www.armiarma.eus
idazleak eta idazlanak Herri literatura TESTUAK Corpus arakatzailea Klasikoen Gordailuari buruz



Eskaldunak
Jean Martin Hiribarren
1853

      [liburua osorik RTF formatuan]
      [inprimitzeko bertsioa PDFn]
      [Literaturaren Zubitegia]

 

Iturria: Eskaldunac, Jean Martin Hiribarren (faksimilea). Auņamendi, 1971

 

aurrekoa hurrengoa

    Urriñan ere bada merkatu tokia,

Ez baitu nola plazak edertzen herria.

Beharrik ez du hortik nahi irabazi,

Eta du bere landan aski biltzen hazi!

Bihiz nausi ahal da inguru guzian,

Lur onak ditu eta bethi ongarrian;

Nausi deitzen dituzte Senpere egurrez,

Urrina artho bihiz, eta Haspar urrez.

Urriñak badu haitza, ez eskas harria,

Kisugai ala biden antolagarria.

Eliza ere badu ederra osoki.

Aldean zenbeit etxe jarriak xuriki;

Nola panttupan baita sartze bidetarik,

Harat heltzeak ez du begiko parerik.

Herri horri dohako kanpotar biltzea,

Nihon ez ederrago begi hedatzea,

Biltzar tokitzat ere iduriz lehena,

Eskaldun gutiziei arraiki dagona.

Jaunak ere baditu arras Eskaldunak;

Iragan aiten premu ager ditezkenak;

Ikustekoak dire ohoren egiten,

Atzeko jendeari aisia ematen.

Jende hoberena da hango populua,

Lumako ere badu seme bat hautua

Goietxen alegiek buru seinalatzen,

Damurik ez direla perla hoik prezatzen!

Eskalduna ez balitz den bezen gibela,

Hetan den gatza luke bilduren bertzela.

Brat ere gizon handi Baionan agertu,

Haren eskolak luze ungi distiatu;

Mihirik ederrenaz garai solaseko,

Lagun beza Jainkoa, ondena bethiko.

Askaingo errotora, Larramendi zena

Gazi zen izpirituz, biziz hertsiena.

Buru on athera da Paulo Etxeberri,

Hainitzen antzea du hark ilhun ezarri;

Benoit Dorbe ere agertzen gizona,

Gora duela segi bizi zuhurrena.

Eiheraburuk badu burua asmuko;

Jacques Dorbek mihia guzien gaineko.

Erlande Goienetxek jakin du egiten

Ontasun dioena urrea ematen;

Askaingo odoletik da hura sorthua,

Bihotzik hoberenaz ere dohatua;

Jainkoak beza argiz ingura bidetan,

Ez dezan nihoiz izan arima penetan.

Laurenzena, Doihenart, Etxeberri semek,

Ez dituzte ithotzen eraginak amek;

Bihotzez aberatsak, mirailak ungiko,

Ez da errenkurarik hekien kontrako.

Otologarai ere da gizon hautua,

Guti mintzatu gatik, hoberen burua.

 

    Urriñaren izenak dio ur egina,

Urde hartu bidea Urthubia barna,

Orai ere handik du bere ixuria,

Bethikotz egin zuen noizbaiko pesia.

Laphurdiko jauregi nausi Urthubia,

Herri ederrenari dohakon lilia.

Mende hamabikoan etxe hori bazen;

Handik ehun urthetan, horko semea zen

Segitzaile Franzian, Karlos bigarrenak,

Nafarroan errege aira zituenak,

Egorri zuen haurra Infante zelarik,

Kanpoen ikusteko, ikhas xedek jorik.

Hamabortz ehun eta hamalau urthetan,

Urthubia Laphurdin bailiren dretxotan.

Baionak izen horri zor handi badio,

Akhabo zen etsaia hartu ez balio:

Hama sei ehun eta berrogoita hiru,

Urthe orroitzekoa Baiona inguru;

Mantilla deitzen zuten jaun bat Española

Zenbeit urthe bazuen Donibanen zela.

Nihork etzuen jakin zertarik zen bizi:

Baiona nahi zuen aldiz harrarazi;

Bideak bazakitzan hirian sartzeko,

Españolei errana erne egoteko,

Noiz ere Urthubiak, bilduz gazteria,

Ezeztatu baitzuen traidorekeria.

 

    Urthubiako seme, lehenik sorthua,

Harta izatu da Bizkonde deithua;

Ez dago izen hori baten odolari,

Bainan etxe hortako edozein premuri.

Urthubiak izan du ohore mendetan,

Nihoiz bezen gora da egun berrietan;

Etziteken bethea jende hobeagoz,

Herriari guziak bihotz onez dagoz.

Errege iduriko aita zuhurrenak

Altxatzen ditu haurrik nihongo maitenak:

Baldar-aphez bezala, seme bat nahia

Seinalatzen ikusi bere sor tokia;

Premuak Baionan du gazte distiatzen,

Justiziaren gider delarik agertzen;

Arreba Baionako baldar-aphezari

Ezkontzaz joan zaio berthutezko sari

Izpiritu bezala gauzen ikusteko,

Lehen bihotza dute ungi hedatzeko;

Etziteken esteka pare finagorik,

Nola ez izpiritu gazituagorik.

Urriñarra da Petit, oraino gaztea,

Halere jadaneko ororen lorea:

Guzietan diote goraki aithorra

Mihi gutik dutela hain dohain ederra.

 

    Lo bezala egon da Urriña hazkartzen,

Haren umeak orai hasi iratzartzen

Benedikatzeko da d'Abbadie jauna

Laphurdiko jendea mugitu duena.

Urriña bazterrean hautatuz egoitza,

Hedatzen du herrian eskas zen ihintza;

Hark du abiarazi berritan pilota,

Mendez mende Eskaldun gurako josteta;

Eskara ere luke nahi begiratu,

Erdara zaionean abantzu nausitu.

Eskaldunek ez dute axkide hoberik,

Izaria eman du untza horitarik:

Bakhotxa nahi luke, eskal-herrietan,

Beiratu ibiltzetik ametsen bidetan;

Mundu guzia kasik duela ikusi,

Etzaio baduela Eskaldunak nausi.

Ez da bere onetan hari ferekatzen,

Ez duenaz geroztik deusere galdetzen:

Hark nahi lukena da berak egotea,

Jakinik bertzetako jenden agortea.

 

    Etzaiote guziei jakitate eman,

Bainan oro balire Eskaldun ariman,

Gure jaunek lukete, lagunduz jaun hori,

Bertzela distiaraz Eskal herriari:

Nor nahiren den moltsa arin da sobera,

Hedatzeko bakharrik urrezko berdura.

 

    Jaun hori aiphatzen dut Laphurdin delakotz,

Eta egiak ere nahi duelakotz

Ondoan jakitea, nola Eskalduna

Maitatu izan duen, guziz guxiena.

Ohore Eskaldunek horren axkidantza,

Erregekin badauka letrazko hizkuntza:

Badaki Laphurtarrak denaren prezatzen,

Bere lili bezala dio begiratzen.

 

aurrekoa hurrengoa