«Je suis une dame»

        Engoitik orotan orok badakikezue, badugula Frantzian emazte bat preso. Zer diot: emazte bat? Andere handi bat, edo egungo egunean handitzat dauzkatenetarik: ministroetan aiphatuenaren laguna.

        Caillaux, gorri egosi tzar sozialist deus onik ez direnekin bat egiten zuelarik, bere ministerio zerga gosea esku-azpizko jukutriaz xutik zaukanaren oraiko emazteak du joan den astelehen arratsaldean, tiroka, gizon bat hil; bortz tiroetarik hiruez hatzemanik hiltzeko ukaldiz ixterrean, bulharretan, sabel zolan.

        Ministrosa, Caillausa delako Madama moda berrikoak hor hil duen gizona kazetari bat zen, Figaro deithu paristar kazeta handiaren egile buruzagia, Calmette izena zuena.

        Kazeta hori ez da guretarik, ez eta ere gure etsai errabiatu debruz egin hoien aldekoetarik.

        Ez gorri, ez xuri, bitarte hortan baitire zuhail gorrast, egun eskuin bihar ezker, aldizka edo betan bi aldeak dauzkaten batzu, hetarik da Figaro.

        Talendu gaitzeko gizonen eskuetan da bethidanik.

        Mintzo gira talenduaz, luma eskuan xorrotx eta legun, solasa ederki aphainduz derabilatela.

        Gizontasunez, Frantziak baitezpada behar luken gobernamendu azkar eta zuzen, zinezko zuzenaren alderako atxikimendu kartsuaz, ez bertze batzu baino gehiago.

        Baita holako, egungo egunean! Eta hoik hoberenak... beren ustez; funtsera eta ororen galgarri baizik ez direlarik, beren jite hotz-ez-bero, eztika, orotarat dagolakotz azkenean funtsez nehorat eztagonarekin.

        Holetan etzuen Figaro delako kazetak, ez eta bereziki haren egile nausiak ezti aldia egun hautan, Caillaux ministro, diotenaren arabera, onaz bertze guziak dituenari bereak erranez, gontzetarik jalgiaraziduenaz geroz.

        Ministroa baino gehiago burutik joan-arazi holetan ministrosa, odola jauzkor ukan behar duen emazte... zertsu den hor ageri dena.

        Ez bethi, beharrik, bainan ardura ikusten duzuena da gerthatu hemen: nolako senhar, halako emazte. Nahi dituztenak oro egin behar eta ezin jasan hitz baten entzutea. «Gu ez hunki, gu baikira nausi eta andere eta oraino zerbeit gehiago. Zer ez gira gu?».

        Hauk iduriko batzuek erreboluzione handiko egunetan ziotena, kukurusta goiti altxatuz: «A présent, c'est nous qui sont les princes». —Ba naski!

        Dena den, bereak eta asto beltxarenak aditurik dago, zonbeit egun hautan Caillaux ministroa, gizontasun den gutienekorik luken ministro batek sudurra sarthu behar etzuken saltsa batzuetan zikindu zuela muthurra, beraren eta bere kideko batzuen aberasteko egin zituelako nahaskeriez!

        Nahi etzukenik asko eta asko eman diote begien aitzinera; batzu bertzeak baino ahalgegarriago.

        Eta oraino handienak agertzekoak omen!

        Jendea gogoetatzen hasia, nahiz holako baten berri badakigun mende boketa zikintsu huntan. Adixkideak eta oro hasiak zitzazkon bertze aldeaz itzultzen ministro goihengarriari.

        Behin ez-axolarena egiten zuen; bainan aski barna sarthu diotelarik eztena, debruak hartu du. Are gehiago beraz emaztea.

        Hunek, nehori deus erran gabe, ez eta naski senharrari ere, erosten dautzu errebolber bat, bortz baletakoa: badoa Figaro kazetaren buregoetara; galdatzen du Calmette hango nausia behar duela ikusi. —Eztela etxean. —Egonen dela beha; ikusi behar duela baitezpada.

        Jauna sarthu-ta, erran diotenean etxekoek nor zen han, hura ikus galdez, sar-arazi du... zer nahi duen. —Ahal dakizu zer? Ez nautzu, ez, agur, heldu egitera».

        Hainbertzenarekin, esku beso inguratzeko apaindura batean gorderik zaukan errebolbera agertu eta pin, pin, pan, bortz tiro igortzen diozka, gizonari, aldera joanik.

        Gizon dohakabea, hil hurran ereman dute, mediku baten etxera; hiltzalea preso... deus egin ez balu bezen odol-hotzean.

        Je suis une dame! Andere propia! Funtsean hirugarrena, bertze biga, bat bertzearen ondotik divorce eginik igorri antzara ferratzerat, edo berak joan, gostuagoko bertze bedera nonbeit hatzemanik.

        Han hirugarren hartu, haletan oraino atxikitzen diona. Noiz arte, ikusi behar.

        Ez denetz, adixkideak, izigarri, zer jende zurruburruen eskuetaratuak giren! Zer gizonak Frantziaz jabe!

        Erran gabe doana, emazteak araberako, edo areagoko.

        Geroaz pentsa eta lotsagarrienik dena da: hauk eta bertzerik ere ager balakigu hemendik hurbileko bozetara, guziak oro ahantziak ukanen baitituzte boz emaile hanitzek.

        Zeren beha othe daude, beren nahizko itsuak, begien idekitzeko?

Eskualduna, 1914-03-20