Otxoak bazituen bi seme aiphatu:

Santxo eta Adalrik; ez bardin agertu.

Karlek lehena maite, higuin bigarrena,

Zeren hunek baitzuen odol eskalduna.

    Akitanian egon Santxo aitzindari;

Buru ona zuela dugu irakurri;

Bainan Karloman zuen bere nausitako;

Adalrikek mendiak hauta beretako.

    Karlen semeak huni ez utzi bakerik;

Akhitzerat segitu harmak zorrozturik;

Han ezin bortxaraziz harma bihurtzerat,

Sua eskuan ilkhi bazter erretzerat.

    Populu salbatzeko gosete menetik,

Berbera bake galdez ilkhi zen iritik,

Harma bihurtuak laster berritz hartu;

Nongo odoletik zen hil arte agertu.

    Iruñerat joan zen Luisen harmada,

Deus gutitarik zuen beira enbuskada,

Adalrik, bi semekin, Oriarriagan

Jarririk, hondatzeko, aiphatu errekan.

    Hoita lau urthe zuen Rolanen hiltzeak;

Erne itxiki jende hartaz orhoitzeak;

Halere gudu egin; nor ziren nausitu,

Jakiteko argitan, nihork ez kondatu.

    Adalrik han gelditu bere bi semekin;

Aita ala semeak herriko minekin;

Gizon miragarri hoik gutik ezagutzen;

Zenbeit gutiagoko mihiek aiphatzen!

    Eman zioten gerla bethi Franziari,

Bizia beiratzeko eskal herriari;

Duke bezala ziren agertzen kargutan;

Zor zaie laudamena menderen mendetan.

    Laugarren erregea eskal-herrietan,

Santxo Garzis, sorthua egun gogorretan;

Itxiki gora buru, egin balentria;

Bardenan irabazi behin bitoria.

    Bilduz lagun handia, Abderram urrundu,

Ordoño zuenean basan utzi kondu;

Franzian sarrarazi Aragonan gaindi;

Mouza kontra hil arte, izan bethi handi.

    Utzi zuen khoroa bere Semeñori;

Hunek ere ohore eman odolari

Eta ondoko utzi Inigo Arista;

Handi zela aitzea izen aski baita.

    Haren denboran ziren inguru guziak

Etsaik handienez ikharan jarriak;

Eman zioten buru, khendu ere lurrak;

Halako fortunarik ez gizon beldurrak.

    Inigez bigarrenak khoroa atzeman;

Bere aitak etzion argi guti eman;

Hura ere segidan ez basan lohitu;

Balde-Junkeran laster Abderram zehatu.

    Emazte hartu zuen Urraka ederra,

Aragonan Aznarren ondoko beharra;

Mende bat eta erdi, bi bortz urtherekin.

Egon zen Aragona berex Nafarrekin.

    Hemen dire ethortzen orai bi Abarkak,

Santxo Garzi biekin menden errepikak,

Denen buruan Santxo handia deithua,

Zortzi menden buruan berdin aiphatua.

    Azken horrek hedatu eskaldun herria;

Beretu, nola lehen, herri Kaskoinia;

Tolosako errege jarri bitorian;

Harmada pasaiatu urrun Espaiñian.

    Leongo erregea, Bermudez hersatu;

Kastillako errege seme bat paratu;

Kordobako inguru ibili banderak;

Andaluzian ere hedatu beldurrak.

    Izen handiagorik nihork garraiatu;

Erromanoek xoilki dukete ixitu;

Beretu zuen kasik dena Espaiñia;

Franziak ere utzi zioen zathia.

    Bazuen berthutea, ez xoilki gerlako

Bainan ungi guzien bardin hedatzeko;

Egin hainitz Eliza, zaharrak berritu;

Bethe gizon bereziz milaka komentu.

    Garzia Santxez zuen semetan lehena,

Nafarroan errege ondotik izana;

Etzuen ungi kaustu aitak lau semeri

Puskatzea khoroa, zohakona hari.

    Hainitz Moro errege zafratu ondoan,

Aitaren berthutekin ezin ahantz loan,

Aragonan errege anaia Garzia

Bere nahastalekin utzi ehortzia.

    Atapuercan hil zen, soldadu bezala,

Anaia Fernandori egitean gerla:

Errege den gizonak jakin behar hiltzen;

Bainan zuhurtziari deus ez dio khentzen.

    Utzi gabe harmada guzia biltzerat,

Su eta khar zen sarthu etsaien erdirat.

Heldu zaizko ondotik Santxo Lazo deithu,

Santxo Noblea eta Remiro aiphatu.

    Azken horrek, grinatsu, utzi eskal-herri;

Godefroaren lagun Palestinan jarri;

Bere axkide hainitz segiarazirik,

Toki sainduen kharrak bihotza errerik.

    Hamekagarren mende hiru laurdenetan,

Sakratzean Ramirez eskal-herrietan;

Ez da izan errege baliosagorik,

Ez eta zorionez haren parekorik.

    Asko buru arinei beruna emanik,

Nahastale puliki karzeler eginik,

Deskansu handi zuen eman Nafarroan,

Legeri ere indar non nahi ondoan.

    Logroñotik egorri Santxo Kastillako,

Lau-hazka, zamaria ez sobra azpiko;

Burua aphal eman guduko gizona,

Bere aita hil zion Ruydar frikuna.

    Haren ondoko heldu, errege segidan,

Pedro Ramirez, hila hamargarren udan,

Eta Alonzo maite, gidari zuena

Gaston aphezpikua buru hoberena.

    Maramamon Kotondan emanik azpirat,

Harma xuritan sarthu Kastilla handirat;

Bentzutu Baldespina eta Pedro Lara;

Kordoban ere eman ausarki ikhara.

    Santxo Ramirez utzi Alonzok ondoko;

Segidan heldu Santxo, jakina mendeko;

Gero Santxo hazkarra, zeinaren denborak

Guti huzkur ikusi eskaldun zaharrak.

    Hoita hiru, edo lau, errege izanak;

Guziek erakhutsi bihotz haltoenak;

Gerletan balorea, Elizentzat kharra:

Guzietan lehena da Santxo hazkarra.

    Mureto mintzatu da Eskaldun erregez,

Eliza sainduari hek eman laguntzez,

Santxok egin botuaz Nabas ez uzteko,

Non etzuen lehenik etsaia trenkako.

    Moroek bazituzten tresor handienak,

Urre, zilhar, tapiza, harri ederrenak;

Kanpetako inguru fortea gathetan;

Herio eragiten handik etsaietan.

    Gathez egin hesia Santxok ezeztatu;

Barnat saldaduekin bera lehen sarthu,

Miramamolin zela Alkoran eskuan,

Ezpata biluzia jarria tronuan.

    Tripatik dio Santxok ezpataz ematen.

Errozgorra lagunei hirriz erakhusten;

Mihi bat izatu zen haren laudatzeko;

Othoiztu zuten denek tresora hartzeko.

    Harmada ikustean boz bera guzia,

Ihardetsi zioen, bisaian hirria:

Ez naiz erresumatik ni hunat ethorri,

Beiratuz barbaroen urre meta horri.

    Lehenik hautsi badut hekien gathea,

Bilhatzen nuen xoilki herri laguntzea,

Han distiaraztea egia zeruko

Mahomet ehorztea basan sekulako.

    Hortako hirriskatu nik ene bizia,

Dena den Jainkoaren dohaina guzia;

Zeruan eta zuen beso hazkarretan

Fidatu naiz gerlako oren tzarrenetan.

    Ez dut urriki behar, gauza gan gogara;

Etsaia ostrikatu, xeden arabera,

Nahi bezinbat gizon zukeien berekin.

Eta forte hazkarrak gathe burdinekin.

    Etsaiaren kanpako aberastasuna,

Emazue tenploan, orhoitzapen ona,

Berotzeko gizonak, fede hirriskutan,

Ethor ditezken gerla segidakoetan.

    Gutiago balios gauza ditezkenak

Har betza soldadutan beharra duenak.

Justizia beiratuz lanen arabera,

Guziek ez baitute jasan zauri bera.

    Gaztetasuna dute askok iragaten

Gerlari izerdia dutela ematen;

Izan bezate beraz zahartu orduko

Behar dena, deskansu, noizbeit bizitzeko.

    Uzten zuei guziak; enetzat gatheak,

Ohore dautalakotz hekien hausteak;

Galdetzen ere perla, tronuan jarria,

Agertu nionean ezpata gorria.

    Miramamolin zuen perlatzat aiphatzen,

Hura bera zelakoz tronuan agertzen,

Izen goitia zuen omen Esmaralda:

Hartako Santxoz perla deithua izan da.

    Harma seinale Santxok gatheak ekharri,

Esmaralda erdian zioten ezarri;

Gizon guti agertu haren indarreko;

Izpiritu ez eskas, oro izateko.

    Hark zuen Tudelarat Ebro lerrarazi;

Hartakotz, Erromano lan eginarazi;

Geroztik hiri hura ur onek freskatzen;

Haren zubia jendek urguiluz zapatzen.

    Aragonan Beranger haren etsai bizi;

Kastillago errege lagun altxarazi,

Sanxoren erresuma biek partitzeko,

Zoriona bazuten haren bentzutzeko.

    Bere eskaldunekin zituen ehortzi,

Harmetako seinale hirrigarri utzi,

Bi otso asikika haren erresuman:

Seinale hobeago etzezaken eman.

    Hoita hamalau urthe mende hamabiek,

Theobald hautatzean eskaldun herriek.

Errege sarthu laster, haren izeneko

Theobald bigarrena, sorthua gerlako.

    Estuñiga, Agramont, Gebara berekin,

Itsasotan urrundu gurutzearekin;

Lur Sainduei beharrez laguntza ekharri;

Balentriak eginik handik zen ethorri.

    Henrike Xanpañako haren ondokoa;

Alaba Joanari hark utzi khoroa;

Hunek dote eraman Philip ederrari,

Franziako tronuan behar zena jarri.

    Segidan nausi sarthu Luis Hutin txarra,

Karlos eder, Joanna, Blanka, Leonora,

Febo, Katalina Fox, Labrit azkeneko;

Eskaldunak horrekin khoroa galtzeko.

    Hamabortzgarren mende hamabian zela

Nafarroa jarri zen Español bezala,

Albarez eta Alba, bi duke aiphatu.

Fernandoren ordenaz Iruñean sarthu.

    Joannes Labrit eta Andre Katalina

Heretiko izanez, hoztu eskalduna;

Jarri españolekin fuero beiratuz;

Aita saindu Juliok berak engaiatuz.

    Baziren jadaneko kantoin eskaldunak

Espaniari berak esteka zirenak;

Hek Biskaia, Alaba, eta Gipuzkoa,

Hola joan puskaka eskaldun khoroa.

    Kausa dire mendiak, Franses eskalduna

Ez bazen Nafarrekin Español egina;

Karlos Kintok ikusi hark eman legeak

Etzuzkela hain urrun izan ohoreak.

    Kantu hau eman ditut, ibiliz larriki,

Hainitz zen unhaturen, egonez xeheki;

Jainkoak nahi badaut bizia luzatu,

Oraiko eskaldunez nahi dut mintzatu.

    Laphurdi, Xuberoa, Nafarroa biak,

Gipuzkoa, Alaba, Biskaiko hegiak,

Nahi ditut hedatu bere andanetan,

Eskaldunek ikusgai zein bere tokitan.

    Nahi nuke altxatu herri bakhotxari,

Zor zaion aldarea haren denborari;

Erran herri bakhotxa nola den agertzen,

Zer jaun edo nausiek duten ohoratzen.