53. BURUA

Infernuan igaroten dan bigarren penea da
gorputz-pena, arimako almenetan ta
gorputzeko zenzunetan eukiko dana.

1 §.

        Egia da, ta alan da, andia dala Jangoikoaren gloriarik erbesteturik ta bere arpegi eder miragarria ikusi bage sekulako egoteak dakarrela penarik andiena. Baña dirudi, alan egon arren euki leiela pekatari batek konsueluren bat; eta ez litekela orrenbeste estutu, damutu ta naibagetuko, baldin ezpaleu iñon minik, dolorerik. Baña orretarako dago bigarren pena bat, beste kastigu bat pekatariak merezi dabena, eta au da gorputz-pena deritxona, zenzunaren pena, ariman ta gorputz guztian igaro bearko dabena: betiko sua, garra, mina, atsekabea ta nekea.

        Bigarren pena latz gogor au emoten jako pekatari gaistoari, diño Santo Tomasek, zerren Jangoikoa largarik, itxirik, despreziaturik, biurtu zan kriatureetara; eta Jangoikoaz ta onen lege santuaz baño, kontu geiago eukalako bere buruaz, munduaz, munduko atsegin uts labur billauakaz. Pena au aitetu eban Jesu Kristok, ziñoanean: Zoaze madarikatuak su ta gar betikora. Ta beste bein esan eban: Onak joango dira betiko gloriara; gaistoak, barriz, beti iraungo dabe[n] kastigu ta neketara. Bai ta esan eban beste sermoi baten, fruturik eztakarren arbola surtara botako dala; adirazoten ebala, penitenziazko frutu santuak emoten etzituana, ezarriko ebala infernuko sutegira. Ebanjelio Santuak beste leku askotan aitetu ta izentatuten dau infernuko su ikaragarri au.

        Eta eztozu uste bear, infernuko sua emengo sua legez dala. Ango sua Jangoikoak berak biztuten dau; berak asmatua da, kastigetako bere arerio deslealak; berak emoten deutso indarra, ez bakarrik erreteko gorputzak, bai ta arima espirituak bere. Emengo sua emoten deusku gure erregalorako, gu berotuteko, gu baliatuteko jatekoa egosi edo erreteaz; baña infernukoa, gu kastigetako. Emeko sua agaz bardindurik, su pintatua legez dirudi, diñoe San Agustin ta San Krisostomok. Emengo sutegi guztiak erabatera baño, ango izpi txatar bakar batek lazkiroago erre, berotu, kiskaldu, gorituten dau. Emengo suetan bere diferenzia andia dakusku: egurrezko sua beroagoa, indartsuagoa, biziagoa da, lastozkoa baño; berun edo estañu irakinean erretea, su bigun baten baño. Alan da, bada, diferentea, bestelakoa infernuko sua ta garra bere emengoaren aurrean.

2 §.

        Fedeak darakusku dagoala infernua. Ezta kristiñau fededuna, egi au sinistuten eztabena. Infernua da lurraren barruan ta biotzean, gure azpian, lurrak daukan leku ta tokirik barrurengoan dagoan leze andi bat, laba gori bat, karobi erexegin bat, berotasun guztia beragan daben bat, bein bere oztu, gitxitu, epeldu, amatetan eztan bat. Alde guztirik dago itxirik, zarraturik, esiturik; eztauka aterik, ez leio bentanarik; kondenatu guztiak, deabru ta gizon guztiak artu ta kabitzeko asko dana.

        Infernu onetara joaten dira pekatu mortalean ilten direan guztiak; an egongo dira sekula betiko erretan; alde guztietara, kanpotik, barrutik suz inguratuak, sutuak, gartuak, erreak, gorituak, olan edo errementarian burdiña gorituten dan legez. Guztiak alkarregaz estuturik ta su baten dagoz. Leku ta su baten guztiak batera badagoz bere, eztira bardinak guztien penak. Pekatu asko ta andiak egin dituenak, pena ta bero geiago daukee, gitxi egin zituenak baño. Kristiñau batek andiagoa, jentil fedebage batek baño. Atsegin geiago munduan bere gorputzari emon eutsanak, an bere nekaldi geiago ta andiago. Alan darakusku Eskritura Santuak Deuteronomio ta Apokalisisko libruetan.

        Sua bat bada bere, bata baño bestea geiago erretan dau, diño Santo Tomasek. Berez su bat danari, diño santuak berak, emoten deutso Jangoikoak indarra, berak gura dabena biziago erreteko. Su au Jangoikoaren justiziaren ministroa, mandataria, borreroa, alguazila, azotea ta agindua da. Nagusiak aginduten deutsan erara, suak obedituten deutso. Onegaiti diño San Jeronimok, infernuko su onek era guztiko tormentuak ta minak emoten dituala, bera bat izanik.

        Egia da batera ta sutegi baten alkarturik ta sarturik dagozala pekatu asko ta pekatu gitxi egin ebenak. Baña geiago egin zituana minberago, sentikorrago ta sua sufrietako gaixoago, argalago, meago, bigunago, erbalago dago. Persona bi dagozanean eguzkitan, beroa bientzat da bat; ta, orrez guztiaz, batari ezteutso sentieragiten, ezteutso gatxik egiten; baña besteari bereala buruko mina egiten deutso, igaroten dau, gaixotuten dau, izerditan ifinten dau, ta ortik askori etorri jake eriotzea. Eta, zegaiti ori? Bata baño bestea argalago, samurrago, gaixotiago, sentikorragoa dalako. Onela bada, infernuan bere, pekatu geiago ta andiagoak dituana gitxi dituana baño sentikorrago, min-beraago ta sua sufrietako argalago dago. Eta onegaiti, biak bardin su baten egon arren, eztira biak bardin erretzen, berotzen, penatzen: bakotxari dagokion erara suak erretan dau.

        Beste gauza miragarri bat jazoten da su onegaz; eta da, beroa ez eze, otza bere, ta otz edur, lei ta izotz guztiak baño otzago emoten dabela. Dotore guztiak onetan batera ezpadabilz bere, batzuk alan irakasten dabe. Onela uste izateko, artuten dabe bidea Job santuak diñozan berba oneetarik: Bero andira igaroko da pekataria, edur ur otzean sartuko dabe, ta infernuraño elduko da aren pekatua. Infernuan dagozanak aldatuko dituez baterik bestera: bero anditik otz andira, otz anditik bero andira. Baña aldantza onetan dabiltzala, ez bakarrik ez jakez arinduko penak, ezpada geitu aldizka kontrakor onegaz. Su ta gar au ezta iños gitxituten, ez amatetan. Eztau egurrik bere bear, ez aurreratzallerik. Su onek iraungo dau Jangoikoak dirauan artean, sekula betiko, betiraute luze betikoan.

3 §.

        Arimeak bere penak legez, arimaren almenak edo potenziak, gomutea, adimentua ta borondateak eukiko ditu bere pena bakotxak, bere-bereak, apartekoak. Gomutea penatuko da, gomutaturik bere erruz, bere naiaz an sartu ta ondatu dala; zerura joateko euki zituan okasiño ederrak, sakramentuak, Jangoikoaren deiak. Adimentua egosiko da, urtuko da, gogaituko da bere barruan, gogoraturik ainbeste pena, ain andietan, ain latz gogorretan ta ain luzeetan egon bear ta bearko dabela; gogoa beste gauza batera aldatuteko astirik bage, beti egongo da neke oneetan pensetan, penatuten, ernegatzen. Borondatea ibilliko da aserraturik, errerik, samindurik Jangoikoaren kontra, alan kastigatu, penatu, neketu, erretan dabelako; gorroto, amurru, ikusi ezin au zabalduko da bere buruaren kontra, bere lagunen kontra, batez bere an sartuteko bidea emon ta para eutsenen kontra.

        Arimeak ta arimaren almenak legez, izango dabe euren pena bakarra gorputzak ta gorputzaren zenzunak: ikusteak, enzuteak, usain egiteak, ukututeak. Begiak izango dira kastigatuak, penatuak, ikusten eztabela leku ikaragarri atan, ezpada iluntasun itsal odoitua. Suan ta su bizian dago, ta suak berez argitzea badau bere munduan, ez infernuan. Munduan bere azufrezko argiak eztau argi argitsurik emoten, ezpada ke ilun ta argirotasun itsal baltz triste bat. A da leku bat lur barruan sarturik dagoana, alde guztirik itxia, leio ta ate bage axea ta arnasea artuteko, ta argirik sartuteko biderik eztaukana.

        Baña ezta orregaiti entero edo guztiz iluna. Bear dan argia bago, leze, lurruspe, kueba baten legez, ango lagunak, deabruak ta gauza ikaragarriak ikusteko. Alan emoten dau adietan San Gregoriok, esanik: Infernuko suak argituten ezpadau bere konsolatzeko; baña bai penatuteko. Ikusiko ditu, bada, bere alboan bere lagunak, zeinekaz munduan batuten zan gaistakeriako, Jangoikoa ofendietako. Ikusiko ditu bertako espiritu madarikatuak, ta mundutik ara etorri zirian gizon gaisto, gogor, dongeenak. Ikusiko dau infernuan dan guztia, sua, garra, kea, iluntasuna. Emen begiak artu eben atsegiñagaiti bear etzana ikusten, edertasunai begira, an artuko dabe ordea ta kastigua gauza ezain, itsusi, nazkagarriai begira.

        Belarriak izango dira kastigatuak, eztanzuela ezpada berba astunak, esaka gogorrak, madarikaziñoak, biraoak, erneguak, txilioak, deadarrak, oioak, negarrak. Ango kantak, leloak, soñuak, musikak izango dira ai tristeak, zizpuruak, txotenak, kejak, aserreak, burlak, zerutar guztien kontrako madarikaziñoak.

        Surrak izango dira penatuak, minduak, kastigatuak usain gaisto txar kirats atsitu gogaikarriaz. Askoren ustez ta eretxian, juizioko egun azkenean jausiko dira infernura, infernutarrakaz batera, lurrean izan direan gauza atsitu guztiak. Zeruan dagozanak eukiko daben legez zeruzko usain gozo, on, ederra: alan infernukoak danik atsitu txarrena; eta usain gaisto onegaz beterik ta kirasturik egongo dira surrak sekula betiko.

        Aoak eukiko dau pena andia, munduan euki zituan gustu zalegarriak gaiti, esan zituan berba gaistoak gaiti, deungero artu zituan komuniño santuak gaiti, birao, murmuraziño, berba loi zantarrak gaiti. Batetik gosea ta egarria; bestetik janari ustel, atsitu, birrindu, urdindu, gustu txarrekoak; edari garratz, gazi, minak, atsituak, edenduak, beaztunaz ta berun urtuaz nastuak. Emen emengoak legez, an bere dira jateko, edateko nazkagarri atsituak. Ango mintasunak ta jan-edan txarrak aztu eragiten dituez emen euki zirian gozo, gustozkoak.

        Ukututea. Eskuak ez eze, gorputz guztiak pagatu bear ditu galanto infernuan, lurrean euki zirian gorputz-atsegiñak, gozotasunak, erregaloak, mizkeriak, eskuka loiak, oi bigunak, soñeko ederrak, apaindura bitxigarriak, arrotasunak, deskansu ta alperkeria. Zeinbat atsegin geiago artu eban gorputzak munduan, ainbat tormentu geiago infernuan. O, desonestuak! O edaleak, o jatunak, o eder apaindurik orain zabiltzenak! Orain gorputz ustel lurrezko gaistoari emoten deutsazuen kontu ta atsegiñagaiti, ikusiko dozue egunen baten sua dariola, suz inguraturik, suturik, errerik, txiskorturik, goriturik, garturik; eztau ukutuko, ezpada su ta garra. Bai nosbait pagatu bear zirian gorputzari emoniko kontentamentu pekatuzkoak; Jangoikoari egin jakozan ofensak, irainak, desobedenziak, eskerbagetasunak ta naibage lotsagarriak.

        Orain emen munduan gorputz-zati guztiak artuten dituezan legez euren atsegintasunak, olgurak, gozotasunak, pozkariak; alan gero infernuan igaro bear dituez euren naibageak, atsekabeak, penak, nekeak, minak, laztasun gogor arrigarriak. Dolore ta min guztiak batera batu, bilduko jakeez. Buruko mina, begietakoa, belarrietan, aoan, aginetan, biotzean, bularrean, sabelean, eskuetan, oñetan; zati guztietan eukiko dabe gaixotasuna, gota, arri-mina, sukarra, kalentura, zorigatxa. Orrenbestez eze, dolorearen minak dolore utsean biurtuko ditu, doloretsuak ta errukigarriak egingo ditu.

        Munduko gaixotasunak, gatxak, minak komunki eztira beinbere gorputz baten guztiak batera ta osoro ikusten, ez idoroten; baña infernuan bai. Emen bein dozu begiko mina, ta ez orduan belarrietan; beste bein eskuan, baña ez oñeetan. Eta onela leku batean min dozunean, eztozu bestean minik; ez dozu dolore osoa, betea, guztirokoa. Eta, orrez guztiaz, zati bateko min batek berak, agin bateko minak ain minberaturik ifinten zaitu, ze ezin azalak artu zaitu; ez dozu sosegurik; ezin jan dozu; ez dozu gogorik solastuteko; gau guztian lorik egin bage zaukaz. Bada, zer izango da infernuan gatx guztiakaz batera egotea?

        Zer izango liteke, bada, gorputz guztian ta bere zati guztietan, aragietan, azurretan, junturetan, zanetan, leku guztietan bazendu min osoa, andia, latza, bardina? O, ze errukigarria izan zindekean egoera negargarri onetan ikusiko bazintekez! Bada, askozaz errukigarriagoa da infernuan dagoana. Ango mina guztia batera, baten, betiko, guztietan ta oso betean idoroten da, sekula arindu baga, iños atara oitu baga, ta ondo mereziturik; bada, munduan ibilli zan, Jangoikoak eragotzi eutsazan gustuak, atsegintasunak, gorputz guztiari emoten. Errazoi da, bada, gorputz guztiak pagetea, leku guztietan dolorez betea egotea, sekula kontenturik ez eukitea, zati bakotxean bere min bakarra igarotea. O pekataria, ondo ta biziro au gogoratu egizu, pekatu egitera abiatuten zareanean; penitenzia ta konfesiñoaren izen berak ikaratuten zaituanean; zeure gogoak edo gorputzak atsegin gozoren bat eskatuten deutsunean.

4 §.

        Min minezko oneek eztira bardinak guztientzat. Pekatari ta pekatu bakotxari dagokiona emoten jako. Suberbio, andinai, arrotu, andiki gogorra izan zana, lotsatuten dabe, goiberatu, desonratu, ostikopetu, oñazpitu, umildu. Abarientoa, zekena, eutsia, esku estukoa, diruz ta ondasunez beterik egonik, limosnarik egiten ez ebana, ikusten da infernuan guztiz premiñaturik, on bearturik, pobreza azkenekoan, munduko beartuana baño beartuagoa. Sabeldarroia, gulleria, jan-edanera emona, ibilliko da infernuan goseak illik, egarriak igarorik, ur tanta bat non artu, nok emon eztaukala, argaldurik, jausirik, indarbageturik. Biraogillea, murmuratzallea, berba loi eze zikiñak esaten zituana, bere miñ madarikatutik eskegirik dindilika ifinten dabe. Emakume-gizakumezalea, desoneskeria, lujuria, aragizko pekatu loian sarturik bizi izan zanaz egiten ditue deabruak gogortaderik andienak; gorputz guztian atsegindu zan legez, gorputz guztia ebagi, zatitu, atzamartu ta erretan deutsee arrabio gogaituaz. Eta onetara beste bekatari guztiak.

        Orrez ostean ta orretarako, batera bildurik batzar batean dagoz pekatariak an: kutiziotsuak kutiziadun zekenakaz, lapurrak lapurrakaz, biraogilleak biraotiakaz, desonestuak desonestuakaz, ordiak ordiakaz, bengatzalleak bengatzalle gogorrakaz, idekoak idekoakaz. Au alan emon eban adietan Jesu Kristok, ziñoala, aginduko dala orduan batu ta bilduteko batera sorta, karga, zamai baten alkarregaz bedar txarrak. Sorta alkar lotuok, diño San Gregoriok, adietan dabela pekatariak alkar esturik, estuturik, baturik, bildurik egongo direala infernuan, bedar edo gari sorta, meta, kargak legez bakotxa bere ide ta lagunakaz. Pekatuan lagunak zirian legez, kastiguan bere izan ditezen bardinak.

        Infernuan dagozanak gaiti diño Dabid santuak, talde bateko ardiak legez bildurik egongo direala; eriotzeak janarituko dituala; eriotzea izango dala euren bazkaria; ta eurak bere eriotzarenak. Kondenatuen penea bardinduten da ardiaren bedar jateaz, diño San Gregorio berak. Bada, zelan ardiak bein bere eztaben akabetan osoro bedarra, ta ez atera sustrairik; ta bakarrik kanpoko orria jaten daben, beti an largarik sustraia, erroa, zana, barriro orria ernerik, jaiorik, urtenik, barriz zer jan eukiteko: alan eriotzeak, doloreak, mintasunak, suak eta garrak jaten dituez kondenatuak, iños sustraia atera baga, bizia kendu baga. Orregaiti dagoz beti bizirik ta beti erretzen.

        Enda esan lei, euren bizitzea eztala bizitzea, ez eriotzea [eriotza]. Ezta bizitza, ez dabelako onik, ez osasunik, ez atsegintasunik; ezta eriotza, ez dabelako azkenik, ilterik. Errazoiaz esan lei alakoak gaiti, Jesu Kristok bere azkeneko gauban Judasgaiti esan eban[a]: Obe eban jaio ezpaliz onelakoa; obe zan sortu ta bereala il baliz, urtu, desegin, ondatu ta ezerezera biurtu baliz pekatari tristea kondenatu baño len. Bada, Santo Tomasek diñolez: Obe da ez izatea, gaistoa izatea baño. Onegaiti diño San Juan Ebanjelisteak Apo[ka]lisisko libruan: Egun aetan gurako dabe pekatariak il, baña eriotzeak iges egingo dau eureetarik; eriotzaren billa ibilliko dira, baña alperrik: bada, eztabe idoroko ez eriotzarik, ez eriotza-emolle iltzallerik. Orain guk gura eztogun eriotzea, izango da gauzarik deseatuena infernuan.

5 §.

        Andia, ikaragarria da nonbait infernuko miseria, pena ta nekea; bada, guk emen gorrotoago dogun gauza, zein dan eriotzea, da an geien billatu, maitetu, desetan dana. Eta ez gaitu onek miraritu bear. Bada, dagoz su bizian sarturik, gogaiturik, ernegaturik, esperanzabageturik, nekez arikaturik, erreak, egosiak, alde guztirik penak igarorik. Kanpoan suak erretzen ditu; barruan konzienziako arrak salatuten ditu. Ar onegaiti diño Isaias profeteak, kondenatuen arra eztala iños ilten. Ar au ezta emengo arra legez aragiz egiña, bizirik dabillana. Ar au da konzienzia gaistoaren saladura, ausikada, txaukada, zemaia, menazua, zikada, akullu, kisketada, aranza, elorria ta agirakada, eranzute lotsagarri bat. Ar au biztuten dau gomutatzeak, euren eskuan eukela iges egitea edo ez sartutea infernuetan; bitartetasun, grazia, indar, eskubide ta libertadea euki ebela zerua irabazteko; euren erruz, nai guraz ara etorri direala, galdu ta kondenatu direala; okasiño eder asko, sakramentu ta bear zan guztia euki ebela salbetako; baña alper guztia galdu ebela.

        Onela, gomute ta akordu onek minduten ditu, salatuten ditu, desegiten ditu; ta esan eragiten deutse negarrez ta erneguz: Ai, ene galdua, ene zorigaistokoa, zoro buru ta zenzunbagea! Zer egin dot? Zer jazo, gerta jat? Zelan galdu nas? Zeri begira nengoan, munduan bizi nintzan denpora zorionekoan? Zelan itsutu ninduen lurreko atsegiñak, olgurak, lagunak, ondasun uts laburrak? Bost bider esan eusten nire konzienziak, konfesoreak, predikariak gauza ostua ta fama kendua bere jabeari biurtzeko; arerioaz adiskidetu, baketu, berba egiteko; biraorik, berba loirik, juramentu guzurrezkorik ez egiteko; arako fiesta, erromeria, dantza nastu gaistoetara ez elduteko; arako pekatuzko etxea, laguna ta bidea aztuteko; Jangoikoaren lege santua gordeteko; sarri konfesetako; kristiñau-bizitza garbi on zeruzko bat egiteko; eta bestela kondenatuko nintzala. Baña ni zorigaistoko au guztira gortuten nintzan, enzungor egiten neban; ez neban jaramoten, barre ta burla egiten neban guztira; ez neban sinisten. Baña orain pagetan dot. Emen nago dolorezko lekuan, su ta garrez inguraturik, lagun gaistoz beterik, sua emon ta sua irunsiten dodala, egarriak illik, minak arturik ta igarorik, iñok nire errukirik eztaukala, burdiñazko oe gorietan etxunik; ta onela egon bearko dot betiko irauteetan.

        Onexek dira infernuan ateraten direan kontuak; oneek ango kanta, soñu ta solasak. Gogaitu, ernegatu, mindu, damu[tu]ten dira, gogoraturik euren erruz dagozala an; ta gomute onek emoten deutse biotzeko erretasuna, tristura, milinkolia, naibagea. Au da gau ta egun, inos ase ta aspertu bage euren biotza jango deutsen arra ta mina; baña min ta damu probetxubagea; negar utsa, alperra, baliobagea. Au da infernuan igaroten direan pena andietarik bat. Bada, ze neke penagarriagorik, sentimentugarriagorik, biotz erditzalleagorik, ikustea baño euren buruak sekulako galdurik, ta euren erruz ori? O, gomute ta akordu triste samiña! O, tristura penagarria! O, zorigaistokoa infernuan bein sartuten dana!