake goizegi. —Ez hoinbertzetaraino khexa, gizon maitea. —Ez khexa? Aise mintzo zira zu. Bazinu nik bezala, alaba bat serora; ni bezala, gaur Havretik heldu bazine, haur gaixoa hanxet, behar-bada azken aldikotz, besarkaturik! Bertzela mintza zintazke. Zer gaizki egin du ene haurrak?».

        Burutik joana bezala zen gizona, ziolarik artetan: «hoik, hoik! Zer diren hoik holakorik! Eta gu hoien azpiko behar bizi... Ah! les salauds!». Ez omen zakien aski zer erran. Dorpe baita ere aita batentzat, harek zuen bihotzmina.

        Egunak joan, egunak jin. Handik laster hor dathozi bozak; deputatuen berritzekoak.

        Zera zen bat, eskualduna baitzuen ere andrea, Irisarriko;... Lagoardette jaun gazte bat, errepublikano eztiak zirelakoen denboran suprefet ere izana; bainan oraiko tzar-tzar zurruburru hauien etsaia; etsai azkar eta beroa ere ba eiki osoki. Ezen lanak eman ziozkaten; non gutitarik gelditu baitzen nausitu gabe; eta beraren gogora, ba eta bertze anhitzen arabera, nausitua zelarik, zuzen kontra eman omen baitzuten bazterrerat.

        Dena den, hainbertzetaraino behartu zuen bere burua; harat hunat, zalapartan, bere ahal guzia egin nahiz, lehertu zen gizagaixoa, eta nahiz gazte, hanxet indarrak higaturik, hil. Jinkoak urrikari duela!

        Haren kontrarioa, Catalogne izena duena, hartaz nausitzen etsaiak lagundu zuena, nehon diren deputatu makhurrenetarik bat duzu. Oraiko ministro hauien egitate guziak onhartzen ditu, eta oro bethi bere bozaz laguntzen.

        Zer xedetako gizona zen, orok bazakiten aitzinetik. Lagoardette libertatearen alde zen; Catalogne kontra. Hau bereziki seroren etsai; hura ez. Frantsesak diona: «les positions étaient claires et nettes».

        Zer uste duzue egin zuela oxtiko alaba karmelitaren aitak? Ba, ez zinezakete pentsa, ez. Nik ez nuen sinhetsiko, ez balaut ikhusi duenak erran. Ea, zuen ustez, zer egin zuen? —Bi eskuz tinki boza eman seroren aldekoarentzat? —Ez. —Etsaiari beraz? —Ez eta ere. Ahoa zabaldurik zagozte hor, zer mirakulu egin othe zuen bada? Ihesi joan herritik, ez nahiz bati ez bertzeari eman bere boza. Gorde kukutu, ezeztatu gizona bi kontrarioak ezagun zituelakotz, ez nahiz, batekilakoaren egiteko, bertzearekilakoa hautsi.

        Gaizo ziria, ez dea hala? Ba, egiazkoa; bainan, ondikotz, ez bakharra Frantzian. Urrunago joan gabe, adiskidea, zenbat holako ene eta zure herrian, auzoan eta... hurbilago ere?

        Okasione berean lan ber-bera eginen baitzuten, baitzinuketen... zenbat?

Eskualduna, 1903-02-06