KANTABRIA

    Hainitz gerlek Europa, hiru mila urthez,

Gorritu izan dute odolezko gaiez.

Nork izenda populu han sarthu direnak

Nahasdura itsusi iragan direnak

    Nausia nausiari zohakon gainerat,

Zituen guziekin harmez hondatzerat;

Gizonezko pesiak denbora batean,

Harria bezin lazkor hedoi erraiean.

    Jarri orduko batzuk bertzeak altxatzen;

Egun handi zirenak bihar ez agertzen;

Erraien zolaraino lurra higitua;

Nola itsaso, jauziz, ibilki mundua.

    Bakezko lege bat zen agertu zerutik;

Erresuma berriek onhetsiz geroztik,

Arrazen jelosiak zituen flakatu,

Graziaren ihintzez nausiak ez ditu.

    Populu guzietan hazi eraginez,

Aita bera zeruan zutela erranez,

Elkharren estimua sarthu bihotzetan,

Higuintza eman harma zuzen kontrakotan.

    Etsaitan handienek besoak uztartu;

Mihi ezin jasanak aphainduz agertu;

Bat egin iguzkia eta mendebala,

Egu-erdiko eta neguko odola.

    Kantabria bakharrik, mundu nahasian,

Mendez egotu dena bizi berezian,

Gerlek ehortzi gabe, harroka bezala,

Lehertzeko egunak eskas etzaizkola.

    Beiratu ditu bethi ethor seinaleak;

Deusen ganbio gabe iragan mendeak;

Inguruko arrotzak bere alde utziz,

Aitek erakutsia nihoiz ez ahantziz.

    Herriari hainbertze nork itxiki dio?

Nihon ez da ikusi hanbat amodio;

Ondoren ondo dute, ume Eskaldunek

Bilhatu bizitzea, nola aita ganek.

    Hekien iraupena etxen eskoletan

Gauza miragarria mende arinetan;

Aspaldi ez direla gehiago nausi,

Guti dute oraino odolik nahasi.

    Franses eta Español dutela inguru,

Eskaldunak jokatzen bethi bere buru;

Mendiez bi aldetan erditik eginak,

Elkharrentzat beiratzen esteka minenak.

    Populu bethi zahar eta bethi berri,

Nork ez du maitaturen bethi eskal-herri?

Higateko liteke Larrungo mendirat,

Pare gabeko herri horren ikusterat.

    Ezin jasana niri kausitzea jende,

Biarritzat bildua mainhoen axkide,

Paris edo Londresat handik itzultzeko,

Izan gabe gustua Larrun ikusteko.

    Lau mila urthetako populu berbera,

Uste dut den ikuspen prezatu beharra;

Ikus diteke dena begi kolpe batez

Aiphatu mendi horrek seinalatu bixtez.

    Napoleon lehenak piramidetarik

Etzuken izan horren lekhuko parerik;

Ez daude ehortziak biziei begira,

Hor biziek ikusten hil guzien lurra.

    Franzia, Españia, itsasoa ere,

Hedatuak inguru gauza eder dire;

Bainan Ibero seme, Kantabre zaharra,

Eskal-herrian bethi, zer gauza ederra!

    Agertu baino lehen menden gutizia,

Salbatzaile Dibino, behartu grazia,

Sarthu zen Kantabrian, ganbiar bezala,

Feniziar guna, untziz zabilala.

    Kosta aldea behin zuen begiratu;

Hainitz aria guti barnago izatu;

Egu-erdiko alde bere izatean,

Etzen gaizki athera denbora luzean.

    Mintzo naizen denbora ez da hurbilgoa;

Jesusetik bortz ehun urthe goragoa;

Ordutsuan hasi zen Fenizia galtzen;

Geroztik haren haurra guti da agertzen.

    Bi mende eta erdi bederen ondotik,

Heki segi, soldadu jantsi Erromatik,

Hasteko perla handi, ezin ahantziak,

Ehortzi dituztenak harmada biziak.

    Erromak Kartagori haudik abiatu

Gerla Afrikan noizbait zena akhabatu,

Bi hiriek zutela mundua luzeki

Zein nausitu behar zen pirpiran iduki.

    Batek behin Iduri galtzerat zohala;

Laster berritz ikusten hats handi zuela;

Noiz ere baitzen kasik hagonian sortzen,

Orduan nihoiz baino zailago agertzen.

    Ezin hilezko herra higuintzaren bahi,

Bi hiri jeloskorren harmadak non nahi

Ibili itsasotan, nola oihanetan,

Elkharri sorraraziz etsai guzietan.

    Jadanik bera aski gerlako suharra,

Bi aldetarik zuten Kantiberiarra

Harmetarat berotzen, eginez ohointzak,

Edo aberasteko milaka agintzak.

    Guziek ezagutzen hanbat aitzindari,

Ohore emaileak orduan gerlari

Meso, Asdrubal eta Annibalen aita,

Skipion aiphatua osabak gal eta.

    Azken horrek Erroma ez guti altxatu;

Bertzek ere Kartago luze sustengatu;

Denek bizia higan herrate ariman,

Skipionek Annibal ehortz arte Zaman.

    Hainitz populu heki hurbil bizi zenik,

Aiphatzea balio hemen ez duenik;

Batzuen edo bertzen alde behar jarri,

Orai zena gordetzen, ehortzia sarri.

    Españian soldadu sortzen Afrikatik;

Ez gutiago heldu Erroma aldetik;

Egun guziz odola itsasoz ixurtzen;

Elkharri bi etsaiek deusik ez barkhatzen.

    Lehoin errabiatu bi hoien erdian,

Eskaldun aita biei bere Kantabrian;

Hartu zituen harmak, bainan ez herritan;

Bere etxei zioten kontu mugarritan.

    Siliok erakusten gizon Eskalduna,

Lehoinezko harmaden buruan emana;

Hain odol gori nihork ageri zainetan;

Hirrisku ez ikusten nihoren harmetan.

    Gorphutz guzia indar, gerlako egina,

Herioak izitzen nihoiz etzuena;

Nondik nahi etsaiak zioen ematen,

Haren gaiak izituz etzen hil egoten.

    Afrikanoa zuen hastetik maitatu;

Hirrisku handienen buruan segitu;

Bitoria guti zen, non haren besoak

Ez baitzituen biltzen berthuten khoroak.

    Negu, bero, gosea, azienda tzarrak,

Ezin zeba zuzketen haren oin zainharrak;

Kizkalia iguzkiz edo hormatua,

Nihork ikusi hura etsian sarthua.

    Guduan hasiz geroz etziteken geldi;

Hala odol ixuri gerlatetan lodi;

Harmetan jarriz geroz, han bere gustua,

Bertzela ezin biziz lehertzen burua.

    Ez dire hoin beroak, gure egunetan,

Gizon gazte haziak ithurri beretan;

Gehiago bizia orai da prezatzen,

Gerlate itsusia zuzenki higuintzen.

    Erromanoen gerlak afrikanoekin

Ehun urthe bederen iraun indarrekin;

Eskaldun inguruan, español lurrean,

Mundua heki beira, bizi beldurrean.

    Erromak, nausitzean, Kartago hondatu;

Eskalduna hargatik lehengo gelditu,

Nahiz bethi etsaia zitzaion ethorri,

Haren odol goriaz iduri egarri.

    Kantabrian harmada Senproniok galdu;

Pison eta Fulbiok herioa bildu;

Traidorekerietan Galbak balentria,

Bainan ez Biriatuk utzi bitoria.

    Lehenbizian artzain, gero aitzindari,

Lau urthez eman buru Erromanoeri;

Bekhoz bekho heiekin bakeaz mintzatu;

Ezpata utzi gabe bahiak galdetu.

    Bakea Koepionek gero nahastean,

Biriatu berritan jarri gerlatean;

Ez balitz urre gostuz laster hilarazi,

Erromanoa zuken ungi dantzarazi.

    Metello, Nepos, Loena, ahalkez ihartu

Manzinok harritua besoak uztartu,

Ezin ganez burutan menditar haurrekin,

Skipion ethor arte, lotzeko heiekin.

    Eskaldunen buruan Sertorio eman,

Ethortzean nahasiz paperak Erroman;

Orduko balentriak izan aiphatuak;

Bortz Erromano egon beldurrez hestuak.

    Urrea baliatu suspitxa sortzeko,

Aitzindari handia biziz gabetzeko;

Etzaukaten etsaiek gozo ikusirik,

Haren kontra harmetan gaina bilhaturik.

    Erromanoek Ponpe handia zaukaten;

Kantabrian zenean ez hainitz egiten;

Unhatua ibili, lehertu luzeki,

Etsaien izitzeko egin gabe aski.

    Ethorri zen denbora zeinetan Erroma

Jarri baitzen iduri munduko arima;

Bere legei guziak zituen plegatu;

Nihongo erregerik nausi ezagutu.

    Iguzki ilkhitzetik iguzki sartzera,

Neguko hormetarik hegoko berorat,

Bere soldadu hartzez hedatu beldurra,

Ixil aski ezarri gehien bulharra.

    Miliunka soldadu zutenek kondatzen,

Hekin hazteko nekhe aspaldion hartzen,

Nahiago bakea pagatu dirutan,

Ezen ez gehiago izartu gerletan.

    Soldadu Erromano gerlarat emana,

Sei, zazpi ehun urthez, hartarat egina,

Ikusi zen non nahi ixurtzen odola;

Hark gorritu gabea lur gutik axala.

    Handienean jarri Augusten denboran;

Urrundik ohoratzen erregek ikharan;

Ez iduri bazela nihoren zainetan

Odol ixur nahirik haren guduetan.

    Kantabria altxatu, ez nahi nausirik;

Munduaren ikharan ilkhi etxetarik;

Traba guziak hautsi, zorroztu ezpatak,

Ehorzteko uztarri etzuena aitak.

    Hasi zen gerla, eta, ez gerla xumea;

Bethikoa agertu eskaldun semea;

Bortz urthe iraun zuen odol ixurtzeak,

Herritarrez bertzentzat, khirats arantzeak.

    Auguste bera eman harmaden buruan,

Nahiz manatzaile on zuen inguruan;

Gasturik handienak egin ilkhitzeko,

Kantabria baitzauzan etsai hauditako.

    Jakina han etzela nihor izan nausi,

Etzela hango haurra uztartzen ikusi,

Eder behar zitzaion lehen izatea,

Egiten Erromari hetazko gorthea.

    Etzen ez, segura da, ilkhi Erromatik,

Ibiltzeko populu txar baten ondotik;

Halako gizon batek bilhatu trionfa,

Etziteken nihongo mihiaren trufa.

    Hiru harmada ziren sarthu Kantabrian;

Guziak arras fida gidari nausian;

Agripa itsasotik, bi bertze lurretik,

Bitoria zaukaten lehen egunetik.

    Bortz urtheren buruan Augusten harmadak

Etzituen aditzen uste alboadak;

Etzuen bortxa ahal, Mendurin jarria,

Ilanbat harrabotsekin, bilhatu etsaia.

    Augusteren izena gorphutz batek galdu,

Herstura zenbeitetan ez baitzen ixildu;

Menduri inguruan enperadoreak

Uzter bere hezurrak, errotuz jendeak.

    Hartu zuen bidea, bere errabian,

Guziak erretzeko inguru handian;

Nihor izan grazia galdetu zuenik

Ezin bertze igurik Eskaldunaganik,

    Erori zena bizi etsaien eskurat

Kantatuz Iberia, higan gurutzerat:

Gurutzean herio, bertzen ahalkea,

Kantabriako haurren lehen ohorea.

    Zerbeit asmu iduri jadanik zutela,

Hartan zerbeit trionfa gerthaturen zela;

Hartaz zituzten harmak bethi seinalatzen;

Egia horren bahi Tertulien deitzen.

    Higan zen Erromarat enperadorea,

Odolez gorritua bere azotea;

Etzuen nahikatu trionfa sartzean,

Sobra min baitzakharken bere bihotzean.

    Etzen ohore handi populu xahutze,

Altxatzea menditan milaka gurutze;

Etzuen utzi bizi, lege jasateko,

Ahur bat jende baizik, ona hazitako.

    Mundu guzia bere zuen erresuma,

Bethiko gerlatetan hazkartu Erroma,

Behar Eskaldunari buru emateko;

Hura zuen aurkhitu azken pokaduko,

    Geroztik deskansuan bakea kantatu;

Gerla luzen tenploa lorian zerratu

Harmetako indarrak galdu Kantabriak,

Zerutik agertzean Jesusen graziak!

    Lehoinduren da berritz, sarri ikustean

Moro goibel nahia haren sinhestean;

Nihork huzkur ikusi behar orduetan;

Bethi bera agertu tenore handitan.

    Asko balentria du egin lehenago,

Orhoitzapen beharrak guziez gorago;

Geroaz ez orhoitu lehen Eskalduna,

Berthute ederrenez dohatua zena!

    Haren etsaiek dute ez behin aithortu,

Pare gabeko zela mendetan agertu;

Hura hekin begitan gerlari lehoina,

Nihoren uztarririk jasan etzuena.

    Skipion eta Lara ikusteko ziren,

Noiz ere elkharganat hurbildu baitziren,

Gudu handi batean, harmak eskuetan,

Agurrik saminenak bere mihietan.

    Lehena, ezin ukha, zen Erromanoa;

Seinaletzat zakharken hekin arranoa.

Ethorkia bertzeak zuen Kantabrian;

Haren omena handi gerlako gaudian.

    Lehen, lehen bihotza, sua ez neurtuz;

Gorphutzeko indarra jauntzia zain hautuz;

Ezagutua denez mendi guzietan;

Izen kasik bakharra bizia mendetan.

    Izan diteken bezin gizon zaluena;

Burua zuen gora, nola Herculena;

Burdina kraska zuken besoko indarrez;

Asko etsaiek zuten jakin oren tzarrez.

    Harmarik gabe ere ikustea Lara,

Kontra ziren gizonen ez guti lazdura;

Ilkhitzen gudutarat kopeta ageri,

Orho handi batekin ozpina iduri.

    Burrunban zarabilkan maizenik haizkora;

Geroztik ingurutan jabetzen ikhara;

Aldean bazitzaion lagunik erortzen,

Lerro huts guzietan bakharrik agertzen.

    Balio berak ehun, hura den tokian

Etsaia harritua, hortzak errabian;

Herioak iduri botherez galdua;

Bere bazka baituke gizon izitua.

    Ez du nihoren eskas seinale aldean,

Erori bada ere norbeit odolean;

Beso luzeak lagun hutsen bethetzeko;

Kolpeak ez trabekin buru lehertzeko.

    Aitzin guzia zauri, kopetan odola,

Hortakotz gehiago urgulutan dela,

Bere harma seguraz bortz ditu ehorzten;

Hats hartzeko grazia nihori egiten.

    Ezker ala eskuin den, hari dohakona,

Izanik ere doblez besotako zaina,

Arrunpeka ibiliz haizkora airetan,

Hurbiltzen diren oro ematen fuinetan..

    Gibeletik zenean nihor gordez heldu,

Asmuak zuen luze halere lagundu;

Jakiten nola harat iharrus besoa,

Ehorzteko trebesaz traidore jokoa.

    Huna oren handia; biribil sabelak,

Ostez gainerat joan, othoiztuz konsulak,

Soldadu harmatuak, alde orotarik;

Skipionek jotzeko zenbeit artetarik.

    Indar guzia zion eman kolpeari,

Adios erran zuken Larak biziari;

Bainan orduan ere, hedatu haizkora;

Haltzairua lerratu ahoa bebera.

    Oihu lazgarri batez bazterrak betherik,

Oroz gora burua higi zuelarik,

Arrapotan ahoa, zain denak ageri,

Jazarri nahi dio bere etsaiari.

    Botatzen dio kolpe pisu eta latza;

Harrabotsak airean haize ona datza;

Erromanoak kobrez burua beharrik;

Bertzenaz etzukeien luze bizitzerik.

    Oren etsaia! Larak, noizeta ere baitu

Altxa duen besoa, nahi behititu,

Skipionen ezpatak dio eramaten,

Bere haizkorarekin hil hotza erauzten.

    Harmada gerizea bakharrik iduri,

Ordutik lagun oro eman ihesari.

Mendeak iraganen; Lara eskalduna

Izanen bethi ere aiphaturen dena.